‌ بیدار نشستم که غم‌ات را چو چراغ‌ای از شب بِسِتانم، به سحر بِسپُرم امشب... ‌

دین یا انسانیت؟

‌ آی دویون‌جاخ آتا نازی گورمویَن بالا .. ‌

. واقعاً بعضی چیزها أصلاً با «توصیف» درک نمی‌شوند؛ حتماً حتماً باید پای «تجربه» به میان بیاید. شما چطور به یک جوانَکِ هجده‌ساله‌ی عزب می‌خواهید حسّ‌ِ پدرانه را توضیح بدهید و او هم -کما هو حقّه- بفهمد؟ یا روشن‌تر: چطور می‌شود به یک مرد، حس‌ّ «مادربودن» را شرح داد؟ الحاصل محبتِ من به این بچه باعثِ وابستگیِ عمیق‌اش به من شده است؛ کلّ‌ِ خانه پُر از آدم باشد، از مادر و خواهرهای‌اش تا دایی و عمو و غیرهم، و من بروم توی یک اتاق و در را هم ببندم، راه می‌افتد سمت اتاق، پشت در می‌ایستد آن‌قدر «ئع ئع» می‌کند و سر و صدا درمی‌آورَد که مجبور ‌می‌شوم‌ در را باز کنم، که بیاید و بنشیند پیشِ من. و نوعاً هم کاری با من ندارد، یعنی مزاحمِ کارم نمی‌شود، به خودش و عروسک‌اش مشغول است، ولی همین‌که پیشِ من است برای‌اش کافی است. (البته به‌قول مادرش: هرکس جای باران بود، همین‌قدر وابسته‌ات می‌شد، چون با وجودِ همه‌ی تنبلی‌ و کاهلی‌ات همه‌ی خواسته‌های‌اش را إجابت می‌کنی و «نـه» توی کارَش نمی‌آوَری. [با ضمیمه‌ی لمح‌‌ النظری که چهارخط کنایه و شکویٰ توی‌اش خوابیده]) لذا گاهی که ساعت‌ها مرا نمی‌بیند، شروع می‌کند به بهانه‌گیری و اذیتِ دیگران، تا من برسم و در آغوش بکشم‌‌اش و نازش را بخرم و نوازش‌اش کنم. من خوب درک می‌کنم که دخترکی که به پدرش عادت کرده است و با او مأنوس است، اگر از پدرش دور بیفتد چه بر سَرِ قلب و روان‌اش می‌آید و چقدر بهانه‌گیر و پژمرده می‌شود. ببناتي رقیةُ الحسین علیهما السلام. ‌

کاش پول و فرصت‌اش را داشتم، (پولی زیاد، و فرصتی اندازه‌ی چهل تا پنجاه ماه)، تا اُن‌چِنان شرحی بر شرحِ‌ کافیه‌ی مرحوم رضي (علیه من الله الرضا) می‌نوشتم، که مادرِ فَلَک بِگِریَد. اما خب از آنجایی که بنایِ خداوندِ متعال بر این نیست که سَرِ هر چیزی راضی به گریه‌ی مامِ فلک شود، چنین نوشته‌ای هرگز از صفحه‌ی خَیال به متنِ حقیقت منتقل نخواهد شد. و الحمد لله و لأولیائه علی کل حال ‌

