💠مهاجرین یا مهاجران مسلمانانی که ساکن مکه بودند و پس از مسلمان شدن و تحمل فشارهای مشرکان، به دستورپیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کردند. مهاجران با هجرت خود در ترویج اسلام نقش داشتند و در این راه سختی‌های بسیاری تحمل کردند؛ از این رو پیامبر(ص) به آنان توجه ویژه داشت و قرآن از آنان به نیکی یاد کرده است.
پیش از اسلام میان اهل مکه و مدینه دشمنی و درگیری بود که با هجرت پیامبر(ص) و برقراری عقد اخوت میان مهاجران و انصار از بین رفت، اما پس از رحلت پیامبر(ص) دوباره رقابت میان انصار و مهاجرین آغاز شد و تا دوران امویان ادامه داشت. نمونه آن، رقابت مهاجران و انصار در ماجرای سقیفهبود که ابوبکر بن ابی‌قحافه با حمایت مهاجرین به خلافترسید.
امام علی(ع) نخستین امام شیعیان، حضرت فاطمه دختر پیامبر(ص)، ابوسلمه، ام‌سلمه، حمزة بن عبدالمطلب عموی پیامبر و خلفای سه‌گانه از مهاجران سرشناس بودند.
💠انصار، یا انصار النبی(ص) لقب مسلمانان مدینه از تیره‌هایاوس و خزرج که پیش از هجرت، با پیامبر اکرم(ص) هم پیمان شدند و پس از هجرت در حمایت و یاری آن حضرت و مهاجران، پایداری کردند. انصار در دوره خلافتامیرالمؤمنین(ع) جایگاه خاصی نزد حضرت داشتند و آنان نیز همواره از ایشان حمایت می‌کردند
🍃🌸مدینه شهری پُراز مهربانی و مبارزه
💠با هجرت پیامبر به یثرب و تبدیل آن به تنها پایگاه امن اسلامی در منطقه، سیر آرام مهاجرت به این شهر آغاز گردید؛ اما روند آن پس ازجنگ خندق (دوره تثبیت)، شتاب یافت از این رو در دوره نخست مدنی (۵ سال نخستین) شمار مهاجران اندک بود که بخشی از آنها مکی و بخشی صحرانشین بودند.
🍃🌸انصار به نوعی مهاجران را همچون افراد خودی پذیرفتند و کاستی‌هایشان را جبران کردند و زمینه ادامه حیات آنها را در فراهم کردند. «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اَنفِقوا مِن طَیِّبتِ ما کَسَبتُم و مِمّا اَخرَجنا لَکُم مِنَ الاَرضِ ولا تَیَمَّموا الخَبیثَ مِنهُ تُنفِقونَ ولَستُم بِاخِذیهِ اِلاّ اَن تُغمِضوا فیهِ واعلَموا اَنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمید». (سوره بقره ،۲۶۷) در این آیه از مؤمنان خواسته شده از محصولات مرغوب خود انفاق کنند و بدان‌ها گوشزد شده که خداوند از شما بی نیاز است
اما برخی مهاجران به ویژه قریشیان در میان تیره‌های گوناگون انصاری توزیع شدند و انصاریان در رقابت با همدیگر بر اساس قرعه حمایت از خانواده‌های مهاجر را بر عهده می‌گرفتند .
🍃🌸برخی خانواده‌های مهاجر نیز که پیش از هجرت با مردم یثرب ارتباط داشتند نزد آشنایان خود رفتند و در خانه و کاشانه آنان مستقر شدند .
🍃🌸انصار دارایی خانه خود را در اختیار مهاجران قرار می‌دادند و آنان را در محصولات کشاورزی خود شریک کردند و برخی از آنان زمین‌های پیرامون منازل مسکونی خود را به پیامبر بخشیدند .
✅روابط میان انصار و مهاجران با پیمان برادری که پیامبر میان حدود ۴۵ انصاری و ۴۵ مهاجر بست، تقویت گردید .
