📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت پنجم 📝 ضمان حاکمیت و قاعده احسان به جمع ▪︎#یادداشت استاد احمد قیصری - مدرس سطوح عالی ▪︎بخش اول 🔸 جریان قاعده احسان و ضمان حاکمیت یکی از چالش ها و سوالات بحث برانگیز فقهی است که در خصوص تصمیمات حکومتی در قبال بیماری کرونا مطرح می شود. اگر حاکمیت با توجه به صلاح عموم جامعه تصمیماتی را گرفت مانند قرنطینه عمومی و جلوگیری از اجتماعات و در این بین افرادی از جامعه متضرر شدند آیا دولت مشمول قاعده احسان می شود یا نه؟ آنچه در اینجا اتفاق می افتد تزاحم بین مصلحت عمومی از یک سو و مصالح خصوصی از دیگر سو است و قطعا می دانیم در مقام اجرا باید مصلحت اهم یعنی مصلحت جامعه در نظر گرفته شود. اما سوال اینجاست که آیا دولت اسلامی نسبت به ضررهایی که بر برخی از افراد جامعه تحمیل می شود مسوولیت ندارد و ضامن نیست؟ برخی می خواهند با استناد به قاعده فقهی احسان از دولت رفع مسوولیت کنند. این مطلب نیاز به بررسی دارد. برای توضیح مطلب باید گفت: 🔸 به دلائل مسلم فقهی مقتضای اصل اولی آن اسـت که اگر فردی بدون مجوز به دیگری ضـرری وارد کنـد، در مقابـل ضـرر وارده ضـامن است. قاعده احسان در واقع استثناء از این اصل اولی است. مفاد قاعده احسان این است که هرگاه کسی به انگیزۀ خدمت و نیکوکاری به دیگران، موجب ورود خسارت به آنان شود، اقدامش ضمان آور نیست. پس معلوم می شود قاعده احسان در مواردی جاریست که ضمان مطرح باشد. مثلا کسی می خواهد از غرق شدن کسی جلوگیری کند در حین عملیات نجات جراحتی به او وارد می کند در اینجا قاعده احسان مسوولیت ضمان را از دوش ناجی برمی دارد. یا اگر پزشک در حین عمل برای درمان بیمار مجبور شود آسیبی را به بیمار وارد کند. 🔸 قاعده ضمان در دو حوزه مطرح است: ۱. احسان به فرد ۲. احسان به جمع غالبا در متون فقهی نوع اول مطرح است، اما مورد بحث ما نوع دوم است و سوال اصلی این است که اگر حاکمیت با توجه به صلاح عموم جامعه تصمیماتی را گرفت مانند قرنطینه عمومی و جلوگیری از اجتماعات و در این بین افرادی از جامعه متضرر شدند آیا دولت مشمول قاعده احسان می شود یا نه؟ اگر بگوییم مشمول قاعد می شود در واقع نسبت خسارت های وارده بر افراد متضرر ضامن نیست. 🔸 برای اینکه حدود و شرایط اجرای قاعده ضمان برای ما روشن شود باید ادله آن مورد بررسی قرار بگیرد. حجیت اصل قاعده احسان مورد اجماع بین فقها است اما شرایط آن مورد اختلاف است. • برخی فقها در عمل به آن بسیار محتاط هستند و جـز در مـواردی کـه مورد عمل مشهور فقها باشد، به آن استناد نکرده اند. به عنوان مثال صاحب جواهر میگوید؛ اگر بـه ظاهر آیه احسان عمل شود، فقه جدیدی پدید می آید، به همین دلیل در موارد جریان این قاعده باید به موارد مفتی به بسنده کرد. • همچنین بحث از قاعده احسان در جایی است که «محسن بودن» صادق باشد. برخی می گویند محسن بودن وقتی صادق است که هم حسـن فـاعلی و هم حسن فعلی وجود داشته باشد، به این معنا که هم فاعل قصـد احسـان داشـته باشـد و هم عمل او درواقع محسنانه باشد. اما برخـی از فقها نیـز بیـان داشته اند که صرف قصد احسان در صدق محسن بودن فاعل کافی