🔬 تنگناهای جاری كردن سیره (1) 🖌 حامد حسینیان ... 🔶 1. تنگناهای اسنادی همان‌گونه كه در احكام فقهی باید بسیار هوشیار بود تا مبادا حكم نادرستی را به خداوند و رسولش منسوب كرد و به آنان افترا بست، باید در حكم اخلاقی و استنباط سیره نیز این پروا را داشت. نکته دیگر اینکه یكی از تفاوت‌های مسائل فقهی با مسائل سیره رفتاری و اخلاقی، مورد سؤال بودن مسائل فقهی است. مسائل فقهی چون بیشتر مورد سؤال بوده، سؤالات پرتكراری از آنها ثبت شده است. این روایات پرتکرار ضعف‌های یكدیگر را می‌پوشانند و اطمینان بیشتری به فقیه می‌دهند، اما در نقل سیره رفتاری روایات متعدد در یك مورد نادر است. 🔶 2. صامت بودن فعل افعال هرچند جهات و ابعاد مختلفی دارند، اما همواره صامت هستند. در فعل اخلاقی، اعتبارات بسیار مهم است. چه‌بسا یك فعل با اعتباری خوب و با اعتبار دیگری از نظر اخلاقی بد باشد. در بررسی سیره باید وضعیت بستر وقوع فعل به دقت مورد مطالعه قرار گیرد. شرایط وقوع نقش مهمی در حكم رفتاری دارند و نقل صرف سیره از این جهت ناقص است. علامه وحید بهبهانی در بررسی فعل معصوم در نحوه وضو گرفتن می‌نویسد: معلوم نیست اینكه امام دست را از بالا به پایین می‌شستند این به مجرد اتفاق و عادت بوده است و یا در كیفیت دخیل بوده است. فعل به تنهایی دلالت بر هیچ طرفی ندارد. جالب اینكه در روایات سیره نیز گاه بیان شده است كه فعل معصوم وجوه دیگری داشته كه با اطلاع از آن، دیگر نمی‌توان برخی از افعال را از سیره رفتاری معصومین خواند. ذكر مثالی برای روشن شدن مقصود، بسیار مناسب است: در مورد آداب غذا خوردن نقل است كه سیره پیامبر(ص) این بود كه انگشتان خود را بعد از غذا می‌لیسیدند. حتی در برخی روایات آمده علاوه بر انگشتان، ظرف خود را نیز می‌لیسیده‌اند. آیا امروز هم می‌توان چنین کاری را پسندیده دانست؟ جالب اینكه در برخی روایات چرایی این كار آمده است. از روایات دیگری استفاده می‌شود پیامبر(ص) این كار را انجام می‌داده‌اند تا فخر وجودشان را دربرنگیرد. از این بیان‌ها معلوم می‌شود كه جهت فعل پیامبر تواضع بوده است. این عمل در آن زمان نشانی از تواضع بوده و پیامبر(ص) فروتنی خود را اینگونه نشان می‌داده‌اند. اما امروزه كه این عمل چنین دلالتی ندارد، جایی برای تمسك به چنین سیره‌ای باقی نمی‌ماند. می‌توان گفت عمل معصوم با قول او تفاوت دارد. عمل، صامت است و در مقام بیان نیست، اما قول معصوم حجتی است كه به راحتی می‌توان اطلاق آن را از مقام بیان بودنش فهمید. امام وقتی به چیزی امر می‌كند و یا عبادتی را تبیین می‌نماید، اصل این است كه همه شرایط لازم را نیز بیان می‌كند. از این رو قول پیامبر خاتم و امامان معصوم(ع) ابدی است. قول آنها در هرچه بیان كرده باشند به عینه حجت است. اما فعل معصوم چه‌بسا بسته به شرایط همان عصر باشد و یا خصوصیات شخصی‌ای در كار باشد. 