🔅قاعده إتلاف بحث از قواعد کاشف موضوع به پایان رسید: - اقرار العقلاء - من ملک - ید - سوق المسلمین - فراش - بیّنه در گام دوم وارد تحقیق پیرامون قواعد موجب ثبوت یا سقوط ضمان می‌شویم. قاعده إتلاف «من أتلف مال الغیر فهو له ضامن»؛ این قاعده را از ۵ جهت باید بررسی کرد: - مفاد - مدارک - تفاوت با قاعده علی الید - اجتماع سبب و مباشر در اتلاف - تطبیقات #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 1⃣ مفاد قاعده 👈 «من أتلف مال الغیر فهو له ضامن» الف) إتلاف إتلاف یعنی إفناء و نابود کردن، و مراد از آن در قاعده نابودی مال غیر است بدون رضایت شخص. باید توجه داشت همیشه نابودی مال به نابودی عین نیست، مثلا اگر یخ های شخصی در تابستان که مشتری دارد غصب و در زمستان که بلا استفاده است به او بازگردانده شود، مالیت آن ها نابود شده گرچه عین باقی ست. ب) مال مال هر چیزی است که مطلوب و مرغوب عقلاء است و حاضرند به ازاء آن، شیءای را بپردازند(تفاوت ندارد عینی از أعیان باشد یا یک منفعت و ویژگی). ج) ضمان ضمان یعنی اشتغال ذمه به تالف؛ به این صورت که اگر تالف به حال اولش بازگشت، متلف باید همان را به مالک بازگرداند و اگر چنین نشد(که عادتا همینطور است) نوبت به أقرب - یعنی مثل یا قیمت آن - می‌رسد. پس به عبارت دیگر ضمان یعنی تالف به وجود اعتباری‌اش بر عهده متلف است. 📚الأنوار البهیة فی القواعد الفقهیة: ۲۰۴ و القواعد الفقهیة للبجنوردی: ۲/۲۸ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 2⃣ مدارک قاعده شهرت و مقبولیت این قاعده به حدی ست که ادعاء ضرورت بر آن شده، با این حال می‌توان بعضی امور را به عنوان مستند مطرح کرد. الف) قرآن کریم عده ای از علماءبه آیاتی از قرآن کریم در اثبات این قاعده تمسک جسته اند، از جمله: «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيكُمْ». اما این استدلال از دو جهت ناتمام است: اولا «إتلاف» که موضوع قاعده است أعم از موارد غیر عمد می‌باشد، بنابراین اگر کسی در خواب هم مال دیگری را از بین برد ضامن است اما در آیه شریفه عنوان «إعتداء» أخذ شده که اختصاص به صورت عمد دارد پس موضوعا آیه أخص است. و ثانیا مفاد قاعده اثبات حکم وضعی ضمان است اما ظاهر آیه شریفه جواز تکلیفی إعتداء بالمماثل است؛ پس حکما آیه شریفه مباینت با قاعده دارد. 📚القواعد الفقهیة للفاضل: ۴۶ ب) سیره عقلاء بنای عقلاء اصلی ترین دلیل حجّیت این قاعده است: «إنّ بناء العقلاء فی عامّة الحضارات، هو تضمین من أتلف مال الغیر بلا مجوّز و لا مبرّر. و علی القاعدة تدور رحی القضاء فی عامّة الشرائع و الملل، و علی هذا فالسیرة ممضاة لا غبار علیها، حتی یمکن أن یقال: إن تضمین الخاطئ أو العامد أمر فطری و أن العقلاء یصدرون بالحکم بالضمان عن قضاء الفطرة، و أن من اتلف مال الغیر قد ظلمه و تعدی علیه فعلیه أن یقوم بتعویضه عنه.» گرچه چون این بناء دلیل لبّی ست و باید بر قدر متیقّن از آن اکتفاء کرد، ادله لفظی روایی را هم مورد فحص قرار می‌دهیم تا بررسی کنیم آیا عموم یا اطلاق لفظی مطابق با مفاد این قاعده وجود دارد یا خیر؟ 📚درس خارج فقه آیت الله سبحانی: ۹۲/۹/۲۶ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 2⃣ مدارک قاعده ج) روایات روایات پر شماری وجود دارند که مجموع آن‌ها موجب قطع به عمومیتشان(و انتزاع قاعده کلی اتلاف) می‌شود، هر چند هر یک به تنهایی مربوط به موضوعی خاص‌اند: - طایفه اول: روایات وارد در ابواب ضمان، مانند روایت علاء از امام صادق علیه السلام:  أنه سئل عن رجل يسير على طريق من طرق المسلمين على دابته فتصيب برجلها؟ فقال ليس عليه ما أصابت برجلها و عليه ما أصابت بيدها و إذا وقف فعليه ما أصابت بيدها و رجلها و إن كان يسوقها فعليه ما أصابت بيدها و رجلها أيضا. در این حدیث اصل ایجاب ضمان به سبب اتلاف مفروغ عنه فرض شده و تنها از مصداق آن سوال شده‌. - طایفه دوم: روایات وارد در ابواب حدود، مانند حدیث سدیر عن أبی جعفر علیه السلام فی الرجل یأتی البهیمة قال: یحدّ دون الحد و یغرم قیمة البهیمة لصاحبها لانه أفسدها علیه. تعلیل ذیل این روایت هم عمومیت دارد. - طایفه سوم: روایات وارد در ابواب دیات، مثل حدیث الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الشَّیْ‏ءِ یُوضَعُ عَلَی الطَّرِیقِ فَتَمُرُّ الدَّابَّهُ فَتَنْفِرُ بِصَاحِبِهَا فَتَعْقِرُهُ فَقَالَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ یُضِرُّ بِطَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَصَاحِبُهُ ضَامِنٌ لِمَا یُصِیبُهُ. که مجددا تعلیل وارد در آن عمومیت دارد. - طایفه چهارم: احادیث مربوط به ضمان اجیر، مانند الحلبی، عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: سئل عن القصار یفسد، قال: کل أجیر یعطی الاجر على أن یصلح فیفسد فهو ضامن. - طایفه پنجم: احادیث وارد در باب شاهد زور، مثل حدیث جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي شَاهِدِ الزُّورِ قَالَ إِنْ كَانَ الشَّيْ‌ءُ قَائِماً بِعَيْنِهِ رُدَّ عَلَى صَاحِبِهِ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ قَائِماً ضَمِنَ بِقَدْرِ مَا أُتْلِفَ مِنْ مَالِ الرَّجُلِ‌. - طایفه ششم: احادیث وارد در ابواب عتق، مانند روایت الحلبی، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: سألته عن المملوک بین شرکاء فیعتق أحدهم نصیبه؟ قال: إن ذلک فساد على أصحابه لا یقدرون على بیعه ولا مؤاجرته، قال یقوم قیمة فیجعل على الذی أعتقه عقوبة وإنما جعل ذلک علیه لما أفسده. - طایفه هفتم: احادیث وارد در ابواب رهن، مانند حدیث إسحاق بن عمّار، قال: سألت أبا إبراهیم عن الرجل یرهن ‏‎ ‎‏الرهن بمئة درهم وهو یساوی ثلاث مئة درهم فیهلک، أعلی الرجل أن یردّ علی ‏‎ ‎‏صاحبه مئتی درهم؟ قال: ‏‏«‏‏نعم؛ لأنّه أخذ رهناً فیه فضل وضیّعه‏‏». - طایفه هشتم: احادیث وارد در باب وصیت، مثل روایت محمد بن وارد قال سألت اباعبدالله علیه السلام عن الرجل أوصی الی رجل و أمره أن یعتق عنه نسمة بستة مائة درهم من ثلثه فانطلق الوصی فأعطی الثلاثمائة درهم رجلا یحجّ بها عنه فقال أبو عبد اللّه علیه السلام: «أری أن یغرِم الوصیّ ستّمائة درهم من ماله و یجعلها فیما أوصی المیّت فی نسمة». - طایفه نهم: احادیث وارد در عاریه، مانند روایت محمد بن قیس عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: قضى أمیر المؤمنین (علیه السلام) فی رجل أعار عاریة فهلکت من عنده ولم یبغها غائلة فقضى إلا یغرمها المعار ولا یغرم الرجل إذا استأجر الدابة ما لم یکرهها أو یبغها غائلة. - طایفه دهم: احادیث وارد در ابواب زکات، مثل حدیث زرارة قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ بَعَثَ إِلَيْهِ أَخٌ لَهُ زَكَاتَهُ لِيَقْسِمَهَا فَضَاعَتْ؟ فَقَالَ لَيْسَ عَلَى الرَّسُولِ وَ لَا عَلَى الْمُؤَدِّی ضَمَانٌ. قُلْتُ فَإِنَّهُ لَمْ يَجِدْ لَهَا أَهْلًا فَفَسَدَتْ وَ تَغَيَّرَتْ أَيَضْمَنُهَا؟ قَالَ لَا وَ لَكِنْ إِنْ عَرَفَ لَهَا أَهْلًا فَعَطِبَتْ أَوْ فَسَدَتْ فَهُوَ لَهَا ضَامِنٌ حَتَّى يُخْرِجَهَا. 📚القواعد الفقهیة للمکارم: ۲/۱۹۴ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 3⃣ تفاوت قاعده اتلاف با قاعده علی الید هر دو قاعده در حکم مشترکند: ثبوت ضمان! اما تفاوتشان در ناحیه موضوع است. توضیح آنکه: مراد از «ید» در قاعده «علی الید»، ید عدوانی یا غیر مأذون است اما مراد از «عدم الإذن» در قاعده اتلاف «عدم اذن در اتلاف» است نه «عدم اذن در تحت ید غیر بودن»؛ بنابراین دو قاعده به لحاظ موضوع عامین من وجه اند: - نقطه افتراق قاعده اتلاف: اتلاف مالی که تحت ید متلف نیست یا تحت ید اوست اما این امر به اذن مالک می‌باشد. - نقطه افتراق قاعده علی الید: باقی ماندن و عدم اتلاف عین مالی که ید شخص بر آن عدوانی ست. - مجمع: اتلاف مالی که ید شخص عدوانا بر آن وجود داشته است. 📚القواعد الفقهیّه للفاضل: ۴۷ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 4⃣ اجتماع سبب و مباشر در اتلاف اتلاف گاهی بالمباشره است و گاهی بالتسبیب؛ یعنی: - گاهی فناء مال غیر از شخص صادر می‌شود بی آنکه فاعلی دیگر واسطه شود. - و گاهی فعل شخص سبب برای تلف مال دیگری می‌شود به گونه‌ای که «لو لم یکن، لم یتحقق التلف» اما نه علت تامه است و نه جزء اخیر علت تامه؛ پس «لا یلزم من وجوده الوجود و لکن یلزم من عدمه العدم». قدر متیقن از قاعده ثبوت ضمان در صورت اول است. نسبت به صورت دوم گرچه صاحب جواهر ادعای نفی خلاف در ثبوت ضمان کرده، ولی مورد یقینی که روایات بر آن دلالت دارند فرضی ست که موجد سبب قصد ترتب مسبب را بکند و مسبب هم عقیب آن به وجود آید. 📚القواعد الفقهیه للفاضل: ۵۱ حال اگر در موردی سبب و مباشر مجتمع در اتلاف چیزی باشند، ضمان بر کدام یک ثابت است؟ حق این است که ضابطه ای کلی در این امر وجود ندارد و تنها ملاک، استناد اتلاف است که در موارد مختلف، متفاوت می‌باشد. اگر امر مردّد شد تکلیف چیست؟ ظاهرا هیچ یک ضامن نیستند زیرا شک در صدق موضوع است و اصل عدم آن می‌باشد! علم اجمالی هم در مقام تاثیری ندارد. 📚الأنوار البهیه فی القواعد الفقهیه: ۲۰۵ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_نهم 5⃣ تطبیقات قاعده ۱. اگر شخصی کودک یا حیوانی ناتوان از فرار را در محل نگهداری حیوانات وحشی بیندازد و او به قتل برسد، آن شخص ضامن است. ۲. اگر شخصی گوسفندی را غصب کند و نتیجتا فرزند آن از گرسنگی بمیرد، غاصب ضامن است. ۳. اگر بند و طناب حیوان را باز کنند و فرار کند، باز کننده ضامن است. ۴. اگر درب خانه ای را باز کنند و در نتیجه اموال آن خانه به سرقت روند، باز کننده ضامن است. ۵. اگر ملک خودش را به آب ببندد یا در آن آتشی بیفروزد اما موجب از بین رفتن مال دیگری شود، ضامن نیست به شرطی که از مقدار نیازش تجاوز نکرده باشد و علم یا ظن به عدم تجاوز داشته. ۶. اگر مالک حیوان را از بستن آن منع کنند و آن حیوان تلف شود، ضامنند به این شرط که رها بودنش عرفا در معرض تلف قرارش دهد. 📚القواعد الفقهیه للبجنوردی: ۲/۳۶ #قاعده_إتلاف @qabasat

