✅ نیت در عبادات 📝 یکی از شرایط عبادات، خلوص نیت است. یعنی عبادات باید با قصد قربت و خالص انجام شود. ناخالصی می‌تواند ریا باشد و می‌تواند انگیزه‌های دیگر باشد که تفصیل این‌ها بعداً بیان می‌شود. قسمت اول: ریا #ریا خواه انگیزۀ اصلی عمل باشد و خواه انگیزۀ اصلی قربة الی الله باشد ولی همراه انگیزۀ اصلی ریا هم در نیت باشد، عبادت را باطل می‌کند. همچنین خواه ریا در اصل عمل باشد یا در کیفیت عمل. مثلاً شخص نماز خود را از روی ریا در اول وقت و در مسجد بخواند. و همچنین اگر ریا در اجزای عمل هم باشد، سبب بطلان عمل است. مثلاً شخص رکوع نمازش را ریایی انجام دهد. حتی اگر جزء مستحبی عمل هم ریایی انجام شود، آن عمل باطل است. مثلاٌ کسی قنوت را ریایی انجام دهد. البته طبق نظر آیت‌الله #سیستانی اگر جزئی از عمل ریایی انجام شود، فقط آن جزء باطل است و اگر این امکان وجود داشت که آن جزء با نیت خالص اعاده شود، عمل صحیح است. همچنین فرقی ندارد از ابتدا ریا در نیت بوده باشد یا در اثنای عمل ریا به نیت آلوده شده باشد و اگر از ریا توبه هم کند، باز هم عملش باطل است و عمل را صحیح نمی‌کند. پس ریا در عمل به هر شکلی که باشد، عمل را باطل می‌کند. اما باید دقت کرد که این در صورتی است که ریا در انگیزۀ مکلف برای انجام عمل وارد شود، اما اگر صرفاً چیزی در قلب او خطور کرد و این خطور در انگیزۀ شخص وارد نشد، عمل باطل نمی‌شود. ⚠ نکتۀ مهم: احراز خلوص نیت، شرط درستی عمل عبادی است. پس اگر کسی در حین عمل شک کند که انگیزۀ او فقط قربة الی الله است یا علاوه بر قربت، ریا هم در انگیزۀ او وارد شده، عملش باطل است.

✅ نیت در عبادات (قسمت دوم: سُمعه) 📝 #سمعه یعنی انسان عملش را به این قصد انجام دهد که به گوش دیگران برسد. چنانچه سمعه انگیزۀ انسان از عبادت باشد، عملش باطل است. مگر اینکه قصد او از اینکه به گوش دیگران برسد، در راستای مقصودی الهی باشد. ضمناً اگر انگیزۀ او از عمل سمعه نباشد ولی از اینکه دیگران متوجه عمل او شوند، احساس خوشحالی کند، عمل او باطل نمی‌شود.

