✅ دروغ #دروغ یعنی خبر دادن از چیزی که واقعیت ندارد، خواه به زبان باشد یا قلم یا اشاره. مراد متکلم مهم است. تعبیرات مبالغه‌آمیز و استعمالات مجازی کذب نیست؛ مثلاً وقتی می‌گوییم هزار مرتبه به او گفتم فلان کار را نکن و منظور ما زیاد گفتن است و واقعاً بطور مکرر گفته باشیم فلان کار را نکن، دروغ محسوب نمی‌شود. یا مثلاً در مقام مجازگویی گفته شود: «شیری در میدان جنگ تیراندازی می‌کرد» یا در کنایه گفته شود: «فلانی همیشه در خانه‌اش باز است» که مراد، کرم و سخاوت و مهمان‌‌نوازی اوست. (نه اینکه واقعاً همیشه در خانه‌اش باز باشد.) این اخبار خلاف واقع نیست و دروغ محسوب نمی‌شود. #توریه کردن اگر مفسده نداشته باشد جایز است؛ یعنی سخنی را بگوید که ظاهر آن معنایی را می‌رساند که خلاف قصد او است و معنایی را که قصد کرده دروغ نیست، هر چند خلاف ظاهر باشد.

✅ وعدۀ دروغ و خلف وعده (قسمت اول) 1⃣ گاهی انسان خبر از یک حالت نفسانی می‌دهد؛ مثلاً می‌گوید: «من تصمیم دارم فردا فلان کار را انجام دهم»؛ در این حالت اگر فرد واقعاً در نفس خود تصمیم به انجام فلان کار را داشته باشد، راست گفته و الا #دروغ گفته‌است و ضمناً در این حالت وعده‌ای هم داده نشده‌است. 2⃣ گاهی انسان برای خود یک التزام ایجاد می‌کند؛ مثلاً خود را ملتزم می‌کند که فردا روزه بگیرد. در این ایجاد التزام، خبری به کسی داده نمی‌شود که قابلیت صدق و کذب داشته باشد؛ به عبارتی دیگر فرد، مطلبی را إنشاء کرده نه اینکه از مطلبی إخبار کند. حال سؤال اینجاست که اگر کسی به چیزی ملتزم شد، آیا واجب است به این التزام عمل کند؟ در پاسخ گفته می‌شود که اگر این التزام، در قالب نذر شرعی یا عهد شرعی یا قسم شرعی باشد، یا اینکه این التزام در ضمن یک عقد باشد، عمل به این التزام واجب است و الا واجب نیست. 3⃣ اما گاهی انسان خبر از وقوع اتفاقی یا انجام کاری در آینده می‌دهد؛ مثلاً می‌گوید: «فردا باران خواهد آمد» یا «فردا به مسجد خواهم آمد»؛ در صورت اول (خبر از وقوع اتفاق در آینده) اگر واقعاً بر اساس محاسبات یا چیزهای علم‌آور دیگر، خبر از این اتفاق در آینده بدهد، حتی اگر این اتفاق رخ ندهد، شخص مرتکب حرامی نشده‌است؛ ولی اگر بدون علم از وقوع اتفاقی در آینده به نحو قطعی خبر بدهد و این اتفاق رخ ندهد، مرتکب حرام شده‌است. در صورت دوم (خبر از انجام کاری در آینده)، اگر فرد به کسی قولی دهد و به آن عمل نکند؛ مثلاً علی به محمد بگوید: «فردا یک میلیون تومان به تو قرض خواهم داد» و به این قول عمل نکند، بحث #خلف_وعده پیش می‌آید که در فرستۀ بعد، مباحث مربوط به آن به‌تفصیل بیان می‌شود إن‌شاء‌الله

