#یادداشت_تحلیلی به مناسبت دوازدهم فروردین؛ سالروز جمهوری اسلامی ایران 🔻 همه‌پرسی جمهوری اسلامی؛ تلاقی خواست و اراده امام و امت کمال کدخدامرادی؛ مدرس دانشگاه و عضو هیئت مدیره انجمن حقوق عمومی اسلامی ایران 🔸 اصل اول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به تبیین نوع حکومت ایران یعنی «جمهوری اسلامی» و چگونگی استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران اختصاص یافته است. تعیین جمهوری اسلامی به عنوان نوع نظام سیاسی ایران در این اصل از قانون اساسی ریشه در آراء و اندیشه‌های امام خمینی (ره) دارد. توضیح آن‌که امام خمینی (ره) در آستانۀ پیروزی انقلاب اسلامی، در 22 مهر 1357 در پاسخ به سؤال خبرنگار روزنامه فرانسوی فیگارو با طرح این سؤال که «عمل شما دارای چه جهتی است و چه رژیمی را می‌خواهید جانشین رژیم شاه کنید؟»، ضمن رد کردن رژیم سلطنتی، برای اولین بار نوع ساخت نظام سیاسی را جمهوری اسلامی معرفی نمودند.(1) از منظر امام ‌خمینی (ره)، جمهوری اسلامی حکومتی مبتنی‌ بر آراءِ عمومی و براساس قانون اساسیِ متکی به اسلام است.(2) امام خمینی (ره) نه ‌تنها اصول و قواعد حکمرانی در درون جمهوری اسلامی را بر مبنای رأی مردم نافذ و معتبر می‌دانستند، بلکه به اعتقاد ایشان، جایگاه مردم در این نوع از حکومت تا جایی است که تعیین نوع حکومت نیز باید بر مبنای خواست و اقبال مردم باشد و مادام‌که مردم رأی مثبت به تشکیل این حکومت ندهند، جمهوری اسلامی شکل نخواهد گرفت. بر همین اساس امام ‌خمینی (ره) برای تثبیت و تحکیم اراده مردم و نیز ثبت در تاریخ خواستار برگزاری همه‌پرسی تعیین نوع حکومت به‌صورت رسمی در قالب انتخابات آزاد بودند تا در آینده این نگرش نیز به‌ وجود نیاید که با سوءِ استفاده از احساسات مردم، نظام جمهوری اسلامی به مردم تحمیل شده است. در این زمینه دكتر سید صادق طباطبایی نقل می‌کند که به حضرت امام فرمودند: «گفتم آقا، حالا که دنیا شما و رهبری شما و این انقلاب به این عظمت را پذیرفته و به رسمیت شناخته است، چه نیازی به رفراندوم داریم؟ من مطمئن هستم اگر شما «جمهوری اسلامی» را به عنوان نظام سیاسی کشور اعلام کنید، هم مردم ما و هم دنیا آن را خواهند پذیرفت. ایشان در جواب گفتند شما الان نمی‌فهمید. پنجاه سال دیگر خواهند گفت با سوء استفاده از احساسات مردم، نظام مورد نظر خود را بر مردم تحمیل کردند. نه، حتماً بايد رأي‌گيري شود و دقيقاً تعداد مخالف و موافق معين شود.»(3) از همین‌رو امام خمینی (ره) در حكم انتصاب بازرگان در تاریخ 1357/11/15 به عنوان رئیس دولت موقت، وي را مأمور برگزاری رفراندوم تغییر نظام به جمهوری اسلامی مي‌نمايند. بخشي از متن حکم بازرگان از سوی امام خمینی (ره) مورخ 15 بهمن ماه 1357 به شرح زیر است: «بسم الله الرحمن الرحیم جناب آقای مهندس مهدی بازرگان بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، .... جناب‌عالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و بستگی به گروهی خاص، مأمور تشکیل دولت موقت می‌نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید....» (4) مهندس بازرگان نیز در تاریخ 1357/12/20 دستور انجام رفراندوم تعیین نوع حکومت ایران را که در جلسه مورخ 1357/12/1 شورای انقلاب به تصویب می‌رسد، به وزیر کشور صادر می‌کند. متن دستور نخست وزیر به این شرح است:‌ «جناب آقای احمد صدر حاج سید جوادی وزیر کشور، بر اساس فرمان رهبر انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی، مبنی بر انجام رفراندوم و استفسار از آحاد ملت رزمنده در تعیین شکل حکومت ایران، مقرر فرمایید طبق طرح برنامه رفراندوم که در جلسه مورخ 1357/11/30 هیأت وزیران که در اجلاس مورخ 1357/12/1 شورای انقلاب اسلامی به تصویب رسیده است، نسبت به انجام برنامه رفراندوم در تاریخ دهم فروردین‌ماه 1358 اقدام شود.». (5) 🔽

