نکات: در آیات قبل، از مهاجرین و انصار ستایش شد و در این آیه سخن از تابعین است که تمام مسلمانان پس از پیامبر را مى‌تواند شامل شود. در آیات 8 تا 10 به عوامل وحدت اشاره شده است: 1. محبّت. «یحبّون من هاجر الیهم» 2. ایثار. «و یؤثرون على انفسهم» 3. دعا. «ربّنا اغفر لنا... ربّنا» 4. خدمت. «تبَوّءُو الدار» 5. دورى از حرص و حسد. «لایجدون فى صدورهم حاجة مما اوتوا...» 6. دورى از بخل. «یوق شحّ نفسه» 7. اخوّت. «اغفر لنا و لاخواننا» 8. سعه صدر و نداشتن کینه. «لاتجعل فى قلوبنا غلاّ للذین آمنوا» مغفرت و استغفار بیش از دویست بار موضوع مغفرت و واژه‌هاى آن در قرآن مطرح شده است. هم خودمان باید استغفار کنیم و هم از اولیاى خدا بخواهیم که براى ما استغفار کنند. «یا ابانا استغفر لنا»(22) حتى فرشتگان براى مؤمنان استغفار مى‌کنند. «و یستغفرون للذین آمنوا»(23) البتّه استغفار براى مشرکان و منافقان اثرى ندارد. «سواء علیهم استغفرت لهم ام لم تستغفر لهم لن یغفر اللّه لهم»(24)، «ما کان للنبىّ و الّذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین»(25) امّا عوامل مغفرت الهى عبارتند از: 1. اطاعت از رهبر آسمانى. «فاتّبعونى یحببکم اللّه و یغفر لکم ذنوبکم»(26) 2. تقوا. «ان تتقوا اللّه... یغفر لکم»(27) 3. عفو و گذشت از مردم. «و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر اللّه لکم»(28) 4. کلام مستدل و محکم. «قولوا قولا سدیداً... یغفر لکم»(29) 5. قرض الحسنه. «ان تقرضوا اللّه... یغفر لکم»(30) 6. توبه و استغفار. «و من یعمل سوءً أو یظلم نفسه ثمّ یستغفر اللّه یجد اللّه غفوراً رحیما»(31) 22) یوسف، 97. 23) غافر، 7. 24) منافقون، 6. 25) توبه، 113. 26) آل عمران، 31. 27) انفال، 29. 28) نور، 22. 29) احزاب، 70 - 71. 30) تغابن، 17. 31) نساء، 110. پیام ها: 1- مکتب کامل مکتبى است که براى پیروان آینده خود نیز طرح کمال و رشد داشته باشد. «و الّذین جاءوا من بعدهم» 2- براى جلوگیرى از سوء تفاهم، ابتدا از لغزش‌هاى خود استغفار کنیم و سپس لغزشهاى دیگران. «اغفر لنا و لاخواننا» 3- مؤمن، مصونیت از گناه ندارد، ولى هرگاه گناهى مرتکب شد، بلافاصله استغفار مى‌کند. «اغفر لنا و لاخواننا» 4- دعاى خیر براى گذشتگان، وظیفه آیندگان است. «و الّذین جاؤوا من بعدهم یقولون ربّنا اغفر... الّذین سبقونا بالایمان» 5 - تمام مسلمانان با هم برادرند و براى یکدیگر دعا مى‌کنند. «اغفر لنا و لاخواننا الّذین سبقونا بالایمان» 6- سابقه در ایمان، یک ارزش است. «سبقونا بالایمان» 7- برادرى واقعى، در پرتو ایمان است. «اخواننا الّذین سبقونا بالایمان» 8 - در اخوت و برادرى دینى، زمان و مکان و نژاد مطرح نیست. «اخواننا الّذین سبقونا بالایمان» 9- با دعاى خیر، کینه‌ها را از دل دور کنیم. «ربّنا اغفر... لاخواننا... لاتجعل غلاً للذین آمنوا» 10- مؤمن، بدخواه دیگران نیست. «لاتجعل فى قلوبنا غلاً للذین آمنوا» 11- خودسازى بدون استمداد از خداوند نمى‌شود. «ربّنا... لاتجعل فى قلوبنا غلاً» 12- در اصلاحات باید به سراغ ریشه‌ها رفت. ریشه بسیارى از گناهان، کینه و حسادت ودشمنى است که باید ریشه‌کن شود. «لاتجعل فى قلوبنا غلاً» 13- توجه به ربوبیت و رأفت و رحمت خداوند، از آداب و پشتوانه اجابت دعاهاست. «ربّنا اغفر... انّک رؤف رحیم» #رحمت_خدا #توبه #عفو #قرآن @hefzonnoor