در عصر حاضر، برخلاف پیشرفت علم و تکنولوژی، بشر با انواع تهاجم‌های دینی و فرهنگی روبه‌رو است، که بحران هویت را برای او رقم زده و در نهایت او را با سرگردانی در زندگی روبه‌رو کرده است.
👈از این‌رو، نیاز مهم این دوره شناخت زندگی واقعی است. جهان خلقت مظهر رحمت رحمانی پروردگار است و مسیری است که از طریق آن هر موجودی به کمال خویش می‌رسد که رسیدن به مقام خلیفه‌اللهی و قرب الهی است.
👈حیاتی که خداوند در این زمینه، انسان را بدان رهنمون می‌کند، حیات طیبه است که مظهری از حیات حقیقی خداوند است.
در حیات طیبه، فراهم‌سازی خواسته‌های بشری در راستای قرب الهی است و هدف انسان‌ها فقط رسیدن به رفاه زندگی نیست؛ بلکه سامان‌دادن زندگی دنیوی برای قرب الهی است و این اندیشه، نه تنها بشر را از صحنه جهانی دور نمی‌کند، بلکه جامعه را برای تکامل و آبادانی زندگی در سایه ایمان، عمل صالح و تقرب به درگاه پروردگار سوق می‌دهد.
👈شناخت سبک زندگی صحیح در عصر حاضر که عصر غیبت است، از رسالت‌های تربیتی خانواده‌های است که در انتظار ظهور منجی هستند؛ زیرا وظیفه مهم آنان، تربیت نسل مستعد برای یاری و اجرای منویات امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است.
👈با توجه به روایات، تجلی کامل حیات طیبه در دوران قیام امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در سایه معرفت امام و الگو قرار دادن صفات یاوران حضرت تحقق خواهد پذیرفت. این مقاله قصد دارد با استفاده از آیات و روایات سبک زندگی را تعریف کرده و تجلی حیات طیبه به ویژه در عصر غیبت و عصر ظهور را بیان دارد.
زندگی معمولی انسان‌ها همواره با فشارهایی همراه بوده که انسان خود مسبب آن است. همه انسان‌ها در هر موقعیتی که هستند خواهان آسایش و زندگی معمولی و بی‌دغدغه هستند؛
👈اما همراه شدن زندگی انسان‌ها با اضطراب‌ها، افسردگی‌ها و دلخوری‌ها، انسان را از هدف زندگی دور ساخته است.
زندگی به نوبه خود به پازلی سخت و پیچیده می‌ماند؛ حال اگر انسان خود بر این سختی و پیچیدگی بیفزاید دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند. به‌طور معمول انسان در طول زندگی پیوسته به فردا یا اشتباه‌هایی که در گذشته انجام داده فکر کرده و سعی نمی‌کند در زمان حال زندگی کند.
👈همین موضوع مقدمه بروز دغدغه‌ها و افسردگی‌ها در زندگی می‌شود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «اذا التبست علیکم الفتن، کقطع الیل المظلم فعلیکم بالقرآن؛ [۱] هنگامی‌که فتنه‌ها، همچون پاره‌های شب تاریک، شما را در خود پیچید، برشماست که به قرآن تمسک جویید».
👈این روایت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) انسان را رهنمون می‌کند که در هنگام مواجهه با فتنه‌ها و سختی‌ها به قرآن پناه برد.
👈قرآن بهترین گفتار است، چون گفتار خدا است و از علم و قدرت بی‌نهایت او سرچشمه یافته است. پس باید دید قرآن‌کریم چه راه‌حلی را برای برون‌شد از این سختی‌ها و رسیدن به سبک زندگی قرآنی بیان کرده است.
👈 قرآن که به فرموده حضرت علی (علیه‌السلام) خیرخواهی است که هرگز خیانت نمی‌کند، [۲] برای زندگی انسان، اندیشه و سبک ویژه‌ای را مطرح کرده و نام آن را #حیات_طیبه گذاشته تا به‌واسطه آن به مقام قرب ربوبی و به مظهریت صفات الهی برسد.
نسبت میان شیوه زندگی و سبک زندگی، نسبت عموم و خصوص من وجه است؛
چراکه سبک زندگی از دل شیوه زندگی بیرون آمده و تولید می‌شود. سبک زندگی همان شیوه‌ی زندگی در مدل، فرم و صورت‌های خاص و ویژه‌ای است که قالب‌بندی و متجسد شده باشد.
برای نمونه در شیوه زندگی #غربی‌ها می‌توان انواع سبک‌های زندگی چون سبک زندگی فرانسوی، سبک زندگی انگلیسی و سبک زندگی آمریکایی را یافت. [۷]
عناصر خاصی در ایجاد سبک زندگی نقش دارد.