🔶 3. مقتضیات زمان و عوض شدن موضوع عوض شدن شرایط در بسیاری از موارد، موضوع حكم شرعی را عوض می‌كند. به فرض که بپذیریم اهل‌بیت(ع) در زمان خود همواره به بهترین شیوه عمل می‌کردند اما دلیلی وجود ندارد كه گفته شود: امامان از ابزارهایی استفاده می‌کرده‌اند که برای همه زمان‌ها بهترین ابزار اجرایی باشد. همان‌طور كه گفته شد عمل صامت است و چه‌بسا نوع عمل ائمه مناسب با امكانات و شرایط خاص مكانی و زمانی عصر خودشان بوده باشد. امكاناتی كه در آن عصر در شبه جزیره میسر بود، با شرایط و امكانات امروزه قابل مقایسه نیست. سیره امیرالمؤمنین(ع) در تقسیم مساوی بیت‌المال از همین دست است. ایشان برای رعایت عدالت و مساوات بیت‌المال را بین فقیر و غنی، عرب و غیر عرب یكسان تقسیم می‌كردند. اما این مربوط به زمانی است كه امكاناتی كه حكومت برای مردم فراهم می‌كرد یكسان بوده است. امروز كه ثروتمندان بیش از فقیران از امكانات رایگان و یا ارزان قیمت حكومت استفاده می‌كنند، عدالت اقتضای دیگری دارد. علاوه بر تأثیر مقتضیات زمانی كه شرح آن گذشت، شاید بتوان گفت مقتضیات مكانی نیز در نوع رفتار مؤثرند. حداقل تأثیر این عامل در باب نوع غذا خوردن، مقدار و زمان خواب، مقدار كار و فعالیت‌های بدنی و مسائلی از این دست احتمال تأثیر دارند. مثلاً اینكه در روایات به سیره اهل‌بیت(ع) در استفاده از نمك اشاره شده چه‌بسا به خاطر وضعیت گرمای زیاد در شبه جزیره باشد؛ دانشمندان معتقدند هرچه هوا گرم‌تر باشد برای اینكه آب بدن بیشتر حفظ شود و تبخیر نشود، استفاده از املاح معدنی ضروری‌تر است. 📚 منبع: نشریه معارف، شماره 109. #سیره 👈👈ادامه دارد....

♻️ تنگناهای جاری كردن سیره (2) 🖌 حامد حسینیان 🔶 4. مقتضیات فرهنگی در هر سرزمینی آداب و سنت‌های خاصی جاری است. اسلام با این خرده فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی كه بر اساس ارزش‌های اصیل باشند و شیوه عملی آنها مخالفتی با شرع و دیگر ارزش‌های اصیل نداشته باشد، مخالفتی ندارد. وقتی امیر المؤمنین(ع) مالك اشتر را به سوی سرزمین مصر روان كرد، به ایشان سفارش كردند كه سنت‌های صالحه آنان را حفظ كن. به عبارت دیگر، آنچه برای اسلام مهم است خصلت‌های ثابت اخلاقی است، اما آداب نمایش این خصلت‌ها می‌تواند متفاوت باشد. تفاوت فرهنگ‌ها با فاصله گرفتن در نواحی جغرافیایی و پهنه زمان بیشتر رنگ خود را نشان می‌دهد. چه‌بسا امروز امری در فرهنگ ما دور از حیا باشد و در 14 قرن پیش، در سرزمین وحی، پیامبر(ص) به آن امر كرده باشند. نقل شده كه ابوذر و همسرش از انجام تیمم بدل از غسل ناراحت بودند. نزد پیامبر آمدند. چون آب مهیا بود، حضرت دستور دادند پرده‌ای كشیدند و ابوذر و همسرش همان‌جا غسل كردند سپس حضرت به ابوذر فرمود: اگر ده سال هم تیمم کنی عیبی ندارد و ناراحت مباش. امروز این شیوه رفتاری برای ما بسیار دور از ادب است چه‌بسا رفتار به مثل آن مفاسدی نیز در بر داشته باشد. 🔶 5. از دست رفتن قابلیت اجرایی در تزاحم عصر جدید قطعاً یكی از شرایط تكلیف، ممكن بودن آن است. تكلیف نباید خارج از حدّ طاقت افراد باشد و زندگی آنان را با عسر و حرج و یا مزاحمت برای دیگران همراه كند. گاه تغییرات جمعیتی و تغییر در سبك زندگی، اجرایی كردن برخی دستورها را با مشكل مواجه می‌كنند. مثلاً نقل شده كه پیامبر(ص) به همه سلام می‌كردند. در یك پیاده‌رو چه‌بسا ما با صدها نفر ملاقات كنیم، که اجرای آن سیره امروز به معنای نرسیدن به مقصد است. اجرای سیره گاه علاوه بر سختی‌هایی كه برای فرد دارد، ناراحتی‌هایی برای دیگران نیز به دنبال دارد. مثلاً نقل شده پیامبر(ص) خروس سفیدی در خانه نگه‌داری می‌كردند و دیگران را نیز به آن توصیه می‌كردند. چنین امری امروزه در زندگی‌های شهر نشینی و آپارتمان‌نشینی امكان‌پذیر نیست. 