است. (اصفهانی، بحوث فـی الفقه، ۳۵) در مقابل این دسته، فقهای دیگری نیز وجود دارند که در صـدق احسـان بـه قصـد فاعل اهمیت نمی دهند و ملاک اصلی را محسنانه بودن فعل در واقع می داننـد. (بجنـوردی، القواعد الفقهیه ج ۴ ص ۱۲). @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت پنجم 📝 ضمان حاکمیت و قاعده احسان به جمع ▪︎ #یادداشت استاد احمد قیصری - مدرس سطح عالی ▪︎ بخش دوم 🔸 ما از این جهت که می خواهیم اختلاف آراء را در مساله دخیل نکنیم سعی می کنیم بر اساس قدر متیقن همه انظار مساله را بررسی کنیم. فرض را بر این می گذاریم که مجرای قاعده احسان جایی است که هم عمل محسنانه باشد و هم فاعل قصد احسان داشته باشد و همچنین فرض را بر این می گذاریم که اقدامات دولت مانند قرینطینه عمومی هم عمل محسنانه بوده و هم به قصد احسان عمومی انجام گرفته است. 🔸 اما در اینجا نکات و ثمراتی برای بحث مورد نظر ما وجود دارد: • نکته اول در مورد احسان به جمع این است که چه زمانی عنوان احسان صدق می کند؟ در مساله احسان فردی صدق احسان در جایی است که آن عمل به نفع فرد باشد، اما در بحث احسان جمعی سوال این است که در صدق عنوان احسان چه چیزی ملاک است آیا ملاک منفعت تک تک افراد است یا ملاک منعفت جامعه است؟ آیا اگر اقدامی به نفع جامعه باشد اما برخی در این بین فقط نفع ببرند و برخی علاوه بر نفع متضرر هم بشوند آیا در اینجا عنوان احسان صدق می کند؟ معمولاً احسان هایی که نسبت به کلیت جامعه صورت می گیرد، از مواردی هستند که، فاعل - که در اینجا دولت است - احسان به عام مجموعی یعنی [کلیت جامعه] را قصد می کند، زیرا در این موارد معمـولا رعایت مصالح همه افراد به صورت تک تک امکانپذیر نیست. پس صدق عنوان احسان در احسان جمعی وابسته به این است که ملاک در احسان را مجموعه افراد در نظر بگیریم نه تک تک افراد. • نکته دوم این است که صدق عنوان احسان مشروط بر این است که جلب منفعت یا دفع ضرر راهی غیر از آنچه محسن انجام داده نداشته باشد. لذا به طور مثال اگر در فرض مذکور می توان طرحی را اجرا کرد که هیچ یک از افراد جامعه متضرر نشوند اجرای طرح های دیگر موجب ضمان است. مثلا در موضوع قرنطینه بتوان با طرحی پیش که با کمک های بیت المال خسارت افرادی که کسب و کار آنها مورد خدشه قرار گرفته جبران شود. اگر این طرح به امکان اجرایی داشته باشد طرح های دیگر پیاده شده توسط دولت عاری از عنوان احسان و بالتبع موجب ضمان متضررین خواهد شد. @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت ششم 🎙اهمیت مبادی معرفتی در حل مسائل فقهی ▪︎ #یادداشت_صوتی استاد حمید وحیدی، مدرس سطوح عالی @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت ششم 🎙جایگاه مبادی معرفتی در بررسی مسائل فقهی ▪︎ اهم نکات #یادداشت_صوتی استاد حمید وحیدی 🔸 نگاه جزیره ای و نقصان در استنباط در بررسی مسائل فقهی نباید به نحو جزیره ای عمل کرد. البته هر علمی سازوکار خود را دارد اما از طرفی نباید از تأثیر متعاضد علوم غافل شد. اگر فقیه متکلم زبردستی نباشد و یا اینکه در علوم عقلی پایگاه مستحکمی نداشته باشد، در خروجی های فقه خود دچار خلل و نقصان خواهد بود. به عنوان مثال: آیا به عنوان حکومت دینی یا به عنوان فرد مؤثر و یا حتی نسبت به خود، قرنطینه را در دستور کار قرار دهیم یا خیر؟ برخی به حدیثی استناد میکنند که رسول اکرم (ص) فرموده اند: لاعدوی(۱)؛ به این معنا که هیچ سرایتی در امراض نیست و اگر سرایتی وجود داشت، پس آن مورد اول چگونه مبتلا شده است؟ نکته ای در این بین مغفول مانده، اینکه همان پیامبری که در برخی موارد به نوعی امر به قرنطینه کرده(۲)، همان پیامبر فرموده اند:«لاعدوی». البته سند این روایات قابل بررسی است اما ما فرض را بر صحت استناد آنها می گذاریم. 🔸 حل تعارض متوهم نکته کلیدی در فهم این گونه روایات این است که ما نباید با رویکرد فقهی به روایات معرفتی بنگریم. یکی از این دو روایت در ساحت معرفتی سخن می گوید و دیگری در ساحت کنش بیرونی. در حدیث لا عدوی منظور این است که در مقام قلبی هیچ چیز را نباید دارای اثر دانست، چرا که تأثیر همه چیز به دست ملکوتی است که آن ملکوت به دست خدای متعال است.(۳) بنابراین این حدیث در فضای آیاتی همانند «وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى»(۴) سخن می گوید و نباید با استناد به حدیث «لاعدوی» تلاش های مداوا گرانه را نفی کرد. اما از طرفی هم نباید نگاه های مادی به مسئله داشت و با استناد ناصحیح به امثال آیه «لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى ‏» همه چیز را در سعی و تلاش خلاصه کرد. __________________________________ ۱- الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏۸، ص: ۱۹۶ ۲- صحیح البخاری، ج۷، ص: ۱۳۰- ۵۷۲۹ ۳- يس: ۸۳. فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون‏ ۴- الأنفال : ۱۷ @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت هفتم 🎙بررسی وضعیت قرنطینه ▪︎ #یادداشت_صوتی استاد حمید وحیدی، مدرس سطوح عالی @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت هفتم 🎙 بررسی وضعیت قرنطینه ▪︎اهم نکات #یادداشت_صوتی استاد حمید وحیدی 🔸 موضوع شناسی قرنطینه برای بیماری های واگیر با دو موضوع مواجه هستیم؛ یک موضوع ایزوله است که مربوط به کسانیست که بیماریشان قطعی بوده و این مشکل بر ای آنها احراز شده است. موضوع دیگر قرنطینه است که به معنای جدا کردن و ایجاد حجز و مانع نسبت به افرادیست که مشکوک به بیماری هستند نه اینکه لزوماً بیمار باشند. تفاوت این دو موضوع باید در بررسی های فقهی لحاظ شود زیرا تاثیرات مهمی می تواند داشته باشد. اگر حضرت رسول (ص) فرموده اند که از افراد مجزوم فاصله بگیرید این مربوط به مسئله ایزوله است، اما موضوعی که ما الان درگیرش هستیم مربوط به قرنطینه می باشد که جدا کردن افراد مشکوک به بیماری است. بنابراین هرکدام از این دو موضوع باید جداگانه مورد بررسی فقهی قرار بگیرد. 🔸 وجه جمعی میان روایات در روایات از سویی از تعامل با اشخاصی که مبتلا به بیماری واگیردار هستند نهی شده ایم (۱) و از سوی دیگر شاهد این نقل هستیم که اهل بیت علیهم السلام با آنها تعامل داشته و حتی هم سفره شده اند.