🔼 بعد از انجام رفراندوم در تاریخ دهم و یازدهم فرودین ماه 1358 برابر با اول و دوم جمادی‌الاول سال 1399 هجری قمری، با شمارش آراء نتایج قطعی همه‌پرسی تعیین حکومت اعلام می‌شود و به دنبال آن «جمهوری اسلامی» به عنوان نظام برگزیده مردم برای اداره جامعه تعیین می‌شود. تدوین‌کنندگان قانون اساسی نیز با توجه به اهمیت تعیین نوع نظام سیاسی به عنوان مبنایی برای حکمرانی و شکل‌دهنده کلیه مناسبات میان نهادهای حکومتی، با تأسی از اندیشه امام خمینی (ره) و خواست و اراده مردم، به اساسی‌سازی جمهوری اسلامی در اصل نخست قانون اساسی می‌پردازند؛ اصلی که می‌توان آن را ماحصل دیدگاه‏ها و نظرات امام خمینی (ه) به ‏عنوان نمود و آیینه‏ خواست‌‏ها و دیدگاه‏‌های مردم تلقی کرد که در قانون اساسی متعین شده است. چه آنکه انقلابی كه در سال 1357 هجری شمسی به پیروزی رسید و منجر به تدوین قانون اساسی در سال 1358 شد، از یک‌سو ثمره مبارزات طولانی مردم ستمدیده از حكومت رژیم فاسد پهلوی و حاصل پایداری و مقاومت مردم در مقابل فشارهای گوناگون رژیم پهلوی، تقدیم صدها شهید و ایثار و گذشت و ایستادگی بر آرمان‏‌ها و خواست مشروع‌شان مبنی بر برقراری حكومت اسلامی بود(6) و از سوی دیگر پیشوا، رهبر و راهنمای مردم در شروع و استمرار مبارزات و طراح مسیر انقلاب از ابتدا تا پیروزی نهایی، حضرت امام خمینی (ره) بودند.(7) توده مردم انقلابی با پذیرفتن نظرات امام و با اعتماد و اعتقاد قلبی به اهداف ایشان، در مسیر انقلاب گام برداشته و نظرات و فرامین ایشان را سرلوحه شعارها، خواسته‌‏ها و مبارزات خویش قرار داده بودند و در واقع تمام خواست مردم از این مبارزات و جانفشانی‏‌ها، برانداختن حکومت طاغوت و استقرار حكومت اسلامی مطابق با دیدگاه و خواسته امام و رهبری این نهضت بود. مردم تعبیری از انقلاب و مبارزه را پذیرفته بودند كه امام به آن قائل بود و به دنبال اهدافی بودند كه امام آن‌ها را تبیین می‏كرد، حكومتی را می‏خواستند كه امام ترسیم می‏‌كرد و نظامی را دنبال می‏‌كردند كه امام به‏ دنبال آن بود. منابع 1- امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام،‌ تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،‌ چ اول،‌ 1378، ج 4، ص 3. 2- امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، همان، ج 3، ص 514. 3- طباطبایی، صادق، خاطرات سياسي- اجتماعي دكتر صادق طباطبايي، تهران: عروج، چاپ سوم، 1392، ج 3، ص 272. 4- امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، همان، جلد 6، ص 54. 5- غنی‌یاری، محسن، روزشمار تاریخ معاصر ایران جمهوری اسلامی ایران، 22 بهمن تا 29 اسفند 1357، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1392، ج 1، ص 424. 6- مقدمه قانون اساسی: «نهال انقلاب پس از یک سال و ‏اندی مبارزه مستمر و پیگیر با باروری از خون بیش از شصت هزار شهید و صد هزار زخمی و معلول و با بر جای نهادن میلیاردها تومان خسارت مالی در میان فریادهای «استقلال، آزادی، حکومت اسلامی» به ثمر نشست و این نهضت عظیم که با تکیه بر ایمان و وحدت و قاطعیت رهبری در مراحل حساس و هیجان‏‌آمیز نهضت و نیز فداکاری ملت به پیروزی رسید موفق به درهم کوبیدن تمام محاسبات و مناسبات و نهادهای امپریالیستی گردید که در نوع خود سرفصل جدیدی بر انقلابات گسترده مردمی در جهان شد.» 7- بهادری جهرمی، محمد، بایسته‌های تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای مفهوم وکارکرد تفسیر در نظام حقوق اساسی، رساله دکتری دانشکده حقوق دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، 1394، صص 195-196 8- مقدمه قانون اساسی: «طرح حکومت اسلامی بر پایه ولایت فقیه که در اوج خفقان و اختناق رژیم استبدادی از سوی امام خمینی ارائه شد انگیزه مشخص و منسجم نوینی را در مردم مسلمان ایجاد نمود و راه اصیل مبارزه مکتبی اسلام را گشود که تلاش مبارزان مسلمان و متعهد را در داخل و خارج کشور فشرده‏‌تر ساخت.» 