#قاعده_إتلاف جلسه اول آیت الله العظمی سبحانی @qabasat

#قاعده_إتلاف جلسه دوم آیت الله العظمی سبحانی @qabasat

#قاعده_إتلاف جلسه سوم آیت الله العظمی سبحانی @qabasat

📚جزوه جامع #قاعده_إتلاف 🔅لطفا دوستان در دعا و زیارات، بنده را هم فراموش نکنند. ❗️هر نوع استفاده جایز است، مشروط به قصد قربت. @qabasat

#قاعده_پانزدهم 6⃣ حکم تلف مبیع توسط یک انسان مفاد قاعده شامل صورتی که تلف مبیع مستند به یک انسان باشد، نمی شود؛ زیرا: - اگر متلف، مشتری باشد؛ خود این اتلاف مصداق قبض است و تلف قبل از قبض رخ نداده. بله اگر این تلف بر اثر اغفال توسط شخص ثالثی باشد، به حکم #قاعده_غرور، آن شخص سوم ضامن است و دیگر ربطی به بایع ندارد. - و اگر متلف شخص دیگری باشد، به دلیل عدم امکان تقابض عقد منحلّ و ثمن به مشتری باز می گردد حال: اگر متلف، بایع باشد؛ ضمانی در کار نیست چون معنا ندارد انسان نسبت به اتلاف مال خودش ضامن باشد و اگر متلف، اجنبی باشد؛ مطابق #قاعده_اتلاف، او ضامن مثل یا قیمت است. 📚 القواعد الفقهیة للبجنوردی: ۲/۹۵ #قاعده_تلف_مبیع_قبل_از_قبض @Qabasat