‌ گاهی که توی ذهن‌ام نعمت‌های بی‌شمارِ خدا بر خودم را مرور می‌کنم، هِیْ زیرِ لب‌ام الحمد لله الحمد لله می‌گویم. توی همین ثانیه‌ها، که شاید هنوز به الحمد للهِ دَهُم نرسیده‌ام، لحظه‌ای به ذهن‌ام می‌آید که نکند این الحمدلله‌ها کنایه‌ای و تعریضی و نه از تَهِ دل باشند، که آخه مردِ حسابی، نه قیافه‌ی درست و حسابی‌ای داری، نه ظاهر و باطنِ آراسته‌ای، نه دنیا و نه آخرتی، أخسرُ مِن‌ یهوديّ‌ٍ فقیر، خب پس دقیقا چه را و چرا داری حمد می‌کنی؟ لذا سریعاً، و شاید بتوانم بگویم: بی‌إختیار، الحمدلله‌های‌ام تبدیل می‌شوند به یک نجوای آرام، با این محتویٰ: خدایا شکرت که به من جسم سالمی دادی، همسر سازگاری دادی، فرزندان سالم و پاکیزه‌ای دادی، پدر و مادری فهیم و فداکار دادی، برادرها و رفقای شفیق و صادق‌ دادی، نان و آب دارم و سقفی بالای سر و و و آنقدر می‌گویم تا آن وسوسه بپرد و قلب‌ام آرام بگیرد. می‌خواهم این را بگویم که بروید خدایْ را هزار مرتبت شکر کنید که از آنچه ما اَساکیل و مجانین به آن مبتلیٰ هستیم فارغ‌اید. ‌