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

💠 اعلامیه امام خمینی در رابطه با رفراندم جمهوری اسلامی 🔻بسم الله الرحمن الرحیم ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم الائمه و نجعلهم الوارثین صدق الله العظیم 🔻 من به ملت بزرگ ایران که در طول تاریخ شاهنشاهی که با استکبار خود آنان را خفیف شمردند و بر آنان کردند آنچه کردند، صیمانه تبریک می گویم. 🔻خداوند تعالی بر ما منت نهاد و رژیم استکبار را با دست توانای خود که قدرت مستضعفین است در هم پیچید و ملت عظیم ما را ائمه و پیشوای ملتهای مستضعف نمود و با برقراری جمهوری اسلامی وراثت حقه را بدانان ارزانی داشت. 🔻من در این روز مبارک، روز امامت امت و روز فتح و ظفر ملت، جمهوری اسلامی ایران را اعلام می کنم. به دنیا اعلام می کنم که در تاریخ ایران چنین رفراندمی سابقه ندارد که سرتاسر مملکت با شوق و شعف و عشق و علاقه به صندوق ها هجوم آورده ومثبت خود را در آن ریخته و رژیم طاغوتی را برای همیشه در زباله دان تاریخ دفن کند. 🔻من از این همبستگی بیمانند که جز مشتی ماجراجو و بیخبر از خدا، همه و همه به ندای آسمانی (و اعتصموا بحبل الله جمیعاً) لبیک گفتند و با تقریباً اتفاق آراء به جمهوری اسلامی رای مثبت دادند و رشد سیاسی و اجتماعی خود را به شرق و غرب ثابت کردند، تقدیر می کنم. 🔻مبارک باد بر شما روزی که پس از شهادت جوانان برومند و داغ دل مادران و پدران و رنج های طاقت فرسا،دشمن غول صفت و فرعون زمان را از پای در آوردید و با رأی قاطع به جمهوری اسلامی، حکومت عدل الهی را اعلام نمودید، حکومتی که در آن، جمع اقشار ملت با یک چشم دیده می شوند و نور عدل الهی بر همه و همه به یک طور می تابد و باران رحمت قرآن و سنت بر همه کس به یکسان می بارد. 🔻مبارک باد شما را چنین حکومتی که در آن اختلاف نژاد و سیاه و سفید و ترک و فارس و کرد و بلوچ مطرح نیست. همه برادر و برابرند، فقط و فقط کرامت در پناه تقوا و برتری به اخلاق فاضله و اعمال صالحه هست. 🔻مبارک باد بر شما روزی که در آن تمام اقشار ملت به حقوق حقه می رسد. فرقی بین زن و مرد و اقلیت های مذهبی و دیگران در اجرای عدالت نیست. 🔻طاغوت دفن شد و طغیان و سرکشی به دنبال او دفن می شود کشور از چنگال دشمن های داخلی و خارجی و چپاولگران و غارت پیشگان نجات یافت. اینک شما ملت شجاع، پاسداران جمهوری اسلامی هستید. 🔻اینک شما هستید که باید این ارث الهی را با قدرت و قاطعیت حفظ کیند و نگذارید بقایای رژیم متعفن که در کمین نشسته اند و طرفداران دزدان بین المللی و نفتخواران متخوار در بین صفوف فشر ده شما رخنه کنند. 🔻 اینک شمائید که باید مقدرات خود را به دست بگیرید و مجال به فرصت طلبان ندهید و با قدرت الهی که مظهر آن جماعت است، قدم های بعدی را بردارید و با فرستادن طبقه فاضله و امنای خود در مجلس موسسان، قانون اساسی جمهوری اسلامی را به تصویب رسانیده و همانطور که با عشق و علاقه به جمهوری اسلامی دادید، به امنای امت رأی دهید تا مجالی برای بداندیشان نماند. 🔻صبحگاه 12 فروردین که روز نخستین حکومت الله است از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی ماست. ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگه دارند. 🔻روزی که کنگره های قصر 2500 سال حکومت طاغوتی فرو ریخت و سلطه شیطانی برای همیشه رخت بر بست و حکومت مستضعفین که حکومت خداست به جای آن نشست. 🔻هان ای ملت عزیز که با خون جوانان خود حق خود را به دست آوردید، این حق را عزیز بشمرید و از آن پاسداری کنید و در تحت لوای اسلام و پرچم قرآن عدالت الهی را با پشتیبانی خود اجرا نمائید. من با تمام قوا در خدمت شما که خدمت به اسلام است این چند روز آخر عمر را می گذرانم و از ملت انتظار آن دارم که با تمام قوا از اسلام و جمهوری اسلامی پاسداری کنند. 🔻من از دولت ها می خواهم که بدون وحشت از غرب و شرق، با استقلال و فکر و اراده، باقیمانده رژیم طاغوتی را که آثارش در تمام شوون کشور ریشه دارد پاکسازی کنند و فرهنگ و دادگستری و سایر وزارتخانه ها و ادارات که با فرم غربی و غربزدگی برپا شده است به شکل اسلامی متحول کنند و به دنیا عدالت اجتماعی و استقلال فرهنگی و اقتصادی و سیاسی را نشان دهند. 🔻از خداوند تعالی عظمت و استقلال کشور و امت اسلامی را خواستارم. 🔻 والسلام علیکم و رحمة الله روح الله الموسوی الخمینی 🔸صحیفه نور جلد 5 صفحه 234 ا💠انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#مصاحبه 🔻 نسبت «جمهوریت» و «اسلامیت» در ساحت نظام جمهوری اسلامی ایران دکتر محمد جواهری طهرانی؛ عضو هیئت علمی، رئیس دانشکده حقوق و رئیس پژوهشکده حکمرانی دانشگاه شیراز 🔸 آیا جمهوریت، برآمده از متن و بطن اسلام است یا امر مستحدثی است که نظام جمهوری اسلامی آن را پذیرفته است؟ 🔸 آیا دموکراسی با اسلام قابل جمع است یا اساساً از مبنا با حکومت اسلامی تنافی دارد؟ 🔸 حدود حق تعیین سرنوشت چگونه با مفهوم جمهوریت پذیرفته‌شده در جمهوری اسلامی تعیین می‌شود؟ 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت نهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: حق یا تکلیف دینداری 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت دهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: حق و تکلیف امنیت (۱) 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت یازدهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: حق و تکلیف امنیت (۲) 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت دوازدهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: برابری جنسیتی 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت سیزدهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: برابری جنسیتی 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#پادکست 🔻 جلوه‌های حقوق عمومی در قرآن 🎧 قسمت چهاردهم ارائه‌دهنده: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین جوان آراسته، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 🔸 موضوع: برابری جنسیتی (۲) 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#یادداشت_تحلیلی 🔷️حمله پهپادی موشکی جمهوری اسلامی ایران به مناطقی از سرزمینهای اشغالی از منظر حقوق بین الملل ✍️دکتر سید یاسر ضیایی دنشیار حقوق بین‌الملل و عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه قم 🔻حمله پهبادی و موشکی مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران به مواضعی از رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی در 26 فروردین 1403 که در پاسخ به حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در سوریه بود، اقدامی بی‌سابقه در رویارویی با این رژیم بوده است. تحلیل حقوقی از