۱) بنده در صحبت‌ها و مکتوباتی که داشتم بارها تأکید کرده‌ام که همه‌ی نظام‌های سیاسی مردمی‌اند، یعنی بدون رضایت و خواست مردم و مشارکت آنان، هیچ نظام سیاسی دوام نمی‌آورد؛ حتی آن نظام سیاسی که دیکتاتوری خوانده می‌شود. کاری که نظام‌های سیاسی انجام می‌دهند، تعیین نوع مردمی بودن و ساختار مشارکت مردم است. ۲) در جلساتی که در باب فقه انتخابات داشتم، همه‌ی ادله‌ی مربوطه تنها به نوع و جهت‌گیری مشارکت اشاره داشتند و هیچ یک فی حد نفسه ضرورت خود انتخابات را ثابت نمی‌کردند. بلکه ضرورت انتخابات با این ملازمه ثابت می‌شد که امروزه شکل در نظر گرفته شده برای مشارکت سیاسی انتخابات است. ۳) در باب مشارکت مردمی در حوزه‌ی اقتصاد و فرهنگ هیچ‌کس به رأی‌گیری و انتخابات فکر نمی‌کند، چون به حدی روش‌های مؤثرتر و دقیق‌تری برای مشارکت شناخته شده که جایی برای طرح انتخابات در این چنین حوزه‌هایی وجود ندارد. ۴) گزینه‌ی انتخابات برای مشارکت در عرصه‌ی سیاست و تقنین ناشی از دو امر است: الف) راه مؤثر دیگری شناخته شده نیست، ب) این گمان که نظام‌های سیاسی دو گونه‌اند: مشارکتی و غیر مشارکتی؛ و البته چنان که اشاره شد این گمان خطاست. ۵) به دو دلیل باید به فکر جایگزین‌هایی برای جهت و ساختار مشارکت مردمی باشیم: الف) شکل فعلی مردم‌سالاری که چندین دهه اجرا شده چندان موفق نبوده است. برای مثال، در حوزه‌ی تقنین نارضایتی‌های علمی از قوانین مصوب در میان اهل علم دیده می‌شود. اما در حوزه‌ی سیاست و اجرا مسئله پیچیده‌تر است؛ فرض کنید که در کتاب درسی ۵۰ سال آینده نام رؤسای جمهور ایران بیاید و یک بند درباره‌ی سرنوشت آن‌ها نوشته شود. نوجوان آن زمان چه فکری درباره‌ی جمهوری اسلامی می‌کند؟ (نقدها متعدد است، به همین دو نکته اکتفا شد) ب) پیدایش فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی، توسعه‌ی سرزمینی انقلاب اسلامی، مرزناپذیری ولایت فقیه و مانند آن‌ها نیازمند یافتن الگوهای جدیدی برای مشارکت سیاسی است. ۶) حضرت آقا در روزهای قبل از انتخابات گذشته‌ی ریاست جمهوری فرمود: «امام انتخابات را مظهر مردم‌سالاری میدانست -و همین جور هم هست؛ یعنی امروز مردم‌سالاری و حضور مردم به وسیله‌ی انتخابات امکان‌پذیر است؛ ممکن است یک دورانی در آینده بیاید که انتخابات بی‌معنی بشود، شکلهای دیگری به وجود بیاید برای حضور مردم و اظهار نظر مردم؛ امروز انتخابات است.» (۱۴۰۰/۰۳/۱۴) شاید این دعوتی از اندیشمندان برای بررسی در صور جدید مشارکت سیاسی بود. ۷) کار بسزایی در این مورد که اقتضاء مردم‌سالاری دینی چه ساختاری از مشارکت است و انتخابات چه مناسبتی با آن دارد، انجام نشده است. #آیااین‌انتخابات‌پل‌گذربه‌عصرجدیدی‌ازانقلاب‌اسلامی‌است؟ #این‌دعوتی‌ازاندیشمندان‌است پ.ن: این مطلب را همین قدر نوشتم و تا انتخابات نکته‌ی جدیدی در این رابطه نخواهم نوشت. اما بعد از انتخابات تلاش می‌کنم نکات دیگری را متذکر شوم.