به درستی نمی‌توان گفت: اخوت چون حِلف یا وِلاء، مهاجران را به انصار پیوند می‌داد یا نه. شاید ارث بردن مهاجر از برادر انصاری خود نشان دهد که در آغاز همین گونه بوده‌است؛ اما منابع نیز کمتر از مهاجری نام می‌برند که از برادر انصاری خود ارث برده باشد. البته محدثان به این امر اشاره می‌کنند و معتقدند این حکم با آیات قرآنی لغو شده‌است. آیه ذیل در خطاب به انصار چنین می‌گوید :
«والَّذینَ ءامَنوا مِن بَعدُ و هاجَروا و جهَدوا مَعَکُم فَاُولئِکَ مِنکُم و اولُواالاَرحامِ بَعضُهُم اَولی بِبَعض فی کِتبِ اللّهِ اِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیء عَلیم»؛ و کسانی که پس از آن ایمان آورده و هجرت کرده و همراه شما جهاد کرده‌اند، از شما هستند. در کتاب خدا خویشاوندان به یکدیگر (در ارث) سزاوارترند. خداوند به همه چیز آگاه است. (سوره انفال/۸)
🍃🌸حمایت مالی و معیشتی انصار از مهاجران تا سال چهارم هجری ادامه یافت. در آن سال بنی‌نضیر از مدینه تبعید شدند و اراضی مرغوب و آب‌های آنها بنا به حکم قرآن به مالکیت پیامبر درآمد و پیامبر از انصار خواست یکی از دو گزینه را انتخاب کنند :
نخست آن که روابط مهاجران و انصار همچنان باقی بماند و بخشی از زمین‌های بنی‌نضیر در میان مهاجران و انصار توزیع شود و دوم آن که بخشی از این زمین‌ها در میان مهاجران توزیع شود و در مقابل، مهاجران آنچه از انصار دریافت کرده‌اند یا از منافع آن بهره می‌برند بدان‌ها پس دهند؛ اما انصار از پیامبر خواستند آن اراضی را در میان مهاجران تقسیم کند و مهاجران نیز همچنان در اموال آنها شریک بمانند .
🍃🌸به گزارش آیه سوره حشر آیه ۹، در این صحنه انصار در دل خود هیچ احساس تمایلی به اموالی که به مهاجران داده شد ندارند و مهاجران را دوست دارند و آنان را بر خود ترجیح می‌دهند. کسانی که از آزمندی نفس خویش در امان‌اند رستگار خواهند بود
🍃🌸پیامبر در گزارشی رفتار انصار با مهاجران را به محبت والدین به فرزندشان تشبیه کرده‌است.
👈به رغم پشتیبانی انصار از مهاجران گاه تنش‌هایی هم میان برخی مهاجران و برخی از انصار به ویژه کسانی که متهم به نفاق بودند روی می‌داد؛ در نبرد بنی مصطلق در سال ششم هجری، برخوردهایی میان برخی مهاجران و انصار دیده شد که به تدبیر پیامبر برطرف شد. در آن کارزار که فردی از مهاجران با یکی از انصار برخورد تندی کرد، عبدالله بن اُبیّ انصاری با ضرب‌المثل «سگت را چاق کن تا تو را بخورد» انصار را بر اثر حمایت‌هایشان از پیامبر و مهاجران سرزنش و تهدید کرد که اقدام‌های لازم پس از بازگشت به مدینه انجام خواهد شد.
👈در پی این حادثه آیاتی از سوره منافقون نازل گردید .
آیات ۷ تا ۱۰ این سوره نشان می‌دهد که چگونه برخی انصار نسبت به حمایت دیگر انصاریان از مهاجران سخن به اعتراض می‌گشایند و از انصار می‌خواهند از حمایت مهاجران دست بردارند تا از اطراف پیامبر پراکنده شوند، ضمن آن که مهاجران را تهدید کردند تا پس از بازگشت به مدینه آنان را از شهر بیرون خواهند کرد .