این اقدام به شرح زیر است: 1- ماده 51 منشور ملل متحد به دفاع مشروع در برابر یک «حمله مسلحانه علیه یک دولت» اشاره می‌کند. حمله مسلحانه در منشور ملل متحد تعریف نشده است و لذا مشخص نیست منظور از دولت همان مؤلفه‌های مذکور در بند 4 ماده 2 (تمامیت سرزمینی و استقلال سیاسی) است و یا شامل موارد دیگری مانند حاکمیت نیز می‌شود. مصادیق حمله مسلحانه مذکور در قطعنامه 3314 مجمع عمومی در تعریف تجاوز معیارهایی را به دست می‌دهد. ماده 3 قطعنامه از عبارت حمله نیروهای نظامی علیه سرزمین یک دولت و علیه نیروهای زمینی، دریایی و هوایی یا ناوهای دریایی و هوایی کشور دیگر استفاده می‌کند. دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه سکوهای نفتی حمله به یک کشتی نظامی ساده را مصداق حمله مسلحانه دانسته است. بنابراین آنچه مسلم است حمله به نیروی نظامی یک کشور مصداق حمله مسلحانه خواهد بود. حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در سوریه که منجر به کشته شدن ۷ مستشار نظامی ایرانی از جمله سردار زاهدی معاون عملیات سپاه قدس در سوریه شد حمله علیه نیروهای نظامی ایران محسوب می‌شود. اهمیت این حمله قطعاً کمتر از اهمیت حمله به یک کشتی نظامی ساده نبوده است و لذا حمله مسلحانه علیه دولت ایران صورت گرفته است که حق دفاع مشروع را برای ایران ایجاد می‌کند. 2- اینکه سفارتخانه و کنسولگری، سرزمین دولت محسوب نمی‌شود مورد حمایت بسیاری از حقوقدانان است و به طور مثال استدلال می‌کنند که متولد در آنجا متولد در خاک محسوب نمی‌شود و یا جرم در آنجا مشمول صلاحیت سرزمینی قرار نمی‌گیرد و یا ورود به آنجا نیاز به ویزا ندارد. اما نباید فراموش کرد این اماکن برخی ویژگی‌های سرزمین دولت متبوع را نیز دارند؛ به طور مثال پناهندگی به آنجا در حکم پناهندگی به سرزمین است و یا مصونیت این اماکن کمابیش مانند مصونیت اماکن دولتی است. لذا اگر این اماکن خاک کشور محسوب نشوند، اما شاید نظر صحیح‌تر آن باشد که این اماکن «در حکم خاک کشور» در نظر گرفته شوند. در این صورت حمله مسلحانه به آن نیز می‌تواند «در حکم حمله مسلحانه» به دولت تلقی شود که می‌تواند حق دفاع مشروع را ایجاد نماید. 3- در صورتی که حمله به کنسولگری ایران در سوریه مصداق حمله به سرزمین یا حاکمیت سوریه محسوب شود، سوریه نیز حق دفاع مشروع دارد. این حق می‌تواند به طور جمعی یعنی با مشارکت کشورهای دیگر اعمال شود و لذا اقدام ایران اگر مورد تأیید سوریه باشد مصداق دفاع مشروع جمعی نیز تلقی می‌شود. 4- و نکته آخر اینکه آنچه ممنوع است توسل به زور دولت‌ها علیه یکدیگر است. در دکترین جمهوری اسلامی ایران، رژیم صهیونیستی یک موجودیت نامشروع اشغالگر است و به عنوان یک دولت مورد شناسایی قرار نگرفته است. بنابراین اقدام نظامی علیه این رژیم، اقدام علیه یک بازیگر غیردولتی است که عجالتاً در سرزمین‌های اشغالی حضور دارد و لذا اقدام نظامی علیه یک دولت نیست تا مشمول ممنوعیت توسل به زور از سوی جمهوری اسلامی ایران باشد. 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir

#یادداشت تحلیلی 🔻 انسان‌شناسی و تأثیر آن بر نظام سیاسی در اندیشه شهید آوینی ✍️ حمیدرضا علیایی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه شیراز قسمت اول 🔸مقدمه شهید سید مرتضی آوینی به عنوان شخصیتی شناخته‌شده در عرصه مستندسازی و رسانه و در عین حال کمتر معرفی‌شده در عرصه اندیشه و نظریه‎پردازی در حوزه علوم انسانی هستند. از همین رو است که سال‎روز شهادت ایشان(20 فروردین ماه) به عنوان روز هنر انقلاب اسلامی نام‎گذاری شده است. اما دقت در لقب سید شهیدان اهل قلم که از جانب رهبری انقلاب بعد از شهادت شهید آوینی به ایشان اعطا شد، ظرافتی است که ما را به این مسئله رهنمود می‎کند تا در خصوص ویژگی «اهل قلم» بودن سید شهیدان اهل قلم تأمل بیشتری نماییم. از این رو مراجعه به آثار قلمی و تألیفی ایشان از جمله کتاب‌های توسعه و مبانی تمدن غرب، آغازی بر یک پایان، فردایی دیگر، حلزون‌های خانه به دوش و ... اهمیت می‎یابد. 