‌ یک بحثی در بلاغت، در بحثِ جملات خبریّه و ملاکِ صدق و کذب، مطرح است که آیا ملاکِ دروغ‌بودنِ یک کلام‌ْ عدمِ مطابقت‌اش با «واقعیت» است، یا عدم مطابقت‌اش با «اعتقادِ متکلم»؟ مثلا اگر شما بگوئید «فلانی دین‌دار است»، ولی او در واقع یک انسانِ ریاکار و بی‌تقویٰ و بازیگر باشد و شما هم فریب‌خورده و غافل از این حقیقت، آیا سخنِ شما (که فلانی دین‌دار است) دروغ است؟ (چون واقعیت ندارد، و فلانی در واقع بی‌دین است) یا نه، سخن‌تان راست است؟ (چون محتوای‌اش مطابق با عقیده‌تان است. منظور شما از «فلانی با تقویٰ است» این است که «عقیده و باور و تصوّرِ من این است که او فردی مُتّقي است»، و این سخنْ دروغ نیست. چون واقعا شما چنین عقیده‌ای دارید.) یادم می‌آید زمانی که بناب درس می‌خواندیم، یعنی دقیقاً بیست‌ و یک سال پیش، یکی از أساتیدمان (أیّده الله اللطیف و جزاه عنّا خیرا) همین بحث را مطرح کرد و روایتی از سخنانِ سیّدنا و إمامنا، بحرِ علوم و حقائق، مَن هو عنِ الله ناطق، حضرت مولانا أبي‌عبدالله الصادق علیه‌السلام نقل کرد، که آقا فرموده‌اند: کَفیٰ بالمَرءِ کَذِباً أنْ یُحَدّ‌ِثَ بِکُلّ‌ِ ما یَسمَعُ: کفایت می‌کند در دروغ‌گو بودنِ انسان، همین [کار، و داشتنِ این یک خصلت] که بگوید هرچه را که می‌شنود. یعنی کسی که هرچه را می‌شنود (بدون هیچ تأمل و تحقیق و راستی‌آزمایی‌ای) به دیگران منتقل می‌کند، دروغ‌گو است. ادامه دادند که ممکن است بسیاری از چیزهایی که شنیده است (یا حتّی عقلاً همه‌شان) راست باشند و مطابق با واقعیت، ولی باز هم چنین فردی را دروغ‌گو نامیده است، چون، هرچند شاید سخنی که شنیده است مطابقِ واقع باشد، (مثلا شنیده که «فلانی دزد است»، و واقعا هم دزد باشد، نه شائعه‌ی کذب و اتهامِ غلط) ولی مطابق با عقیده‌اش نیست. چون بررسی و تأمل‌ای نکرده و به یقین و اطمینان‌ای نرسیده، تا معنای «فلانی دزدی کرده است»ای که دارد به دیگران بازگویی‌اش می‌کند، صادق باشد. و آن معنیٰ این است که «من معتقد هستم که فلانی دزدی کرده است». لذا دروغ‌گو است؛ چون واقعاً معتقد نیست که فلانی دزد است، (چون تحقیق و بررسی نکرده) بلکه صرفاً شنیده است. با این توضیح، شاید بتوان گفت که این روایت، دلیل یا شاهدی است بر صدقِ نظریه‌ی دوم، که ملاکِ راست یا دروغ بودنِ سخن را مطابقت یا عدمِ مطابقت‌اش با «اعتقادِ گوینده» می‌داند، نه مطابقت یا عدم‌اش با «واقعیت». با تُنِ صدا و لبخندَک و لحن و هیأتِ نامناسب‌ای [بالأخره نوجوان بودم و جاهل‌تر و خام‌تر] سریعاً گفتم: استاد، وقتی می‌فرمایید «دروغ‌گو است، چون واقعاً معتقد نیست به اینکه فلانی دزد است»، معنای‌اش این است که ملاکِ صدق و کذبْ مطابقت با واقع است. کسی که، سخن‌ای را که شنیده است، بدونِ راستی‌سنجی و تحقیق، پخش و منتقل و روایت می‌کند، لازمه‌ یا معنایِ این سخن‌اش (که «فلانی دزد است») این است که: من «واقعاً» [یعنی: در واقع] معتقد به دزدیِ فلانی هستم. یعنی چنین اعتقادی با این خصوصیات (که صاحب‌اش من هستم و محتوای‌اش دزد‌بودنِ فلانی) در عالَمِ خارجْ وجود دارد و اتفاق افتاده است، و من از «این وجود» خبر می‌دهم؛ درحالی‌که چنین نیست، یعنی در عالَم‌ِ واقع چنین یقین و اعتقادی فعلاً وجود نیافته است. لذا چنین‌فردی موصوف به «دروغ‌گویی» شده است، چرا که مفهومِ سخن‌اش مطابق با واقع نیست، و او را با نظر به مفهومِ کلام‌اش تکذیب کرده‌ایم، نه نظر به منطوق یا ظاهرِ سخن‌اش که عبارت است از «فلانی واقعاً دزد است» پس ملاکْ همین مطابقت با واقع است. تأملی کرد و فرمود: راست می‌گویی. حق با تو است. آفرین. و بعد هم چند تا شوخی کرد و کمی بابتِ حدّتِ ذهن و سرعت‌ام (که از قضا -کما مرّ- چندان مؤدبانه نبود) تشویق‌ام کرد. و گمان‌ام بعدها توی مطوّل شبیه‌اش را دیدم (گرچه الآن پیر شده‌ام و نادان‌تر و محتاط‌تر و یقین‌ازدست‌داده و، پذیرای نظر شما سَروَران) القصه مرادم این است که چنان آدم‌هایی، با چنین روح‌های آزاد و روحیه‌های حق‌پذیر و چنین لطافت و تواضع‌ای، در گذشته‌ی نه‌چندان‌دورِ حوزه‌ها در مقام‌ِ مربّی و استادِ طلّابْ وجود و حضور داشتند. (که گمان‌ام نسل‌ و مِثل‌شان دارد رو به انقراض و انعدام می‌رود.) امّا حالا این بچه‌های ناچار و پاکْ مبتلیٰ شده‌اند به أمثالِ من. (البته به کسی جسارت نمی‌کنم. نعوذ بالله. منظورم از «أمثالِ من» دقیقاً «من، و لا غَیر، وحدي لا شریکَ لي» است، نه کس دیگر.) من‌ای که نه أخلاقاً به خودم رسیده‌ام، و نه عِلماً. من‌ای که هیچ و هیچ و هیچ تغییر و رشد و حرکت‌ای نسبت به هجده‌سالگی‌ام نکرده‌ام، جز اینکه آن‌زمان یک هجده‌ساله‌ی خام و بی‌تقویٰ و مطیعِ نَفْس بودم، و حالا یک سی‌وهفت‌ساله‌ی نابالغ و بی‌تقویٰ و أسیرِ نفس. خدا من و أمثالِ إحتمالیِ من را هدایت کرده، و عاقبتِ همه‌مان را به نور و سعادت و عافیت و خیر و فلاح ختم کند. آمین ربّنا. ‌