✅ نیت در عبادات (قسمت سوم: وجود انگیزه‌هایی بجز ریا و سمعه در عمل) 📝 اگر انگیزه‌های خوب (راجح) مثل تعلیم دیگران یا انگیزه‌های مباح مثل اینکه انسان وضو بگیرد تا خنک شود، همراه نیت قربة الی الله شود: طبق نظر #امام_خمینی اگر انگیزۀ اصلی عمل و آنچه انسان را وادار به عمل می‌کند، نیت قربة الی الله و امتثال فرمان الهی باشد و سایر انگیزه‌ها (راجح و مباح) به تبع انگیزۀ اصلی باشد (اصطلاحاً می‌گویند انگیزۀ تبعی؛ یعنی سایر انگیزه‌ها، انگیزۀ اصلی عمل نباشد)، عمل صحیح است؛ ولی اگر انگیزه‌های خوب، انگیزۀ تبعی نباشد، سه حالت دارد: اول: علت، منحصر است در این انگیزه و اگر این انگیزه نباشد، هیچ انگیزۀ دیگری نمی‌تواند علت عمل باشد؛ دوم: این انگیزۀ خوب به‌تنهایی و مستقلاً می‌تواند هدف از عمل باشد، یعنی اگر نیت قربة الی الله هم نبود، شخص به دلیل همان انگیزۀ خوب آن عمل را انجام می‌داد، ولی اگر این انگیزه هم نبود، فرد به قصد قربت عمل را انجام می‌داد. به عبارتی دیگر، انگیزۀ علت مستقل است، ولی علت منحصر نیست! سوم: نیت قربة الی الله و آن انگیزۀ خوب هیچ یک به‌تنهایی نمی‌تواند شخص را به عمل وادار کند، بلکه هر دو در کنار هم سبب می‌شوند تا شخص عملی را انجام دهد (به عبارتی هر یک جزء العلة هستند)؛ در حالت دوم عمل بنا بر احتیاط واجب باطل و در حالت اول و سوم عمل بنا بر فتوا باطل است؛ و اگر انگیزه‌های مباح انگیزۀ تبعی نباشد (در هر سه حالت)، عمل باطل است. اما طبق نظر آیت‌الله #سیستانی انگیزه‌های خوب و انگیزه‌های مباح حتی اگر انگیزۀ تبعی باشند و انگیزۀ اصلی همان قصد قربت و امتثال امر الهی باشد، در صورتی عمل صحیح است که آن انگیزه‌های خوب و آن انگیزه‌های مباح هم در جهت قربة الی الله باشد؛ یعنی هدف از تعلیم دیگران (انگیزۀ خوب)، کسب رضای الهی باشد یا اگر شخص می‌خواهد با وضو خود را خنک کند (انگیزۀ مباح)، باید هدفش این باشد که برای عبادت خدا نشاط بدست بیاورد. و البته در این صورت حتی اگر انگیزه‌های خوب و انگیزه‌های مباح، در کنار قصد قربت، انگیزۀ اصلی هم باشند (حالت دوم و سومی که ذکر شد)، باز هم عمل صحیح است؛ اما چنانچه هدف از انگیزه‌های مباح و انگیزه‌های خوب، قربة الی الله نباشد، اگر قصد قربت مستقلاً انگیزۀ اصلی شخص از عمل باشد (علتِ منحصر باشد و سایر انگیزه‌ها تبعی باشد؛ یا علت مستقلی باشد در کنار انگیزه‌های دیگر که آنها هم مستقل هستند)، عملش بنا بر احتیاط واجب باطل است و اگر قصد قربت مستقلاً انگیزۀ اصلی عمل نباشد (جزء العلة باشد یا اصلاً تبعی باشد)، عملش بنا بر فتوا باطل است.

✅ اعتکاف (قسمت اول: مکان اعتکاف) 📝 اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) صحیح است. اعتکاف در مساجد جامع طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای و آیت‌الله #سیستانی صحیح است، اما طبق نظر #امام_خمینی محل اشکال است و باید به قصد رجاء و احتمال مطلوب بودن از نظر شرع در این مساجد اعتکاف کرد. در مساجد غیر جامع، اعتکاف از نظر امام‌خمینی جایز نیست! اما آیت‌الله سیستانی اعتکاف در چنین مساجدی را به قصد رجاء و امید مطلوب بودن جایز می‌دانند. طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای نیز اگر در چنین مساجدی نماز جماعت برپا می‌شود و امام جماعت این مساجد عادل است، می‌توان به قصد رجاء اعتکاف کرد. ـــــــــــ 1) آیت‌الله سیستانی می‌فرمایند: «منظور از مسجد جامع، مسجدی است كه اختصاص به محلّه یا منطقۀ خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت‌وآمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد.» 2) توضیح المسائل امام‌خمینی، م 1721؛ توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 2105

✅ اعتکاف (قسمت دوم: زمان #اعتکاف) 📝 هر زمانی که #روزه گرفتن در آن صحیح باشد، اعتکاف هم در آن زمان صحیح است و افضل اوقات اعتکاف، ماه #رمضان است و در ماه رمضان هم افضل اوقات آن برای اعتکاف، دهۀ آخر ماه رمضان است. _____ العروة‌ الوثقی، ابتدای کتاب الاعتکاف