🔸اهمیت انسان‌شناسی در منظر شهید آوینی شهید آوینی در قامت یک متفکر با جهت‎گیری تمدنی، در جای جای آثار خود و به ویژه در کتاب «توسعه و مبانی تمدن غرب»، توجه به تفاوت‎های بنیادین و در حقیقت متعارضِ نظامات اجتماعی اسلام و مدرنیته (از قبیل نظام خانواده، نظام آموزش و پرورش یا تعلیم و تربیت، نظام حقوقی، نظام سیاسی، نظام اقتصادی، نهاد علم و...) می‎دهد. تتبع در آثار شهید، نشان می‌دهد که ایشان عوامل گوناگونی را برای ذکر منشأ این تفاوت‎ها تقریر می‎کنند. با این حال اگر به عنوان یک مجموعه به آثار ایشان نگریسته شود، مشخص خواهد شد که تمامی این عوامل در یک اصطلاح به وحدت خواهند رسید: «انسان‌شناسی»! بر اساس این افق‌گشایی که مرحوم آوینی در کتاب «توسعه و مبانی تمدن غرب» در خصوص دو گونه انسان‎شناسی در تفکر اسلامی و تفکر مدرن انجام داده‎اند، اذهان مخاطبین را به این نکته سوق می‎دهند که قائل به دو گونه نظام ارزشی و دو گونه غایت و هدف برای انسان شویم: یکی به دنبال تعالی و تکامل روحی و دیگری به دنبال توسعه مادی و اقتصادی و تمتع هرچه بیشتر از طبیعت. در واقع در اسلام و آیات مختلف قرآن(1) منتهای حرکت تکاملی انسان و جهان و تاریخ، «الله» خواهد بود، در حالی که در تفکر مدرن، تکامل و تطور انسان بر مبنای علوم تجربی و از صورت‌های پست‎تر حیوانی به صورت‌های تکامل‌یافته امروزی است. باید به این نکته نیز التفات نمود که زبان فرهنگ مدرن و به تبع آن تمدنی که منبعث از آن فرهنگ است، زبانِ علوم تجربی و زیست‎شناسی است. بنابراین اگر در زیست‎شناسی گفته می‎شود: «انسان از نسل میمون است» فقط در محدوده زیست‎شناسی باقی نمی‎ماند بلکه وارد حیطه علوم انسانی هم خواهد شد تا جایی که انسان مورد نظر اومانیسم، حیوان میمون‌زاده گرگ‌صفتی(2) است که نتیجه تطور طبیعی داروینی و تنازع بقایی است که در آن فقط قوی‎ترها باقی می‎مانند. البته واضح است که این دو گونه انسان‎شناسی در اسلام و غرب صرفاً در ساحت نظر باقی نخواهد ماند، بلکه با توجه به هدف، آمال و غایتی که در هر کدام از این بینش‎ها برای انسان در نظر گرفته می‎شود، نظام‌های اجتماعی نیز بر مبنای آن ساماندهی و بازسازی می‎شوند. به عبارت ساده‌تر نظام اقتصادی، حقوقی، سیاسی و ... بر مبنای غایت و هدفی که انسان‌شناسی برای آن تعریف می‎کند ساخته می‌شود تا نیازهای خاص انسان در این نظام‌ها را پاسخ گوید و برطرف سازد. با توجه به مقدمه فوق، در یادداشتی دیگر و با تکیه بر آثار شهید آوینی، به بررسی نظام سیاسی در اسلام و غرب به عنوان یکی از مصادیق نظامات اجتماعی، پرداخته خواهد شد. همچنین دلالت‌های انسان‌شناسی خاص هر یک از دو نظام سیاسی اسلام و غرب و وجهه تفاوتشان با یکدیگر، بیان خواهد شد. ان شاء الله. پانوشت 1- وَ أَنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الْمُنْتَهَىٰ (نجم 42)، وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ (آل عمران 28، نور 42، فاطر 18)، إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الرُّجْعَىٰ (علق 8)، إِلَيْهِ رَاجِعُونَ (بقره 46 و 156) 2- اشاره به جمله «انسان گرگ انسان است» توماس هابز. 🔻انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران | IPLAI 🌐 @iplai_ir