(۲) لذا این مسئله یک بررسی دلالی و فقه الحدیثی می طلبد. وجه جمعی که به نظر می رسد این است که روایاتی که امر به فاصله از بیماران واگیردار می کند، اشاره به این وجه دارد که به لحاظ پزشکی و بهداشتی باید از آنها اجتناب شود لذا آنها مربوط به جنبه بهداشتی موضوع هستند. از سوی دیگر روایاتی که بیانگر هم سفره شدن اهل بیت علیهم السلام با بیماران واگیردار است، جهتشان این است که فرار کردن شما نباید به معنای تحقیر و اهانت به شخصیت این افراد بوده باشد. به عبارت دیگر اگر ما از بیماران مجزوم دوری می کنیم این بدین معنی نیست که ما آنها را مبغوض شمرده، طردشان می کنیم و ایشان را مستحق اهانت می دانیم. لذا اهل بیت علیهم السلام می خواستند بفرمایند که درعین اینکه شما مسائل بهداشتی را رعایت می کنید بی احترامی نباید بکنید و نباید این مشکل را به حساب بد بودن آنها گذاشت. متأسفانه در فرهنگ مسیحیت در قرون وسطی این مسئله مطرح بوده که افراد مجزوم را مبغوضین خدا و مورد بلای از روی سخط الهی می دانستند. در نقل های تاریخی هم داریم که این بیماران را به محیط های جدای از جامعه بشری می بردند و در آنجا رها می کردند و آنها با وضع بسیار رقت انگیزی در آن محیط جان می دادند.(۳) __________________________________ ۱. فِرَّ مِنَ الْمَجْذُومِ فِرَارَكَ مِنَ الْأَسَد-من لا يحضره الفقيه، ج‏۳، ص: ۵۵۷ ۲. الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏۲، ص: ۱۲۳ 3. Covey, Herbert C. (2001). "People with leprosy (Hansen's disease) during the Middle Ages" @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت هشتم 🎙قاعده لاضرر و شیوع کرونا ▪︎ #یادداشت_صوتی استاد حمید وحیدی، مدرس سطوح عالی @manaatt

📌 #چالش_های_فقهی_کرونایی قسمت هشتم 🎙 قاعده لاضرر و شیوع کرونا ▪︎اهم نکات یادداشت صوتی استاد حمید وحیدی 🔸 چیستی و چرایی قرنطینه قرنطینه به معنای ایجاد مانع برای افراد مشکوک به بیماری است نه افرادی که به نحو قطعی مبتلا هستند و آنچه از موضوع قرنطینه بر می آید این است که قرنطینه به نوعی ایجاد مانع از رسیدن ضرر به مسلمانان و افراد بشر بطور عام است و طبق «لاضرر و لاضرار» (۱)، اسلام مخالف ضرر رساندن به دیگران است. 🔸آیا افراد مشکوک به بیماری نیز در دایره شمول لاضرر خواهند بود؟ اگر فردی قطعاً مبتلا به بیماری است، شکی نیست که مشمول «لاضرر» خواهد بود و آن فرد مبتلا نمی تواند با استناد به «قاعده سلطنت» (۲) و با ادعای سلطنت بر مال و جان خود، وارد جامعه شود چرا که معروف ترین روایت لاضرر، در جریان سمرة بن جندب نقل شده است که دقیقا شبیه به همین مورد است. (۳) اما آیا فردی که مشکوک به بیماری است را هم می توان با استناد به «لاضرر» وارد قرنطینه کرد؟ در ابتد ای امر باید گفت که به مجرد احتمال، نمی توان به لاضرر استناد کرد. اما اگر خوف ضرر وجود داشته باشد – که خوف غیر از احتمال است- باید دو عنصر را بررسی کنیم: ۱. میزان احتمال ۲. محتمل اگر در موردی ده درصد احتمال ضرر وجود داشته باشد، می توان گفت که خوف ضرر در این مورد وجود ندارد اما از توجه به محتمل نیز نباید غافل شد چرا که گاهی محتمل ما از بین رفتن یک یا ده ها فرد است. کما اینکه در مورد این ویروس یک نفر در چرخه تضاعفی این بیماری میتواند چندین نفر را بیمار کند و زمینه مرگ آنها را فراهم کند. این قبیل محتمل ها به گونه ای نیست که بتوان به راحتی از او چشم بپوشیم. لذا قوت المحتمل نقش تعیین کننده ای در بررسی ما دارد. 