✅ تکالیفی که پسر بزرگتر بعد از مرگ پدر و مادر بر عهده دارد 📝 1- قضای #نماز و #روزه با تفصیلی که در پی می‌آید؛ پسر بزرگتر (پسری که در موقع وفات هر یک از والدین از بقیۀ پسرها بزرگتر باشد)، طبق نظر #امام_خمینی و آیت‌الله #خامنه_ای بنا بر فتوا و طبق نظر آیت‌الله #سیستانی بنا بر احتیاط واجب باید نماز و روزه‌هایی را که پدرش بجا نیاورده، بعد از مرگش بجا آورد یا برای پدر اجیر بگیرد.(1) (مگر اینکه میت وصیت کند برای او اجیر بگیرند که تفصیل آن بعداً خواهد آمد (2) ) البته طبق نظر آیت‌الله سیستانی پسر بزرگتر می‌تواند به جای هر روز یک مدّ (تقریباً 750 گرم) طعام به فقیر بدهد که در این صورت، قضای روزه‌‌های پدر، بر او واجب نیست.(3) این حکم در صورتی است که پدر نماز و روزه را از روی عذر ترک کرده باشد، مثل اینکه فراموش کرده یا خواب مانده باشد یا آنکه نمازهایی که خوانده یا روزه‌هایی که گرفته به دلیل ندانستن مسأله شرعاً باطل باشد و این در حالی بوده که وی در فراگیری مسأله کوتاهی نکرده باشد (جاهل قاصر باشد)؛ اما در غیر این موارد، تفاوت‌هایی در نظرات فقها وجود دارد: چنانچه نمازها و روزه‌هایی را عمداً ترک کرده یا به علّت ندانستن مسأله‌ای که در فراگیری آن کوتاهی کرده آنها باطل بوده باشند، قضای آن طبق نظر آیت‌الله سیستانی واجب نیست.(4) طبق نظر امام‌خمینی نماز و روزه را اگر پدر از روی سرکشی ترک کرده باشد، قضای آن بنا بر احتیاط واجب بر پسر بزرگتر لازم است. ولی اگر بجا نیاوردن بخاطر طغیان نباشد یا اینکه نماز و روزه‌ها به هر دلیلی (مثل قصور یا تقصیر در جهل مسئله) باطل باشد، قضا کردن نماز و روزه واجب است.(5) طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای نیز اگر میت از روی طغیان نماز و روزه را ترک کرده باشد، قضای آن بر پسر بزرگتر واجب نیست، ولی اگر عمداً بجا نیاورده ولی از روی طغیان نبوده باشد یا به هر دلیلی نماز یا روزۀ پدر باطل بوده، بنا بر احتیاط واجب قضای آن‌ها بر پسر بزرگتر لازم است.(6) همچنین اگر میّت وصیّت كرده باشد كه برای نماز یا روزۀ او اجیر بگیرند، چنانچه وصیت او نافذ باشد (مثل اینکه از ثلث مالش وصیّت کرده باشد)، واجب است مطابق با وصیّت، برای خواندن نمازها و روزه‌های قضای او اجیر بگیرند و طبق نظر امام‌خمینی بعد از آنكه اجير نماز و روزۀ او را به طور صحيح بجا آورد، بر پسر بزرگتر چيزی واجب نيست.(7) اما طبق نظر آیت‌الله سیستانی اگر پسر بزرگتر خودش اجیر بگیرد، بعد از آنکه اجیر نماز و روزه‌ها بجا آورد، تکلیف از او ساقط می‌شود، اما اگر میت خودش وصیت کرده بود که برای نماز و روزه‌اش اجیر بگیرند و وصیتش هم نافذ بود، دیگر هیچ تکلیفی بر گردن پسر بزرگتر نیست؛ حتی اگر اجیر بجا نیاورد یا صحیح بجا نیاورد. همچنین اگر میّت وصیّت كرده كه برای روزه‌هایش اجیر بگیرند، دیگر دادن طعام كافی نیست و در این صورت، باید از ثلث مال او برای روزه‌های قضایش، فردی را اجیر کنند.(8) ادامه دارد ... ________ 1- توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 1663 و 2094؛ تحریر الوسیلة، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، م 16 و کتاب الصوم، القول فی قضاء صوم شهر رمضان، م 13 2- آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند: «قضاى نماز و روزه‏اى که به عهدۀ پدر است، در هر حالى بر پسر بزرگتر واجب است، مگر در صورتى که ميّت وصيت به اجير گرفتن از ثلث ترکه‏ اش کرده باشد و ثلث ترکه هم براى انجام همه نماز و روزه‏هاى او کفايت کند که در اين صورت ثلث ترکه بايد براى آن مصرف شود.»؛ اجوبة الاستفتائات، س 545 3- توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 2094 4- توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 1664 و 2094 5- تحریر الوسیلة، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، م 16 و کتاب الصوم، القول فی قضاء صوم شهر رمضان، م 13 6- اجوبة الاستفتائات، س 548 7- توضیح المسائل امام‌خمینی، م 1374 8- توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 1666 و 2094 و منهاج الصالحین، ج 1، م 744