✅ وعدۀ دروغ و خلف وعده (قسمت دوم) 📝 وعده دادن با ارادۀ خلاف آن (یعنی در حال وعده بنا داشته باشد، عمل نکند)، #دروغ محسوب شده (1) و حرام است؛ (2) اما اگر انسان به کسی وعده‌ای داد و در حال وعده هم بنا نداشت که تخلف کند، طبق نظر آیت‌الله #سیستانی به احتیاط واجب باید به آن عمل کند؛ مگر اینکه در ضمن وعده دادن «ان‌شاءالله» بگوید (3) و آن را مقید به ارادۀ خداوند و امثال آن کند. اما طبق نظر #امام_خمینی و آیت‌الله #خامنه_ای عمل به وعده به خودی خود واجب نیست. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1): زیرا شخص خبر می‌دهد که بنا دارد کاری انجام دهد، در حالی که واقعاً بنا ندارد آن کار را انجام دهد. (2): در اینجا (وعده با ارادۀ خلاف آن) بین فقها اختلاف نظر وجود دارد که آیا مرد به خانوادۀ خود نیز می‌تواند چنین وعده‌ای بدهد یا خیر؛ طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر احتیاط واجب مرد به خانوادۀ خود خود نیز نباید چنین وعده‌ای بدهد. (منهاج الصالحین، ج 2، م 38) اما در رسالۀ آموزشی آیت‌الله خامنه‌ای آمده‌است: «مقصود از جواز وعدۀ کذب به زن و فرزند این نیست که خانواده‌ها با دروغ اداره شود و فضای محیط خانواده، فضای دروغ و بی‌اعتمادی باشد. بلکه چیزی است در جهت تقویت و تحکیم خانواده. با توجه به اینکه در شریعت اسلام، ادارۀ مالی خانواده به عهدۀ مرد است و زن تکلیفی ندارد؛ گرچه اموال و درآمدی هم داشته باشد. در چنین فضایی چنانچه زن و دیگر اعضای خانواده درخواست‌هایی داشته باشند که مرد نتواند پاسخ‌گوی آن باشد، برای اینکه فضای حاکم بر خانواده تلخ نشود، می‌تواند به دروغ وعده‌هایی بدهد و در زمان مناسب بگوید: "متأسفانه برای انجام آن، شرایط مهیا نشد."» (3): گاهی شخص قصد جدی در انجام کار دارد و «إن‌شاءالله» گفتن وی به قصد تبرک است، ولی گاهی شخص واقعاً انجام کار را به ارادۀ خدا معلق می‌کند و معنای «إن‌شاءالله» گفتن او نیز همین است. در اینجا معنای دوم مد نظر است.

✅ دروغ شوخی 📝 اگر کسی خبری خلاف واقع بدهد و مقصودش از آن خبر این باشد که افراد را بخنداند، حرام است؛ چرا که گوینده خبری داده و قصد واقع هم نموده‌است. لکن خلاف واقع است؛ مثل بقیۀ دروغ‌ها. البته در دروغ‌های دیگر انگیزه‌های دیگری است و در این دروغ، انگیزۀ مزاح است. این دروغ با دروغ‌‌های دیگر هیچ تفاوتی نمی‌کند و حرام است. اما اگر گوینده قصد حکایت و خبر دادن از چیزی را نداشت؛ مثل لطیفه‌ و مَتل‌هایی که بین مردم متداول است؛ مثلاً از زبان حیوان یا از زبان شاگرد و استاد یا پدر و پسر چیزی را نقل می‌کنند که خلاف واقع هم است؛ اصلاً دروغی گفته نشده‌است؛ چون خبری داده نشده‌است. 📌 البته طبق نظر آیت‌الله #سیستانی اگر کسی قصد خبر دادن از واقعیتی داشته باشد، ولی در گفتارش قرینه‌ای بکار برد که انگیزه‌اش شوخی است، به گونه‌ای كه طرف مقابل، متوجّه شود كه گوینده، قصد جدّی و حقیقی ندارد، بنا بر احتیاط واجب جایز نمی‌باشد.