🔸 تعارض قاعده لاضرر و قاعده سلطنت اگر بخواهیم مردم را با استناد به لاضرر از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی و یا فردی منع کنیم و حتی قوه قهریه را به کار بگیریم، قهرا با مقتضای «الناس مسلطون علی اموالهم» مخالفت کرده ایم. صاحب جواهر در تعارض این دو قاعده، قاعده سلطنت را مقدم می داند و علت آن را اعتضاد به عمل اصحاب می داند. اما محقق اصفهانی قاعده لاضرر را حاکم بر قاعده سلطنت می داند با این تعبیر که نفی ضرر حاکم بر قاعده سلطنت است. برخی از علما نیز قائل به تفصیل شده اند مثلاً با استناد به روایتی که در مورد سمرة بن جندب نقل شده معتقدند که اگر تصرف مالک با انگیزه عقلائی باشد، قاعده سلطنت مقدم خواهد بود و در صورتی که انگیزه مالک غیر عقلائی باشد، لاضرر مقدم خواهد بود. 🔸 در تعارض لاضرر یک شخص با دیگران چه باید کرد؟ اگر شخصی با اضرار به غیر، خودش متضرر شود کدام را باید مقدم بدارد؟ به عبارت دیگر اگر میان دو نفر در لاضرر تعارض پیدا شود چه باید کرد؟ نکته ای که در این بین وجود دارد این است که آیا مطلق عدم انتفاع و عدم ربح ضرر به حساب می آید؟ برخی معتقدند که عرفاً این معنا قابل استفاده است اما از آنجا که شمول روایات درباره آن محل تأمل است لذا عدم ربح را مصداق ضرر ندانسته اند. البته این به مفهوم شناسی واژه ضرر بازمی گردد. در حل این تعارض، قواعد باب تزاحم نیز به کار گرفته شده است. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که لاضرر، دلیل امتنانی است و این امتنان منحصر به یک فرد نیست و طبعاً شامل جمیع امّت خواهد بود. لذا در محاسبه این تعارض برخی علما به قواعد باب تزاحم تمسک کرده اند. بد ین صورت که اگر قرنطینه کردن مستلزم اضرار به عده ای از افراد جامعه باشد و قرنطینه نکردن مستلزم اضرار به عده دیگری باشد، نحوه محاسبه چگونه است؟ آیا باید تعداد طرفین را بسنجیم؟ آیا باید کیفیت ضرر را مقایسه کنیم که آنجا ضرر مالی است و اینجا جانی؟ طبیعتاً تحمل ضرر مالی به انگیزه مصونیت از ضررهای جانی در جامعه به معنای از دادن انفس، امری عقلایی و مورد پسند عقل است. ______________________________ ۱. كافي (ط - دار الحديث)، ج‏ ۱۰، ص: ۴۷۸ ۲. الناس مسلطون علی اموالهم - الخلاف، ج ۳ ، ص: ۱۷۶ ۳. سمرة بن جندب با بهانه رسیدگی به نخل خود، بدون اجازه وارد منزل یکی از انصار می شد. @manaatt

🔸 قال الله عز و جل: و عزتي و جلالي لااحجب بيني و بينك في وقت من الأوقات حتي تدخل علي اي وقت شئت و كذلك افعل باحبائي @manaatt

🔸 الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین و الائمة المعصومین صلوات الله علیهم اجمعین 🔸 با الطاف الهی و عنایت امیرالمومنین صلوات الله علیه و همزمان با ایام الله غدیر و عید ولایت، "مناط" دور جدید فعالیت های خود را آغاز میکند. @manaatt

📌 پرونده چهارم: #چالش_های_فقهی_کرونایی 🎞 #تیزر بزودی مباحث تکمیلی این پرونده منتشر خواهد شد. @manaatt