✅ نکاتی در مورد نماز جعفر (1) 📝 این نماز از نمازهایی است که استحباب آن قطعی است و بطور اکید به آن سفارش شده‌است. کیفیت این نماز هم در کتاب شریف العروة الوثقی و تحریر الوسیلة و مفاتیح الجنان آمده‌است و ما به جهت اختصار از بیان کیفیت نماز و آثار آن صرف نظر می‌کنیم؛ اما ذکر چند نکته پیرامون آن خالی از لطف نیست: 1⃣ در هر زمان و مکانی می‌توان این نماز را بجا آورد؛ اما افضل اوقات آن روز جمعه (قبل از بالا آمدن خورشید) و شب نیمۀ شعبان است؛ 2⃣ اگر کسی عجله داشته باشد، می‌تواند اذکار نماز را بعد از نماز بگوید یا می‌تواند ابتدا دو رکعت را بخواند و پس از اتمام کارش دو رکعت دیگر را بخواند (یعنی می‌تواند فاصله بیندازد)؛ 3⃣ #نماز_جعفر را می‌توان جزء نوافل شبانه‌روزی حساب کرد؛ یعنی مثلاً شخص می‌تواند 4 رکعت از نافلۀ شب را به کیفیت نماز جعفر بخواند و هم نیت نافله را داشته باشد و هم نیت نماز جعفر. (بلکه سایر نمازهای مستحبی مثل نماز غفیله و نماز اول ماه را هم می‌توان جزء نوافل شبانه‌روزی به حساب آورد) 4⃣ اگر در جایی از نماز تسبیحات را فراموش کرد، اگر در جای دیگری از نماز یادش آمد، می‌تواند همانجایی که یادش آمده، تسبیحاتی را که فراموش کرده بود، جبران کند. البته آیت‌الله #سیستانی می‌فرمایند این کار را رجاءً انجام دهد. همچنین اگر بعد از نماز یادش آمد که در جایی تسبیحات را فراموش کرده، رجاءً می‌تواند بعد از نماز، آن را جبران کند. 5⃣ طبق نظر آیت‌الله سیستانی برای رکوع و سجود می‌تواند به همان تسبیحات اکتفا کند؛ اما طبق نظر #امام_خمینی بنا بر احتیاط مستحب قبل یا بعد از تسبیحات، ذکر رکوع و سجده را بگوید. ____ (1): جعفربن‌ابی‌طالب، ملقب به #جعفر_طیار؛ برادر حضرت امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام

بازارسال به مناسبت توصیه آیت‌الله #خامنه_ای مبنی بر اقامه #نماز_جعفر_طیار در ایام البیض ماه #رجب امسال