✅ نکاتی در مورد نماز جعفر (1) 📝 این نماز از نمازهایی است که استحباب آن قطعی است و بطور اکید به آن سفارش شده‌است. کیفیت این نماز هم در کتاب شریف العروة الوثقی و تحریر الوسیلة و مفاتیح الجنان آمده‌است و ما به جهت اختصار از بیان کیفیت نماز و آثار آن صرف نظر می‌کنیم؛ اما ذکر چند نکته پیرامون آن خالی از لطف نیست: 1⃣ در هر زمان و مکانی می‌توان این نماز را بجا آورد؛ اما افضل اوقات آن روز جمعه (قبل از بالا آمدن خورشید) و شب نیمۀ شعبان است؛ 2⃣ اگر کسی عجله داشته باشد، می‌تواند اذکار نماز را بعد از نماز بگوید یا می‌تواند ابتدا دو رکعت را بخواند و پس از اتمام کارش دو رکعت دیگر را بخواند (یعنی می‌تواند فاصله بیندازد)؛ 3⃣ #نماز_جعفر را می‌توان جزء نوافل شبانه‌روزی حساب کرد؛ یعنی مثلاً شخص می‌تواند 4 رکعت از نافلۀ شب را به کیفیت نماز جعفر بخواند و هم نیت نافله را داشته باشد و هم نیت نماز جعفر. (بلکه سایر نمازهای مستحبی مثل نماز غفیله و نماز اول ماه را هم می‌توان جزء نوافل شبانه‌روزی به حساب آورد) 4⃣ اگر در جایی از نماز تسبیحات را فراموش کرد، اگر در جای دیگری از نماز یادش آمد، می‌تواند همانجایی که یادش آمده، تسبیحاتی را که فراموش کرده بود، جبران کند. البته آیت‌الله #سیستانی می‌فرمایند این کار را رجاءً انجام دهد. همچنین اگر بعد از نماز یادش آمد که در جایی تسبیحات را فراموش کرده، رجاءً می‌تواند بعد از نماز، آن را جبران کند. 5⃣ طبق نظر آیت‌الله سیستانی برای رکوع و سجود می‌تواند به همان تسبیحات اکتفا کند؛ اما طبق نظر #امام_خمینی بنا بر احتیاط مستحب قبل یا بعد از تسبیحات، ذکر رکوع و سجده را بگوید. ____ (1): جعفربن‌ابی‌طالب، ملقب به #جعفر_طیار؛ برادر حضرت امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام

✅ کار کردن برای دیگری 📝 وقتی شخصی (مالک) مالی را برای #تجارت در اختیار شخصی دیگر (عامل) قرار می‌دهد، چند صورت متصور است: 1- سود حاصل بین هر دو طرف (مالک و عامل) تقسیم میشود. این حالت می‌تواند تحت عنوان #مضاربه یا #صلح یا ... قرار بگیرد. 2- تمام سود برای عامل باشد؛ در این حالت مالک، مالش را به عامل قرض می‌دهد و عامل با این مال خرید و فروش می‌کند و سودش را برای خودش برمی‌دارد. 3- تمام سود برای مالک است که به این حالت « #بضاعه» گفته می‌شود. 4- هیچ شرطی بیان نمی‌شود؛ در این صورت نیز تمام سود برای مالک است. ⚠ توجه: در صورت سوم و چهارم، اگر از طرف درخواست‌کنندۀ کار (مالک) قرینه‌ای مبنی بر اینکه این کار باید مجانی صورت بگیرد نباشد، یا اینکه عامل، کار را به قصد تبرع و بدون اجرت انجام ندهد، مالک موظف است اجرت متعارف را به عامل پرداخت کند. 📝 آنچه گفته شد مربوط به تجارت بود، اما بطور کلی اگر نفر الف کاری را به درخواست نفر ب برای وی انجام دهد و الف قصدش از انجام این کار، تبرع (نیکویی کردن بدون چشم‌داشت مزد) نباشد و ب نیز صریحاً یا با قرینه طلب کار مجانی نکرده باشد، ب باید به الف اجرت کار را پرداخت کند و تا وقتی پرداخت نکرده، مدیون اوست. مثلاً اگر همسر انسان به درخواست شوهرش کارهای منزل را بدون قصد تبرع انجام دهد، شوهرش باید اجرت او را پرداخت کند؛ هر چند شرطی بین آن‌ها گفته نشده و قراری با هم نگذاشته باشند که این کار در ازای اجرت باشد. یا اگر فردی بدون اینکه قراردادی بسته شده باشد، علم یا مهارتی را به جمعی بیاموزد، آن جمع باید اجرت تعلیم را به معلم پرداخت کنند؛ مگر اینکه معلم به قصد تبرع درس داده باشد یا از ابتدا آن جمع به نحوی فهمانده باشند که در مقابل تدریس پولی پرداخت نخواهند کرد.