🔶 6. اختلاف ما و اهل‌بیت(ع) در ظرفیت و استعدادها اهل‌بیت در علم و ظرفیت وجودی خود با ما تفاوت دارند و چنین تفاوت‌هایی، امتثال كامل رفتارهای آنان را از دوش ما بر می‌دارد. جالب اینكه ائمه(ع) خود به این اختلاف اشاره كرده‌اند و متناسب با آن از پیروان خویش، تكالیف سهل‌تری مطالبه كرده‌اند. امام صادق(ع) می‌فرمودند: ما فرزندانمان را از پنج سالگی به نماز و از هفت سالگی به روزه خفیف فرمان می‌دهیم، اما شما فرزندانتان را از هفت سالگی به نماز و از نه سالگی به روزه مأمور كنید. #سیره 📚 منبع: نشریه معارف، شماره 109.

♻️ تنگناهای جاری كردن سیره (3) 🖌 حامد حسینیان 🔶 7. اختلاف ما و اهل بیت(ع) در جایگاه بسیاری از سیره‌های رفتاری امامان مربوط به رفتار اجتماعی است. معصومان در جامعه دینی جایگاه خاصی دارند و مطابق این جایگاه نیز وظایف خاصی بر عهده دارند. وظایف و رفتارهایی كه به این جهت بر آنان لازم می‌شود، برای كسانی‌كه چنان شأنی ندارند، لزومی برای مراعات ندارد. برخی از این شئون چنین‌اند: رهبر به خاطر جایگاه رهبری‌اش، باید همانند ضعیف‌ترین مردم زندگی كند. او باید چنین كند تا درماندگان نیز او را دردآشنای دردهای خود بدانند، اما برای سایر مردم سخت گرفتن در زندگی خانوادگی به این حد لازم نیست و بلكه در برابر خدای نعمت‌دهنده شاید نوعی ناسپاسی باشد. رهبر باید برای امت خود وقت بگذارد، دردهایشان را بشنود، گله‌هایشان را گوش دهد، نظراتشان را شنوا باشد و به كارهایشان رسیدگی كند. از این رو او باید در تقسیم ساعات خود وقت قابل توجهی را برای حوائج مردم اختصاص دهد. اما یك كشاورز كه مثلاً اطلاعات و فهم و یا تجربه خاصی ندارد، لازم نیست یك سوم وقت خود را برای مردم گذارد. 🔶 8. سلیقه‌ای بودن برخی مسائل برخی مسائل از امور ذوقی و سلیقه‌ای است. در چنین مواردی نمی‌توان ذوقیات معصومان را هم ملاكی برای خوب‌ها و بدهای ذوقی دانست. اگر امامی غذایی را دوست بدارند، دلالتی ندارد كه حتماً ما هم باید آن غذا را لذیذ بدانیم. جالب اینكه اهل بیت خود اختلاف سلیقه‌شان را در نوع غذا نقل می‌كرده‌اند تا مطلب واضح شود كه انسان‌های كامل هم در این امور با هم مختلف هستند. در روایتی نقل شده كه پیامبر(ص) سركه و سر دست بریان دوست داشتند، حضرت زهرا(س) از سركه و روغن زیتون، امیرمؤمنان(ع) از آبگوشت با طعم سركه، امام حسن(ع) از گوشتی كه همراه بادنجان سرخ شده باشد، امام حسین(ع) از ترید ماست، امام سجاد(ع) از دنده سرد شده، امام باقر(ع) از نوعی پنیر، امام صادق(ع) از خاگینه و امام كاظم(ع) از حلوا خوششان می‌آمد. 🔶 9. سیره و بیان اباحه فعل برخی معتقدند هر سیره‌ای از معصوم دال بر رجحان فعل است و حال آنكه پذیرش این ادعا سخت است. راهنمایان دین قطعاً خود زندگی بشری داشته‌اند و قرار است برای این زندگی بشری راهنما و الگو باشند. حتی می‌توان گفت انجام گاه‌ گاه مباحات در منظر دیگران بر معصومین واجب است تا پیروانشان قلمرو حلال و حرام را بهتر بیاموزند. البته قراینی برای دلالت سیره بر رجحان وجود دارد؛ نظیر عبادی بودن عمل، نقل سیره با فعل استمراری، مواظبت معصومین بر آن، تکرار فعل از معصوم، نقل عمل به وسیله معصوم و همراه بودن سیره با گفتار معصوم؛ اما در فقدان این قراین حكم به رجحان كردن آنها سخت است. #سیره 📚 منبع: نشریه معارف، شماره 109.