👈خداوند پاسخ به این عده مؤمنان را به پایداری فرامی‌خواند و از ایشان می‌خواهد به انفاق و حمایت خود ادامه دهند تا در شمار صالحان جای گیرند
آیه ۹ حشر
وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ #یُحِبُّونَ مَنْ #هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ #یُوقَ #شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ #هُمُ_الْمُفْلِحُونَ
و کسانی که در دارالهجره (مدینه) و ایمان، قبل از مهاجران جای گرفتند و کسانی را که (از مکّه) به سویشان هجرت نمودند #دوست می‌دارند و در دل، نیازی به آنچه (از فیئ) به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و اگرچه خود شدیداً در فقر هستند ولی #مهاجران را بر خود مقدّم می‌دارند و کسانی که از #بخل نفس محافظت شوند، آنان همان #رستگارانند.
____________________________
▪«تَبَوَّؤُا» از «بواء» به معنای نزول و جای گرفتن در مکان است.
▪«خَصاصَةٌ»، به فقری که سبب شکاف زندگی شود گفته می‌شود
▪«یُوقَ» از «وقایه» به معنی حفاظت و کنترل است
▪«شُحَّ» به معنای بخل همراه با حرص است.
💠در کنار بهره‌مند کردن مهاجران از فیئ، خداوند به ستایش انصار و مردم مدینه می‌پردازد که آنان، هم خانه‌هایشان را برای مهاجران آماده کردند و هم ایمانشان را کامل نمودند که تمام دستورات را بدون دغدغه عمل کردند.
💐امام جواد علیه‌السّلام از اول شب تا صبح فقط یک دعا می‌کرد: «اللهم قنی شح نفسی» خدایا! مرا از بخل نفسانی‌ام حفظ کن. راوی می‌گوید: به امام گفتم: جانم فدایت! من جز این یک دعا از شما نشنیدم! امام فرمود: «فای شیء اشد من الشح» چه چیزی خطرناکتر از بخل است.
👈«لا یجتمع الشح و الایمان فی قلب رجل مسلم»بخل و ایمان در دل یک مسلمان جا نمی‌گیرد.
✅ بستر سازی برای ارائۀ خدمات به دیگران یک ارزش است. «تَبَوَّؤُا الدَّارَ»
✅ محبّت به اهل ایمان مرز و بوم ندارد. «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ»
🍃🌸دوستی پایدار آن است که به خاطر کمالات، افراد را دوست بداریم؛ نه به خاطر نام و قبیله و چشم داشت. «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ»
👈تظاهر به کمال ارزش ندارد؛ کمال آن است که در عمق جان باشد. «لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً»
🍃🌸 مهم‌تر از مهمان دوستی، مهاجر دوستی است؛ زیرا مهمان چند روزی بیشتر نیست، ولی مهاجر مدّت‌ها نزد انسان می‌ماند. «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ»
🍃🌸 خداوند از افرادی که حسد ندارند ستایش می‌کند. (معمولًا حسادت ها به هنگام تقسیم مال جلوه می‌کند. با اینکه پیامبر، فیئ را تنها به مهاجران داد ولی انصار چشم‌داشتی نداشتند.) «لا یَجِدُونَ ... حاجَةً مِمَّا أُوتُوا»
✅طبع بلند و دید وسیع، مورد ستایش قرآن است. «لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً»
👈 اظهار دوستی کافی نیست؛ دوستیِ عملی لازم است. «یُحِبُّونَ ... یُؤْثِرُونَ»
✅بخشش با وجود نیاز مهم‌تر است. «یُؤْثِرُونَ ... وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ»
👈 رستن از بخل، مایۀ رستگاری است. «مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ ... هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
👈بخل با نفس عجین است. اگر کسی از بخل دور شود نه تنها از مال بلکه از جان نیز می‌تواند بگذرد. «یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ»
👈 بخیل، رستگار نمی‌شود. «مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
👈 نجات از بخل، با کمک و امداد الهی ممکن است. کلمه «یُوقَ» مجهول آمده، زیرا بازدارنده خداوند است.