✅ سخن‌چینی 📝 اگر فرد الف نزد ما در مورد فرد ب سخن بگوید و ما سخن فرد الف را به فرد ب برسانیم، مرتکب #نمیمه یا #سخن_چینی شده‌ایم؛ یعنی به فرد ب بگوییم فلانی (فرد الف) در مورد تو چنین مطلبی گفت؛ فرقی هم ندارد این کار با نوشتن صورت بگیرد یا با گفتن یا با اشاره و رمز؛ البته اگر فرد الف سخن خوبی در مورد فرد ب گفته باشد و ما این مطلب را منتقل کنیم، کار حرامی مرتکب نشدیم؛ اما اگر بدگویی صورت گرفته باشد یا انتقال مطلب سبب فساد و تفرقه بین مؤمنین گردد، کار حرامی صورت گرفته‌است. ضمناً کسی که کلام سخن‌چین (سخن‌چینی حرام) را می‌شنود، وظیفه دارد او را از سخن‌چینی نهی کند (نهی از منکر) و همچنین نباید او را ترغیب کند که به کار خود ادامه دهد؛ مثلاً کنجکاوی کند و مدام بپرسد فلانی دیگر چه چیزی گفت؟!

✅ وظایف غیبت‌کننده و شنوندۀ غیبت (قسمت اول) 📝 غیبت‌کننده اگر #غیبت کردنش جزء مواردی نباشد که حرمتش استثناء شده‌است، وظیفه دارد اولاً از کار خود توبه کند. 📝 ثانیاً بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای باید از کسی که غیبت او را کرده، اگر زنده است و امکان حلالیت طلبیدن وجود دارد و مفسده هم ندارد، حلالیت بطلبد و اگر در قید حیات نیست یا امکان استحلال از او نیست یا مفسده دارد، برایش استغفار نماید. اما آیت‌الله #سیستانی می‌فرمایند: احتیاط مستحب است چنانچه حلالیّت طلبیدن از شخص غیبت شده پیامدهای بدی ندارد این کار را انجام دهد یا برایش استغفار نماید؛ بلکه در مواردی که غیبت، توهین و هتک حرمتی را نسبت به غیبت شونده در بر داشته، اگر حلالیّت خواستن از او، جبران هتک حرمت و توهین به وی محسوب گردد، بنابر احتیاط، لازم است در صورتی که مفسده‌ای نداشته باشد، از وی حلالیّت بطلبد.