ازجمله مهم‌ترین عناصر می‌توان به طبقه مدرن اجتماعی، قدرت و پشتوانه اقتصادی طبقه جدید، گفتمان اجتماعی جدید، زندگی روزمره و روزمرگی، فن‌آوری‌های جدید، عادت مصرف بدون نیاز، ظهور جامعه سرمایه‌داری و حاکمیت مطلق مناسبات سرمایه‌داری برجامعه، ظهور مفهوم اوقات فراغت در دوره جدید، رسانه‌ها و مانند آن اشاره کرد. [۸]
در سبک زندگی آمریکایی اموری چون فردگرایی، آزادی‌های فردی، خانواده‌گریزی، بلکه حتی خانواده‌ستیزی، مصرف‌گرایی شدید، سرعت شتاب زده سرسام‌آور، اضطراب زمان، غذا‌های آماده، تنوع‌طلبی شدید و همانند آن را می‌توان شناسایی کرد.
سبک‌های زندگی در هر عصر با سبک زندگی در زمان و مکانی دیگر می‌تواند متفاوت باشد، هرچند که در کلیت در مجموعه‌ای خاص از شیوه زندگی قرار می‌گیرد. [۹]
به‌عنوان نمونه سبک زندگی ایرانی و اسلامی (شیعی) با سبک زندگی عراقی و اسلامی (شیعی) متفاوت است؛ چنانکه با سبک زندگی عراقی و اسلامی (سنی) نیز می‌تواند متفاوت باشد.
👈بر همین اساس سبک زیستی ایرانی اسلامی (شیعی) در عصر حاضر با عصر قاجار و پیش از آن نیز می‌تواند متفاوت باشد که هست. با وجود این، همه‌ی سبک‌های زیست در چارچوب کلی شیوه زندگی اسلامی قرار می‌گیرند.
سبک زندگی بر اساس توحید‌محوری است که امنیت و آرامش را به همراه دارد.
اما در عصر حاضر، با وجود پیشرفت تکنولوژی، بشر با انواع تهاجم‌ها روبه‌رو گشته و سرانجام زندگی انسان با ناملایمت‌ها و افسردگی‌ها همراه شده و از زندگی واقعی دور شده است.
👈 شناخت سبک زندگی مورد نظر خداوند و حرکت در مسیر آن ازجمله نیازهای بشر است.
👈به همین دلیل سبک زندگی قرآنی با عنوان حیات طیبه معرفی شده است و در حقیقت رسیدن به اخلاق انسانی، رسیدن به حیات طیبه و آن حیاتی است که تنها یک بار در قرآن به‌صراحت از آن سخن به میان آمده و توصیف آن به طیب که گویای خالص‌بودن آن از هرگونه آلودگی‌ها است و برخورداری از آن، مایه آبادانی دنیا و آخرت انسان است، همین پرسمان، اهمیت سبک زندگی را روشن می‌کند و انسان را بر آن می‌دارد تا به‌دنبال دستیابی بدان باشد.
📌تعبیر حیات طیبه در قرآن
تعبیر حیات طیبه تنها در یک آیه قرآن به صراحت بیان شده است. «من عمل صالحا من ذکر أَو أُنثی و هو مومن فلنحیِینه حیوة طیبة و لنجزِینهم أجرهم بأحسن ما کانوا یعملون؛ [۵۱]
هر کس عمل صالح کند، در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه میبخشیم، و پاداش آن‌ها را به بهترین اعمالی که انجام دادند خواهیم داد». درباره معنای حیات طیبه نظرات گوناگونی توسط مفسران مطرح شده است.
۱. رزق و روزی حلال، زندگی شرافتمندانه همراه با قناعت و خشنودی، بهشت پر‌طراوت و زیبا و زندگی خوش در آنجا، زندگی خوشبختانه در بهشت برزخی [۵۲]
۲. حیات طیبه، عبادت همراه با رزق حلال. [۵۳].