در کتاب شریف «العروة الوثقی»، تألیف مرحوم آیت‌الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قبل از بیان احکام نماز جعفر، مقدمه‌ای آمده که ترجمۀ آن به قلم شیخ عباس قمی (رحمهُ‌الله) چنین است: 📝 و آن را «نماز تسبيح» و «نماز حبوة» نيز گويند و اين نماز سنّت مؤكّد و مشهور بين عامه و خاصه است و اخبار در آن متواتر است؛ ابوبصير از جناب صادق عليه‌السلام روايت كند كه حضرت رسول صلى‌اللّٰه‌عليه‌وآله‌وسلّم به جناب جعفر رضى‌اللّٰه‌عنه فرمود: آيا به تو نبخشم، آيا عطيه به تو ندهم، آيا حبوه به جنابت ندهم؟ پس حضرت جعفر عرض كرد: بلى، يا رسول اللّٰه. حضرت صادق فرمود كه: مردم گمان كردند كه طلا و نقره به او عطا مى‌فرمايد؛ پس متوجّه شدند كه عطاى آن بزرگوار را بدانند. پس حضرت رسول فرمود به جعفر كه: من به جناب تو عطاء كنم چيزى را كه اگر هر روز به عمل آورى بهتر باشد براى تو از دنيا و آن چه در آن است و اگر هر دو روز يك مرتبه بجا آورى گناهانی كه ميان آن دو نماز كرده، خدا بيامرزد يا هر جمعه يا هر ماه يا هر سال يك مرتبه به جا آورى، گناهان ما بين آن دو نماز را بيامرزد. و در روايت ديگر وارد است كه حضرت رسول فرمود: آيا به تو نبخشم؟ آيا عطائى به تو نكنم؟ يا حبوه به تو ندهم؟ آيا تعليم نكنم تو را نمازى كه اگر به جا آورى و از جهاد فرار كرده باشى و گناهان تو به قدر ريگ بيابان عالج و كف درياها باشد خداوند از تو درگذرد؟ عرض كرد: بلى، يا رسول اللّٰه. و ظاهر آن است كه آن حضرت اين نماز را روز قدوم جعفر از سفر حبشه كه با روز فتح خيبر مطابق بود به او عطا فرموده باشد كه حضرت فرمود: ندانم كه به كدام يك بيشتر خشنود باشم، به قدوم جعفر يا به فتح خيبر و در آن حال جعفر وارد شد؛ حضرت رسول برخاست و ميان چشمان او را بوسيد و بعد از آن، اين عطيه به او عطا فرمود.

✅ تکالیفی که پسر بزرگتر بعد از مرگ پدر و مادر بر عهده دارد 2- ادای کفارۀ بدنی پدر (و مادر، بنا بر نظر کسانی که قضای #نماز و روزۀ مادر را بر پسر بزرگ واجب می‌دانند) با شرایطی که در ادامه می‌آید: ما دو دسته کفاره داریم: 1⃣ کفارۀ مالی از قبیل ازاد کردن بنده، اطعام فقیر، پوشاندن فقیر و ...؛ 2⃣ کفارۀ بدنی، یعنی #روزه گرفتن. 📝 کفارۀ مالی میت طبق نظر #امام_خمینی جزء دیون است، اما طبق نظر آیت‌الله #سیستانی جزء دیون نیست. اگر جزء دیون باشد، از ترکۀ میت خارج می‌شود و پرداخت می‌گردد. و اگر طبق نظر آیت‌الله سیستانی جزء دیون نباشد، اگر میت وصیت به پرداخت آن کند، از ثلث ترکه خارج می‌شود و بر ورثه چیز دیگری واجب نیست. در هر صورت در قبال کفارۀ مالی میت، تکلیفی که فقط متوجه پسر بزرگتر باشد، نیست. 📝 اما ادای کفّارۀ بدنی و خارج کردن هزینۀ اجیر گرفتن برای ادای آن، از ترکۀ میت،‏‎ ‎‏مادامی که میت به آن وصیت نکرده باشد، واجب نیست. بله، اگر میت وصیت کند که برای ادای این کفاره کسی اجیر شود، از ثلث اموال میت خارج می‌شود.‏‎ ‎‏ البته طبق نظر امام‌خمینی و آیت‌الله #خامنه_ای بر پسر بزرگ‌تر واجب است اگر روزه بر میت متعین شده باشد (از میان کفارات فقط روزه بر عهدۀ میت باشد و او روزه نگرفته باشد)، روزه‌های میت را قضا نماید. و اگر میت می‌توانسته نوع کفاره را انتخاب کند که اطعام نماید یا روزه بگیرد و به روزه و اطعام، هر دو، توانایی داشته‏‎، چنانچه اخراج مال برای اطعام از ترکه ممکن است از آن خارج می‌شود وگرنه در صورتی که ترکه‏‎ ‎‏تلف شود یا ورثه از اطعام خودداری نمایند (رضایت ندهند که مالی برای اطعام از ترکه خارج شود)، پسر بزرگ‌تر بنا بر احتیاط واجب ‏باید ‎‎‏روزه بگیرد.‏ اما طبق نظر آیت‌الله سیستانی در هر دو صورت (روزه بر میت متعین باشد یا مخیر باشد بین روزه و اطعام) روزه گرفتن بر پسر بزرگ‌تر واجب نیست. ــــــــــــ تحریر الوسیلة، کتاب الکفارات، القول فی احکام الکفارات، م 25؛ استفتائات امام‌خمینی، ج2، کفارات، کفارۀ میت، س22؛ اجوبة الاستفتائات، س 540؛ منهاج الصالحین، ج 3، م 784

