یک چیزی هم هست که خیلی (مثلا چندین‌ماه، بلکه یکی‌دو سال) سعی کردم نگویم، ولی الآن می‌بینم اگر نگویم به ظنِ مُتاخِم به یقینْ حُنّاق می‌گیرم
آن هم این است که
ببینید سروران عزیز،
إنسان موجودی زنده است، که می‌تواند حرف بزند. یعنی چه خداباور باشیم و إنسان را مخلوق بدانیم و دهنده‌ی قدرتِ نطق را خدا بدانیم، و چه به تکاملْ معتقد باشیم و قدرت تکلّم را محصولِ فرگشت بدانیم، الآن آنچه که حاصل است و وجود دارد و غیرقابل‌إنکار است، این است که إنسان می‌تواند -قادر است- حرف بزند. پس إنسان می‌تواند -حق دارد- حرف بزند.
کسی نمی‌تواند حقِّ حرف‌زدن را از إنسان بگیرد. حتی پیامبر موظّف است به حرف و سؤال و شبهه‌ی إنسان گوش بدهد و پاسخ بگوید. او هم حق ندارد جوابِ سخن را با شمشیر بدهد. و بلکه بزرگ‌ترین شاهدِ راستی و حقیقتِ یک مکتب و مذهب، این است که مجبور نیست جواب سخن را با مُشت بدهد؛ چون برای هر سخن و شبهه‌ای جواب‌ای از جنسِ همان «سخن» دارد.
وقتی حرف‌ای از کسی شنیدیم -چه در یومیات‌مان، چه در مسائل علمی و مذهبی و سیاسی و هر سخن دیگری- و گزینه‌ای که در واکنش به آن إنتخاب کردیم چیزی غیر از سخن و کلام -از زور و تهدید و تمسخر و تحریم و أمثالها- بود، باید بدانیم که باخته‌ایم؛ بد هم باخته‌ایم.
متوجه‌ام که اینها
#بدیهیات است، ولی خب، از کسی همچون این بنده‌ی ناچیز بی‌مقدار إنتظاری جز تفت‌دادنِ بدیهیات نیست.