۳. حیات طیبه، زندگی تازه‌ای که حریم آلودگی در آن نیست و فقط قرب الهی مدنظر است. [۵۴]
۴. حیات طیبه، همین حیات دنیوی است که مقارن با قناعت و رضا به قسمت خدای سبحان باشد؛ زیرا چنین حیاتی پاکیزه‌ترین زندگی است. [۵۵]
۵. حیات طیبه، قناعت است؛ زیرا قناعت سبب عزت و بی‌نیازی از مردم است. [۵۶]
۶. حیات طیبه یعنی سعادت. [۵۷]
۷. حیات طیبه، شناخت پروردگار است. [۵۸]
👈تعریف درست تغذیه انسان در قرآن
تغذیه و زینت مناسب دیگر معیاری است که می‌توان برای زندگی تراز قرآنی بشر بیان کرد، تغذیه در بیان قرآن بیشتر با میوه‌ها، گوشت پرندگان و حبوبات مطرح می‌شود و به طور کلی دو وعده غذایی اصلی صبح و ابتدای شب مورد تاکید قرار می‌گیرد، بنا به مفاهیم و معارف آیات قرآن و سبک زندگی آداب غذایی ما باید منطبق بر برنامه زندگی در بهشت باشد.
👈 در رابطه با پوشش انسان نیز نکاتی در آیات قرآن مورد تاکید قرار می‌گیرد، از جمله اینکه پوشاک انسان باید از جنسی مانند حریر باشد، لباس باید حافظ بدن انسان به‌ویژه اندام‌های جنسی باشد تا در روابط اجتماعی امنیت انسان‌ها دچار اختلال نشود، حتی در رابطه با زیورآلات و زینت انسان نیز قرآن نکاتی بیان می‌کند.
👈شاخص بعدی زندگی قرآنی انسان مبارزه با طاغوت و طغیانگری برخی انسان‌هاست، خداوند موسی(ع) را به سوی فرعون می‌فرستد تا او را از مسیر طغیانگری باز دارد و این موضوع را به عنوان الگو برای انسان‌ها مطرح می‌کند، رفع درگیری میان گروه‌های مؤمن و تلاش برای ایجاد صلح نیز نکته است که باید در زندگی تراز قرآنی انسان همواره مورد توجه باشد.
👈حمایت از مستضعفان و حقوق زنان
وی با اشاره به آیه۷۵ سوره نساء «وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا» اظهار کرد: حمایت از مستضعفان و جلوگیری از ظلم میان انسان‌ها و توجه حقوق زنان دیگر شاخصی است که بسیار مورد حساسیت و توجه قرار گرفته و برای تحقق زندگی قرآنی انسان به عنوان پانزدهمین شاخص و معیار حائز اهمیت است؛ مشارکت در صحنه زنان به ویژه در امور فرهنگی و توجه به حقوق آنان در این زمینه‌ها باید دو برابر مردان باشد.
👈 به علت دوری مسلمانان از آموزه‌های قرآن و سیره نبوی، یک درد سراسری نسبت به عدم تحقق شاخص‌های قرآنی به وجود آمده برای تصحیح این وضعیت نیازمند نهضت بیداری و بازگشت با آن هستیم که تنها راه چاره است.
👈به‌رغم اینکه فهم و تدبر در قرآن فعالیت‌های متنوعی را به وجود آورده است، اما به علت دوری از مبانی مورد تاکید پیامبر در حوزه فهم قرآن نتیجه مناسبی به دست نمی‌آید، هنگامی که این تصحیح در مبانی و نگرش‌های آموزشی و ترویجی به وجود آید، دریافت و تفسیر از قرآن نیز تصحیح می‌شود.
۱۵ شاخص برای زندگی قرآنی در جهان بشری
متأسفانه به علت دوری مسلمانان از آموزه‌های الهی و سیره نبوی، دردی سراسری نسبت به عدم تحقق شاخص‌های قرآنی وجود دارد.
👈 قرآن برای زندگی بشر است و تنها جنبه آرمانی ندارد، قرآن خود را «قول فصل» معرفی می‌کند و اینکه کلام الهی شوخی نیست بلکه سخنی حق، علمی و بر اساس واقعیت هاست.
«الله»؛ اصل اعتقادی زندگی قرآنی
🔰شاخصی که می‌توان در زمینه زندگی قرآنی مطرح کرد آن چیزی است که در سوره «نصر» به آن اشاره می‌شود، منظور از این شاخص، کار خالصانه برای تحقق دین خدا و رفع مشکلات مردم است، در آیه ۷۷ سوره حج هم با این عبارت :
👈يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِرْكَعُوا وَ اُسْجُدُوا وَ اُعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ اِفْعَلُوا اَلْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» اشاره به انجام بهترین و گزیده‌ترین کارهاست.