🟪صفحه ۵۴۷ سوره حَشر 🟪
10 - و کسانی که پس از آنان [و بعد از فتح مکه] آمدند، می‌گویند: پروردگارا! ما و آن برادران ما را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دل‌هایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده‌اند [هیچ گونه] کینه‌ای مگذار پروردگارا! به راستی تو رئوف و مهربانی
11 - آیا کسانی را که به نفاق برخاستند ندیدی که به برادران کافرشان از اهل کتاب می‌گفتند: اگر شما اخراج شدید، حتما با شما بیرون خواهیم آمد و در باره‌ی شما هرگز از کسی فرمان نخواهیم برد، و اگر با شما جنگیدند حتما شما را یاری خواهیم کرد! و خدا گواهی می‌دهد که آنها قطعا دروغگویند
12 - اگر [یهود] اخراج شوند، آنها با ایشان بیرون نخواهند رفت، و اگر با آنان جنگی شود آنها را یاری نخواهند کرد، و اگر هم یاریشان کنند حتما پشت می‌کنند [و تنهایشان می‌گذارند] و آنگاه یاری نمی‌شوند
13 - وحشت از شما در دلهای آنها بیش از ترس از خداست؛ این به خاطر آن است که آنها گروهی نادانند!
14 - آنها با شما به صورت گروهی [و در یک صف متحد] نمی‌جنگند مگر در قریه‌های قلعه‌دار یا از پس دیوارها زورمندی ایشان در میان خودشان سخت است [اما در مقابل شما ضعیفند] آنها را متحد می‌پنداری ولی دل‌هایشان پراکنده است این بدان سبب است که آنان مردمی هستند که تعقل نمی‌کنند
15 - درست مانند کسانی که چندی پیش از آنها [در واقعه بدر] سزای کار خود را چشیدند، و برای آنها عذابی دردناک است
16 - [وعده‌ی منافقان به یهودیان] همچون حکایت شیطان است آنگاه که به آدمی گوید: کافر شو! و چون کافر شود، گوید: من از تو بیزارم، زیرا من از خدا، پروردگار جهانیان می‌ترسم.
🟪صفحه ۵۴۷ سوره حَشر 🟪
آیه ۱۰ حشر
وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ
و کسانی که بعد از مهاجرین و انصار آمدند، می‌گویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما سبقت گرفته‌اند، بیامرز و در دلهای ما کینه مؤمنان را قرار نده. پرورگارا! همانا تو رئوف و مهربانی.
___________________________
💠در آیات قبل، از مهاجرین و انصار ستایش شد و در این آیه سخن از #تابعین است
دو اصطلاح مهاجرین و انصار برای طبقه‌بندی مسلمانان پیش از فتح مکه بود، اما پس از فتح گروهی پرشمار به مسلمانان افزوده شدند
تابعین نسبت به پیشگامان در ایمان همچون برادران بزرگترى مى نگرند که از هر نظر مورد احترامند، و براى آنها نیز تقاضاى آمرزش از پیشگاه خداوند مى کنند.
آنها مى کوشند هر گونه کینه و دشمنى و حسد را از درون دل خود بیرون بریزند، و از خداوند رءوف و رحیم در این راه یارى مى طلبند، و به این ترتیب خودسازى و احترام به پیشگامان در ایمان و دورى از کینه و حسد از ویژگیهاى آنها است.
▪غل در اصل به معنى نفوذ مخفیانه چیزى است، و لذا به آب جارى در میان درختان غلل مى گویند،
👈و از آنجا که حسد و عداوت و دشمنى به طرز مرموزى در قلب انسان نفوذ مى کند به آن غل گفته شده، بنا بر این غل تنها به معنى حسد نیست بلکه مفهوم وسیعى دارد که بسیارى از صفات مخفى و زشت اخلاقى را شامل مى شود.