‌ قطره‌ای از اقیانوس‌ِ فضائلِ داییِ مؤمنین به او، نماینده‌ی تامّ الاختیار خلفایِ ثلاثه در شامات، خروج‌کننده بر مولای خود، جناب معاویة بنِ (إن‌شاءالله که) أبي سفیان [علیهما الهاویة و النیران] مطرف بن مغيره می‌گويد: پدرم مغيره، به دربارِ معاويه رفت‌وآمد داشت و كشوردارى و درايتِ او را همواره مى‌ستود. شبى از نزدِ معاويه آمد و بسیار غمگين بود. از ناراحتى غذا نخورد و من گمان كردم كه شاید [برای خودش مشکل و] حادثه‌اى رخ داده است. پرسيدم: چرا امشب شما را غمگين می‌بينم؟ چه شده است؟ گفت: امشب که نزد معاویه بودم، به او گفتم: تو به آرزوی‌ات رسيدى، ای‌كاش بساطِ مِهر و عَدل مى‌گستردى، که سِنّ و سالِ تو زياد شده است [و بهتر است عملِ خیری انجام بدهی]، و ای‌كاش به بنى‌هاشم هم رحم و محبت می‌كردى، چون ديگر [به‌قدری فقیر شده‌اند که] در نزدِ آنان چيزى باقی نمانده است. وقتى كه معاويه سخنان مرا شنيد، گفت: هيهات، هيهات، [هرگز چنین نخواهم کرد و به بني‌هاشم رحم نخواهم کرد، چرا که] ابوبكر حكومت كرد و رفت و با اين كه نيكى كرد پس از مرگ‌اش نام‌اش نیز مُرد. عُمَر حاكم شد و رفت و عثمان حاكم شد و رفت و، چيزى از آنان باقی نمانْد، ولى محمّد هر روز نام‌اش پنج‌نوبت در مناره‌ها ذكر می‌شود. پس با اين وجود، چه چيزى براى ما می‌مانَد؟ نه، قسم به خدا من هرگز راحت نمی‌شوم مگر اينکه این نام هم دفن شود. شرح نهج‌ البلاغه ابن أبی الحدید ج ۵ ص ۱۲۹ مُروج الذهَب ج ۳ ص ۴۵۴ الصحيح من سيرة النبي الأعظم ج ۱ ص ۲۴ ‌ ••••••••••• حضرت مولانا سید الشهداء علیه‌ السلام فرمودند: شما را به کتابِ خدا و سنّتِ پیامبرش دعوت می‌کنم، چرا که سنت رسول خدا را میرانده و بدعت را احیا کرده‌اند. و در جای دیگر، خطاب به برادرش محمدحنفیّه فرمود: می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کرده و طبقِ سنت جد و پدرم عمل کنم. در زیارت اربعین نیز مى‌خوانیم: وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبادَکَ مِنَ الْجَهالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلالَةِ و [سیدالشهداء علیه‌السلام] خونِ قلب‌اش را در راهِ تو نثار کرد، تا بندگان‌ات را از نادانی و حیرتِ گمراهى نجات بدهد. معاویه با شخصِ پیامبر و با اساسِ اسلام مشکل داشت. ‌

‌ سفیدنمایی، به اندازه‌ی سیاه‌نمایی مضر است. ‌ و کاش هر بچه‌ای إجازه‌ی نشستن پشت میکروفن را نداشت. البته ما هم کم مقصر نیستیم؛ مشخصاً دَلی‌باز هستیم و دنبال جنجال و شور و هیاهو، به هر قیمت‌ای که باشد. ‌

. البته اکثرِ سِل‌به‌ریتی‌ها فاسدند واقعا. این حرف‌اش خوب بود.