🌻 دستيابي به حيات طيبه (1) 🖌 دكتر سوسن كشاورز 👈 عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت معلم 🔶 ابتدا بايد ببينيم هدف چيست؟ آيا هدف، تربيت انسان صالح براي دستيابي به حيات طيبه است؟ ممكن است شما بگوييد هدف ما ارتقاي سطح دانشي دانشگاه، حوزه يا معارف و دروس اسلامي يا ارتقاي سطح دانشي و بينشي و نگرشي و ... است. به نظر من بايد هدف را تربيت انساني صالح براي دستيابي به حيات طيبه قرار بدهيد. حيات طيبه را هم وقتي مطرح مي‌كنيم هم شامل بعد دنيوي است و هم بعد اخروي، هم بعد فردي، هم بعد اجتماعي و هم شامل تمامي ساحت‌هاي تربيتي است. ✅ براي تربيت، شش ساحت اساسي مطرح است: 1. تربيت اعتقادي، عبادي، اخلاقي؛‌ 2. تربيت زيستي، بدني؛ 3. تربيت اجتماعي و سياسي؛ 4. تربيتي علمي، فناوري؛ 5. تربيت هنري، زيباشناختي؛ 6. تربيت اقتصادي، حرفه‌اي. 🔶 در حيات طيبه، همة اين ابعاد وجود دارد. شنيده‌ايم كه «الدنيا مزرعه الآخره». اگر مي‌خواهيم در جهان آخرت سعادت‌بخشي داشته باشيم، منوط به اين است كه زندگيمان در اين دنيا اصلاح و ساماندهي شود. پس اگر ما اين را به عنوان هدف بپذيريم ولي البته اجماعي صورت بگيرد كه ما واقعاً هدفمان اين است، بالاخره مجموع تلاش‌هاي اساتيد معارف اسلامي و دفتر نهاد نمايندگي، كتاب‌هايي كه نوشته شده آيا براي تحقق هدف بوده يا خير؟ آن موقع اگر دين را به عنوان مقصد نهايي بگذاريم باز از كليد واژة آموزه‌هاي ديني استفاده مي‌كنيم، ما براي تحقق اين هدف نياز به يك رويكرد داريم. علاوه بر اينكه از آموزه‌هاي ديني گرفته شده و مورد تأكيد شخصيت‌هاي برجسته‌اي مثل شهيد مطهري، شهيد بهشتي، امام امت(ره)، مقام معظم رهبري و . . . هست، بايد مفاهيمي باشد كه با زندگي فعلي هم سازگاري داشته باشد؛ يعني مسائل به روز باشد مسئله‌هايي كه در بحث تربيتي در سطح جهان و كشور خودمان مطرح هستند و با بحران مواجهيم. مفاهيمي را انتخاب كنيم كه تشنگي را برطرف كند و پاسخ‌گوي شبهات و رفع مسائل اصلي باشد. چون شما مي‌دانيد كه كار اساسي كه شهيد مطهري داشت و در متن كتاب‌هايش مورد بحث بود «مسئله‌شناسي» است. بنابراين هم كتاب‌هايش مورد تأييد است و هم هنوز كتاب‌هايش با راهكارهايي كه ارائه مي‌دهد، جزو بهترين كتاب‌هاست. 👈ادامه دارد #حيات_طيبه #سبک_زندگی #سیره 📚 منبع: نشریه معارف شماره 100 - آذر و دي 92.