✅ وظایف غیبت‌کننده و شنوندۀ غیبت (قسمت دوم) 📝 استماع #غیبت بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای حرام است، ولی از نظر آیت‌الله #سیستانی به خودی خود حرام نیست، البته اگر استماع غیبت باعث تشویق غیبت‌کننده باشد یا عنوان حرام دیگری پیدا کند، استماع غیبت حرام می‌شود. از آنجا که #نهی_از_منکر واجب است، نهی از غیبت هم با وجود شرایطِ نهی از منکر، واجب است؛ به شرطی که بدانیم غیبت‌کننده مجوز شرعی برای غیبت ندارد و در این صورت طبق نظر آیت‌الله سیستانی احتیاط مستحب است بر شنوندۀ غیبت كه به یاری فرد غیبت شده بر خیزد و از او دفاع نماید و آن غیبت را از او دفع کند (یعنی نفی آن نسبتی که غیبت‌کننده به غیبت‌شونده می‌دهد؛ مثلا وقتی گفته می‌شود: "فلانی مال ناحق خورده"، بگوییم: "از کجا معلوم، شاید معامله کرده یا شاید حلال بوده است." اگر هم به‌ گونه‌ای است که نمی‌شود آن را توجیه کرد، مثلا بگوید: "بشر جایزالخطاست یا ممکن است تاکنون توبه و استغفار کرده باشد.") به شرط آنكه این كار مفسده نداشته باشد. ولی از نظر آیت‌الله خامنه‌ای بر مستمع غیبت واجب است که رد غیبت کند. 📌 پس شنوندۀ غیبت وظیفۀ حلالیت طلبیدن از غیبت‌شونده یا استغفار برای او را ندارد. اما اگر شک داشته باشیم که غیبت‌کننده برای غیبت مجوز شرعی دارد یا خیر، حق نهی از منکر او را نداریم؛ اما وظیفۀ دفاع از غیبت‌شونده (رد غیبت) مثل حالتی است که بدانیم غیبت‌کننده مجوز شرعی ندارد. ⚠ نکته: اینگونه نیست که اگر غیبت کردن از ناحیۀ غیبت‌کننده حرام نباشد، پس شنیدن غیبت هم حلال باشد. (البته طبق فرض حرمت شنیدن غیبت) گاهی غیبت‌کننده مجبور می‌شود برای دفع ضرر از خودش غیبت کند؛ در این مورد او کار حرامی مرتکب نشده اما شنیدن غیبت برای دیگران جایز نیست؛ یا گاهی فرد نابالغی غیبت می‌کند؛ در این حالت او تکلیفی ندارد، اما دیگران حق شنیدن غیبت را ندارند.

✅ چند مسئله پیرامون مرگ 📌 کراهت داشتن از #مرگ حرام نیست؛ ولی مستحب است انسان هنگام مشاهدۀ نشانه‌های مرگ، ملاقات خداوند را دوست داشته باشد. 📌 آرزوی مرگ کردن کراهت دارد؛ بلکه سزاوار است انسان بگوید: «اللّهُمّ أحيِني ما كانَتِ الحَياةُ خَيرا لي ، و تَوَفَّني إذا كانَتِ الوَفاةُ خَيرا لي»؛ یعنی: بار خدايا! تا زمانی كه زندگی برای من بهتر است مرا زنده بدار و هرگاه مرگ برايم بهتر بود، مرا بميران. 📌 طول امل (آرزوهای دراز داشتن که نشان از حرص به دنیاست) داشتن و اینکه انسان مرگ را از خود دور ببیند، مکروه است. 📌 مستحب است انسان زیاد یاد مرگ کند

