#بخوانید
#قطعه_مقاله
📜 چیستی حیا (۱)
✍🏻 حیا از موضوعات مهم اسلامی است که در شرایط اجتماعی ما جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و گاه دیدگاه های متفاوتی در باره آن ابراز می‌گردد. این بخش را با استفاده از مقاله‌ای در مجله اخلاق وحیانی بیان می کنیم:
حیا در دیدگاه‌های سه‌گانه
الف) دیدگاه لغت شناسان:
در تعریف اهل لغت، چند نکته مهم وجود داشت: رقت وجه، انقباض، فعل قبیح، ترس از سرزنش، بازداری و عورت. رقت وجه، حالت مواجهه با ناظر است. انقباض (گرفتگی) نفس، ویژگی روانی حیاست. فعل قبیح، موضوع آن و بازداری، کارکرد آن است؛
بنابراین، از دیدگاه لغت‌شناسان، حیا یعنی رقت وجهی که هنگام فعل قبیح به‌دلیل ترس از سرزنش مردم، در فرد به‌وجود می‌آید و موجب انقباض روانی و ترک آن کار می‌شود.
ب) دیدگاه دانشمندان:
در تعریف متخصصان نیز چند محور وجود داشت. یکی ویژگی و حالت روانی که با تعبیرهایی همچون انقباض، تغیّر، انکسار، انحصار و وقار بیان شده است. دیگری موضوع حیا که فعل قبیح است. سومی علت و منشأ این حالت روانی که چند گونه است: تعداد زیادی آن را ترس از سرزنش، برخی نیز مواجهه با نقص را علت آن می‌دانند و برخی نیز حشمت طرف مقابل را. چهارمی، نتیجه آنکه ترک کردن است؛ بنابراین، ازنظر این گروه، حیا صفتی است که هنگام فعل قبیح، به‌دلیل ترس از سرزنش مردم یا مواجهه با نقصان یا حشمت طرف مقابل، حالتی از گرفتگی، حصر و شکستگی روانی را برای انسان به‌وجود می‌آورد.
ج) دیدگاه متون دینی:
همچنین در تعریف اسلامی چند محور وجود داشت. یکی اینکه عنصر اصلی برانگیزانندۀ حیا، حضور ناظر محترم و نظارت ادراک‌شده است. دیگری اینکه موضوع آن، قبیح شرعی و عرفی است و سومی اینکه کارکرد و ثمرۀ آن، بازداری و مهار نفس است. در منابع اسلامی، مطلبی دربارۀ ویژگی روانی به‌دست نیامد.
مفهوم پردازی حیا
از تحلیل و بررسی این‌ها به‌نظر می‌رسد حیا ترکیبی است از:
۱) حرمت تهدیدشده، ۲) تأثر درونی و ۳) خودمهارگری. حرمت تهدید شده خود ترکیبی است از: قبح ادراک‌شده، نظارت ادراک‌شده، ناظر تکریم‌شده و کرامت ادراک‌شده.
توضیح این که اینکه
فرد باحیا، شخصیتی کریم، وجهی رقیق و حالتی باوقار دارد؛ ازاین‌رو هنگام مواجهه با فعل قبیح، وقتی خود را در حضور ناظر محترم می‌بیند، دچار ترس از آبرو، روانش دگرگون (تغیر) و از حالت بسط و گشودگی، دچار قبض (انقباض) و احساسِ در تنگنا قرار گرفتن (انحصار) می‌شود و حالتی از شکستگی روانی را درونش تجربه می‌کند. این حالت، وی را به مهار نفس وامی‌دارد و از کار قبیح منع می‌کند که نتیجۀ عملی آن، ترک کردن کار بد (ترک) یا انجام دادن کار خوب (واداری) است.
📚 منبع: اخلاق وحیانی، ش ۱۲
ادامه دارد....
📣 رسانه دینی باشیم
🌐 صفحات مجازی
#بخوانید
#قطعه_مقاله
چیستی حیا(۲)
پیشتر گذشت که حیا ترکیبی است از:
۱) حرمت تهدیدشده، ۲) تأثر درونی و ۳) خودمهارگری. حرمت تهدید شده خود ترکیبی است از: قبح ادراک‌شده، نظارت ادراک‌شده، ناظر تکریم‌شده و کرامت ادراک‌شده.
و اما تحلیل این مفهوم
تحلیل مفهوم حیا
صفت حیا را می‌توان این گونه تحلیل و تبیین کرد. از موقعیت‌های زندگی انسان، مواجهه با فعل قبیح است. نحوۀ مواجهه ما با این موقعیت، از مسائل مهم زندگی است. برخی افعال، قبیح و عیب‌اند و درمقابل، برخی زیبا و خوب. ما در زندگی در معرض انتخاب قبیح یا حسن قرار می‌گیریم؛ اما به‌خودی‌خود مسئله‌ساز نیست. بدیهی است که انسان سالم، حسن را برمی‌گزیند.
مسئله از آنجا آغاز می‌شود که فعل قبیح با لذت و فعل حسن با محنت آمیخته شود. معمولاً آنچه قبیح است، لذت‌بخش است و آنچه حسن است، محنت‌آور. اینجاست که انتخاب دچار مشکل می‌شود.
انسان به‌لحاظ طبع اولیه معمولاً به‌سمت لذت گرایش دارد و از محنت می‌گریزد؛ ازاین‌رو ممکن است فعلی را برگزیند که واقعاً قبیح است. گزینش فعل لذت‌بخش هرچند طبع انسان را ارضا می‌کند، از آنجاکه قبیح و عیب است، آبرو و اعتبار اجتماعی انسان را تهدید می‌کند.
اعتبار و حرمت نزد دیگران، یکی از ضروری‌ترین نیازهای اجتماعی و از مطلوب‌ترین چیزها نزد انسان است. هیچ‌کس مایل نیست نزد دیگران بی‌آبرو و رسوا شود؛ اما گاه مسیری که انتخاب می‌کند، چنین پیامدی دارد و اعتبارش را پیش پای لذت‌خواهی‌اش قربانی می‌کند. در این حالت، هرچند شاید دمی لذت ببرد، رسوایی و ننگ آن برایش می‌ماند و حرمت و اعتبار خود را ازدست می‌دهد.
اینجاست که به چیزی نیاز داریم تا آبروی فرد را صیانت کند و اعتبار اجتماعی او را پاس دارد. برای این کار، نیاز است فرد با معیار حُسن و قبح، پدیده‌ها را ارزیابی کند، نه لذت و محنت. اگر رفتارها از این منظر ارزیابی شوند، حس حرمت‌خواهی و آبروداری برانگیخته می‌شود و وی را از رفتار تهدیدکنندۀ آبرو بازمی‌دارد؛ چیزی که در دین به آن حیا می‌گویند. حیا عاملی است که فرد را از کار قبیح بازمی‌دارد و آبرو و اعتبار اجتماعی‌اش را صیانت می‌کند.
📚 منبع: مجله اخلاق وحیانی، ش۱۲
👈 چیستی حیا (۱)
📣 رسانه دینی باشیم
🌐 صفحات مجازی