🍃🌸تعبیر به اخوان (برادران) و استمداد از خداوند رءوف و رحیم در پایان آیه همه حاکى از روح محبت و صفا و برادرى است که بر کل جامعه اسلامى باید حاکم باشد و هر کس هر نیکى را مى خواهد تنها براى خود نخواهد، بلکه تلاشها و تقاضاها همه به صورت جمعى و براى جمع انجام گیرد، و هر گونه کینه و عداوت و دشمنى و بخل و حرص و حسد از سینه ها شسته شود و این است یک جامعه اسلامى راستین.
💠در آیات ۸ تا ۱۰ به عوامل وحدت اشاره شده است:
۱. محبّت. «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ» ۲. ایثار. «وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ» ۳. دعا. « رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ... رَبَّنَا» ۴. خدمت. «تَبَوَّؤُا الدَّارَ» ۵. دوری از حرص و حسد. «لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا ...» ۶. دوری از بخل. «یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ» ۷. اخوّت. «اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا» ۸. سعه صدر و نداشتن کینه. «لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا
🍃🌸 تمام مسلمانان با هم برادرند و برای یکدیگر دعا 🤲می‌کنند. «اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ»
🍃🌸 برادری واقعی، در پرتو ایمان است. «لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ»
👈در اخوت و برادری دینی، زمان و مکان و نژاد مطرح نیست. «لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ»
🤲 با دعای خیر، کینه‌ها را از دل دور کنیم. «رَبَّنَا اغْفِرْ ... لِإِخْوانِنَا ... لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا»
👈خودسازی بدون استمداد از خداوند نمی‌شود. «رَبَّنَا ... لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا»
👈مؤمن، مصونیت از گناه ندارد؛ ولی هرگاه گناهی مرتکب شد، بلافاصله استغفار می‌کند. «اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا»
❌در اصلاحات باید به سراغ ریشه‌ها رفت. ریشه بسیاری از گناهان، کینه و حسادت و دشمنی است که باید ریشه‌کن شود. «لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا»
💠ظهور و پیدایش منافقین مربوط به مدينه و بعد از هجرت مي‌باشد که اسلام توانست شوکت و نیرویی به خود بگيرد. در حالي اسلام در مکه، گرفتار شدت و ضعف و ذلت بوده، و مؤمنان همواره در معرض اهانت قرار داشتند و در آن روز رسول خدا (ص) و جامعه اسلامی نیرویی نداشت. مخصوصاً در مقابل قریش عزتی و شوکتی نداشت، تا کسی از ترس شوکتش تظاهر به اسلام کند و کفر باطنی خود را پنهان بدارد.
🔻علل و انگیزه های نفاق ودورویی
➖طمع به مال وثروت
➖ترس از دست دادن جان و مال و موقعیت اجتماعی
➖ضربه زدن به اسلام از درون
➖آرزوی قدرت
🔻ویژگی اخلاقی منافقان
➖سرگردانی و دلهره و اضطراب که ناشی از تضاد درون و برون آنهاست.
➖کبر و خود بزرگ بینی
➖لجاجت
➖ ترس ناشی از ضعف ایمان و اینگه مباداداسرارشان فاش شود
➖سوگند دروغ
➖استهزاء وعیب جویی از مومنان
➖امربه منکر و نهی از معروف
🔻ویژگی سیاسی منافقان
➖کارشکنی و سرپیچی از دستورات پیامبر(ص)
➖خدعه و نیرنگ
➖تشکل و همبستگی برای ایجاد توطئه ها و ضربه زدن و تضعیف حاکمیت اسلامی
➖ایجاد جنگ روانی و نا امن ساختن جو جامعه ➖شبهه افکنی وایجاد رعب و وحشت و ترس
➖دوستی با بیگانگان وبرقراری ارتباط با کفار که مبادا آنها پیروز شوند