✅ ذکر گفتن در نماز به قصد متوجه کردن دیگران 📝 اذکاری که در نماز گفته می‌شود، سه صورت دارد: 1- اذکارِ واجب نماز است؛ مانند حمد و سوره، ذکر رکوع و سجود، تشهد و سلام 2- اذکاری است که در نماز وارد شده و استحباب دارد؛ مانند قنوت و تکبیر بعد از رکوع یا سجده 3- اذکاری است که انسان آن اذکار را به قصد اینکه در نماز وارد شده (وارد شدن ذکر در نماز، یعنی گفتن آن ذکر در نماز به عنوان دستور واجب یا مستحب از طرف خداوند ابلاغ شده‌است) و جزئی (واجب یا مستحب) از نماز است، نمی‌گوید و آن‌ها را به قصد مطلق ذکر می‌گوید؛ مانند قرائت قرآن و ذکر صلوات و اذکار دیگر در رکوع یا سجده که به قصد مطلق ذکر گفته شود نه به این قصد که در نماز گفتن چنین ذکری مستحب است. (مثلاً صلوات در سجده مستحب است؛ اما یک فردی می‌تواند صلوات را به نیت مطلق ذکر بگوید نه به این قصد که در سجده مستحب است) نمازگزار اذکار واجب (دستۀ اول) را باید فقط به قصد انجام امر الهی در نماز (آنچه در نماز وارد شده‌است) بگوید و مثلاً ذکر رکوع را نمی‌تواند هم به قصد انجام امر الهی در رکوع نماز و هم به قصد اعلام به دیگران بگوید. اذکار مستحب نماز (دستۀ دوم) هم طبق نظر امام‌خمینی بنا بر احتیاط واجب و طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر فتوا همین حکم را دارند. اما اذکار دستۀ سوم که جزء نماز نیست و به نیت مطلق ذکر گفته می‌شود، می‌تواند به قصد اعلام دیگران هم گفته شود. مثلاً شخص برای اعلام خطر به بقیه در اثنای نماز - با صدای بلند یا با صدای آهسته- «الله اکبر» یا «لا اله الا الله» بگوید. (توجه شود که این عبارات باید به قصد مطلق ذکر گفته شود نه اینکه اصلاً قصد ذکر نداشته باشد و فقط عباراتی عربی برای متوجه کردن دیگران بگوید) همچنین گاهی اذکار دستۀ اول و دوم تنها به قصد انجام اوامر الهی در نماز گفته می‌شود؛ ولی شخص به قصد اعلام به دیگران آن اذکار را بلندتر می‌گوید. چنین کاری از نظر امام‌خمینی ایرادی ندارد؛ اما آیت‌الله سیستانی می‌فرمایند این کار در صورتی صحیح است که قصد فرد از بلند کردن صدا برای اعلام به دیگران هم قربت باشد؛ مثلاً از این جهت که دفع خطر از یک مؤمن مورد رضای خداست، صدا را بلند کند. شایان ذکر است طبق نظر ایشان اگر انگیزۀ فرد از اعلام به دیگران، قصد قربت باشد، اذکار واجب و مستحب نماز را نیز می‌تواند با این انگیزه بگوید. به عبارتی از نظر آیت‌الله سیستانی هر ذکری در نماز که به عنوان جزئی از نماز (واجب یا مستحب) انجام می‌شود، باید با قصد قربت باشد؛ یعنی اگر علاوه بر اینکه قصد داشت ذکری را که در نماز وارد شده، بگوید، قصد دیگری هم از گفتن ذکر داشت (اعلام به دیگران یا انگیزه‌های دیگر)، باید هدفش از آن قصد و انگیزه نیز رضایت الهی باشد؛ ولی اگر انگیزۀ نهایی قربت نباشد، این ذکر محقق نشده‌است و اگر قابل جبران است، باید دوباره گفته شود.

✅ پرداخت به موقع قبوض آب، برق، تلفن و ... 📝 طلبکار تا وقتی طلب خود را از بدهکار مطالبه نکند، بدهکار گرچه مقروض است، اما وظیفه ندارد فوراً بدهی خود را بپردازد؛ اما همین که طلبکار طلب خود را مطالبه کرد، بدهکار وظیفه دارد، در صورت تمکن فوراً آن را پرداخت کند. قبوض آب، برق و ... نیز که تاریخ پرداخت آن مشخص شده‌است، همان مطالبۀ طلبکار است و مشترکین نباید از موعد مقرر تأخیر کنند. به همین صورت است زمان پرداخت اقساط وام. مکلف وظیفه دارد اقساط را در موعد مقرر پرداخت کند و تأخیر نکند.