👈همزیستی مسالمت‌آمیز و احترام به عقاید، باورها و نژاد انسان‌ها شاخصی است که می‌توان برای زندگی قرآنی انسان بازگو کرد که در عین حال انسان نباید تحت‌تاثیر عقاید، سبک زندگی و افکار کافران قرار گیرد،
همچنان نیز اختلافات مذهبی و عقیدتی قابل احترام بوده که در سوره حج نیز به آن اشاره می‌شود، خداوند در سوره حج می‌فرمایند اگر جلوی تندروی برخی‌ها را نمی‌گرفتیم، مراکز عبادی انسان‌ها در ادیان مختلف از بین می‌رفت، از این جهت می‌توان دریافت که عقاید و اماکن مقدس مردم، قابل احترام است؛ انسان‌ها به جهت اختلاف عقیدتی نباید یکدیگر را تحقیر کنند، اینکه همه پیرو یک دین باشند در زمان قیام امام زمان(عج) محقق می‌شود.
👈نفی مردم آزاری و ثروت‌اندوزی
رفع تبعیض باید در زندگی اجتماعی بشر مورد توجه باشد، تصریح کرد: چهارمین شاخص برای زندگی قرآنی بشر نفی مردم آزاری و زراندوزی است که در سوره «همزه» بر آن تأکید می‌شود، در این سوره هرگونه مردم‌آزاری و ثروت اندوزی نفی می‌شود.
👈مهر و محبت نسبت به دیگران از شاخص‌های زندگی قرآنی انسان است،
در سوره «بلد» تاکید می‌شود که تمام ابناء بشر نسبت به هم مهر و محبت داشته باشند و آن را واقعاً در عمل محقق کنند، نه اینکه تنها به سفارش زبانی اکتفا شود، در روایات هم با عنوان «هل الدّین الّا الحبّ» به این موضوع اشاره شده است. در سوره «حجرات» هم موانعی که سبب آسیب به روابط مهربانانه می‌شود مورد تأکید قرار گرفته است.
👈 رشد علم و آگاهی، شاخصی است که می‌توان برای زیست قرآنی انسان بیان کرد، انسان‌ها باید معیارهای علمی و محکم و موازینی ارزشمند برای زندگی رضایتمندانه داشته باشند که در سوره‌های «قارعه» و «تکاثر» به آن اشاره می‌شود.
در سوره «بَیِّنه» که موضوع پاداش انسان‌های نیکوکار مورد تأکید قرار می‌گیرد، بحث «جنات» به میان می‌آید و از این تعبیر قرآن می‌توان اینگونه برداشت کرد که حفظ محیطزیست و اهتمام به نگهداری فضای سبز یکی از معیارهای زندگی قرآنی برای انسان‌ها است، بشر بدون توجه به آب و خاک و آفریده‌های خداوند نمی‌تواند یک زندگی قرآنی را سامان دهد.
👈نشاط و امید به آینده؛ نگرشی قرآنی به زندگانی
انسان‌هایی که در تراز زیست‌قرآنی زندگی می‌کنند، افرادی با نشاط امیدوار به آینده هستند که در سوره «ضحی» با عنوان آینده روشن و راهگشا بیان می‌شود و این امیدواری به آینده روشن بود یک شاخص برای زندگی قرآنی انسان است.
معیار برای شناخت زندگی قرآنی انسان رسیدگی به امور ایتام، فقیران و مستمندان است، به‌عبارت دیگر هر جایی در جامعه بشری مشکلی وجود دارد، انسان‌های اهل قرآن نسبت به رفع آن مشکل دغدغه دارند، در سوره «ماعون» و همچنین سوره «انسان» به خوبی می‌توان این تاکید قرآن را دریافت کرد، کلید واژه مورد تاکید قرآن در این موضوع «زکات» است که نوع ارتباط اقتصادی انسان قرآنی را با همنوعانش مشخص می‌کند.
👈صداقت، راستی، نفی ریا و نمایش دروغ، دهمین شاخصی است که می‌توان برای یک زندگی قرآنی مورد تاکید قرار داد، قرآن در سوره «ماعون» تاکید می‌کند، انسان هایی هستند که در پوشش دین درصدد جازدن خود به جای دینداران و چپاول منابع خدادادی برای همه انسان‌ها را پی می‌گیرند، قرآن به شدت با هرگونه تزویر و ریا مخالفت می‌کند.
👈رعایت حقوق حیوانات نیز یازدهمین شاخص زیست قرآنی برای انسان است، قرآن داستان ناقه صالح را بیان می‌کند و توصیه به حفظ حیوانات تحت عنوان «بندگان خدا» را مطرح می‌کند، حضرت صالح، قوم خود را به رعایت حقوق حیوان دعوت می‌کند، اما آنان با پی کردن ناقه عذاب الهی را به جان خریدند، در اسلام نسبت به رعایت حقوق همه حیوانات دستورات بسیار جزئی و جالبی وجود دارد.