✅ دستيابي به حيات طيبه (2) 🖌 دكتر سوسن كشاورز 🔶 لزوم موقعيت‌شناسي و ساماندهي آنها يكي از مفاهيمي كه اگر بخواهيم اين هدف تحقق پيدا كند، رويكرد موقعيت‌شناسي و شناسايي موقعيت‌ها و اصلاح و ساماندهي موقعيت‌هاست. ما وقتي آموزه‌هاي ديني ـ اسلامي قرار بدهيم، همه پاورقي آن، آيات قرآني و روايات است. اكثر آيات قرآني وقتي سخن از ساماندهي، اصلاح و ارشادي هست، ‌همين مفهوم است. نكته اينجاست كه ما انسان‌ها بتوانيم ارتباطمان را با خداوند، خودمان ، جهان خلقت و با ديگران ساماندهي كنيم. اين اتفاق زماني مي‌افتد كه موقعيت‌هايي را كه در آن قرار گرفته‌ايم بشناسيم و نسبت به اصلاح و ساماندهي و تغيير آن اقدام كنيم. 🔶 يكي از مفاهيم اساسي، مفهوم تقواست. متأسفانه با تعبير غلطي كه از مفهوم تقوا داريم، تقوا تعطيل و بيكار شده است. تقوا در روايات تحت عنوان پايبندي و به تعبير مقام معظم رهبري، تحت عنوان خويشتن‌ باني و به تعبير ما از نظر فلسفي تحت عنوان دوري از عوامل هستي‌زدا و نزديكي به عوامل هستي‌بخش است. بنابراين براي دستيابي به آن هدف با رويكرد موقعيت‌شناسي و اصلاح موقعيت با نظام و معيار تقوا، در دروس معارف اسلامي اين چشم‌انداز مقصدي بايد مطرح باشد. دانشجويان را بايد به سمتي سوق دهيم كه بتوانند خودشان را بپايند و ازعوامل هستي‌زدا دوري كنند؛ هم‌چنين در ارتباط با خداوند، خودشان، ‌خلقت و ديگران درست عمل کنند تا به آن حيات طيبه دست پيدا كنند. 🔶 آسيب‌شناسي و راهکارها ابتدا بايد آسيب‌‌شناسي کرد بعد با توجه به آن راهكارها را جستجو کرد. يعني اگر ما در مؤلفه‌ استاد بحث كرديم، بايد بگوييم استاد چه ويژگي‌ها و توانمندي‌هاي حرفه‌اي، علمي، ‌اخلاقي داشته باشد. بايد هدف را شفاف كنيم. اين يك دورنماي ايده‌اي هست كه من فكر مي‌کنم بايد ايجاد شود تا بحث تحولي كه به دنبال آن هستيم لباس تحقق به خود بپوشد. 🔶 مقام معظم رهبري در اصلاح و ساماندهي جامعه و رسيدن به حيات طيبه مي‌گويند که دو بخش دارد؟ يك بخش ابزاري و يك بخش اصلي؛ و معتقدند بخش ابزاري همين بخش‌هايي است كه تا به حال كار شده مثل پيشرفت علم ، اختراع، صنعت، سياست، اقتصاد و. . . ولي بخش حقيقي و اصلي را متن زندگي ما عنوان مي‌کنند كه در واقع همان «سبك زندگي» است و بعد مصاديق آن را مي‌گويند. 🔶 ايشان مي‌فرمايند: «دروس معارف اسلامي بايد برود به سمت اين مصاديق»، يعني به سمت آن حدود 29 مورد برود. مقام معظم رهبري يك مسئله‌‌شناختي دقيق كردند و تكليفي را براي بخش‌هاي مختلف اعم از نخبگان و ساير نهادهاي مجري مشخص نمودند كه اگر تحقق پيدا كند، هم پيشرفت در دروس اسلامي صورت مي‌گيرد و هم تمدن‌سازي اسلامي محقق مي‌شود. #حيات_طيبه #سبک_زندگی #سیره 📚 منبع: نشریه معارف شماره 100 - آذر و دي 92.