چند نکته پیرامون این مسئله 1⃣ قضای نماز و روزه‌هایی که مادر بدان‌ها تکلیف داشته و بجا نیاورده، بعد از مرگ مادر طبق نظر آیت‌الله #سیستانی و #امام_خمینی بر پسر بزرگتر واجب نیست؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که پسر بزرگتر قضای آن‌ها را بجا آورد. اما طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای بنا بر احتیاط واجب بر او لازم است. #نماز #روزه ____________ توضیح المسائل آیت‌الله سیستانی، م 1676 و 2096؛ تحریر الوسیلة، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، م 16 و کتاب الصوم، القول فی قضاء صوم شهر رمضان، م 13؛ توضیح المسائل امام‌خمینی، م 1712 اجوبة الاستفتائات، س 542

چند نکته پیرامون این مسئله 2⃣ مقدار نماز و روزه‌‌هایی که بر پسر بزرگ‌تر واجب می‌شود تا برای پدرش قضا نماید، از سه طریق ثابت می‌شود: 1- یقینی که خود پسر بزرگ‌تر برایش حاصل شده‌است؛ 2- بینۀ شرعی (شهادت دو مرد عادل)؛ 3- طبق نظر #امام_خمینی اگر پدر هنگام مرگش، خودش از مقدار نماز و روزه‌ای که بجا نیاورده، خبر دهد، بنا بر احتیاط واجب پسر بزرگتر باید همان مقدار را قضا نماید، اما آیت‌الله #سیستانی خبر دادن پدر را به شرطی دارای اثر می‌داند که از گفتۀ او برای پسر بزرگتر علم یا اطمینان پیدا شود. (یعنی طبق نظر معظم‌له آنچه حجت است، علم مکلف است نه خبر دادن پدر) (1) همچنین اگر پسر بزرگتر بداند پدر نماز و روزۀ قضا داشته، ولی شک کند که در زمان حیاتش بجا آورده یا نه، طبق نظر امام‌خمینی بنا بر فتوا و طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر احتیاط واجب باید قضا نماید. (2) و اگر شک دارد که پدر نماز قضا داشته یا نه، چیزی بر او واجب نیست؛ (3) بنابراین مثلاً اگر شک داشته باشد که دو ماه نماز یا روزه از پدرش قضا شده یا یک ماه، آن مقداری نماز و روزه بر پسر بزرگتر واجب است که یقین داشته باشد از پدرش قضا شده‌است و در این مثال، یک ماه واجب است؛ زیرا قدر متیقن، مقدار کمتر است. (4) (طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای بنا بر احتیاط واجب این احکام برای نماز و روزۀ مادر نیز جاری است) #نماز #روزه ______ 1- العروة الوثقی، کتاب الصوم، فی احکام القضاء، م 25 به همراه حواشی امام‌خمینی و آیت‌الله سیستانی 2- العروة الوثقی، کتاب الصوم، فی احکام القضاء، م 25؛ توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 1672؛ البته آنچه از نظر امام‌خمینی در متن ذکر شد، بر اساس نظر ایشان در کتاب العروة الوثقی بود، اما مطابق نظری که در م 1392 توضیح المسائل فارسی از ایشان نقل شده، در این حالت پسر بزرگتر باید بنا بر احتیاط واجب نمازها را قضا کند. 3- توضیح المسائل امام‌خمینی، م 1391؛ توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 1671 4- العروة الوثقی، کتاب الصوم، فی احکام القضاء، م 23