📔مباحث علوم قرآنی / ۱۲ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (۳) - مدت نزول قرآن ◾️مدت نزول تدريجى قرآن بيست سال است. نزول قرآن سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرين سال حيات پيامبر ادامه داشت. علىّ بن ابراهيم قمى مى‌گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گرديد، با آنكه در طول بيست سال نازل شده است؟امام صادق عليه السّلام فرمودند: «... ثم نزل في طول عشرين عاما ...» ◾️در اينجا سه پرسش مطرح مى‌شود: ۱ - چگونه نزول قرآن يا آغاز نزول آن در شب قدر بوده است در حالى كه بعثت پيامبر در ۲۷ رجب با پنج آيه از اول سوره علق آغاز شد؟ ۲ - چگونه نزول قرآن در شب قدر انجام گرفته است در حالى كه قرآن در مدت بيست سال، نجوما يعنى هر چند آيه و در مناسبت‌هاى مختلف و پيش‌آمدهاى گوناگون، نازل شده است؟ ۳ - كدام آيات يا سوره براى نخستين بار بر پيامبر نازل شده است؟ اگر اولين آيات يا اولين سوره، سوره علق و پنج آيه از ابتداى آن است، چرا به سوره حمد «فاتحة الكتاب» مى‌گويند؟ ▪️جواب پرسش اول و سوم روشن است. زيرا نزول قرآن، چنان‌كه اشاره شد، سه سال پس از بعثت انجام گرفته است. در سه سال اول بعثت، دعوت به گونه سرّى انجام مى‌گرفت و هنوز براى اسلام كتابى نازل نشده بود. تا آن كه آيه‌ «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ ...» نازل گرديد و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به اعلام علنى دعوت مأموريت يافت و نزول قرآن آغاز شد. اما چرا به سوره حمد «فاتحة الكتاب» مى‌گويند، اگر اين نام را در زمان حيات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر آن سوره اطلاق كرده باشند، بدين دليل است كه اولين سوره‌ كاملى است كه بر پيامبر نازل شده است. در برخى روايات آمده است كه همان روز اول بعثت، جبرئيل نماز و وضو را طبق آيين اسلام به پيامبر تعليم نمود، زيرا «لا صلاة إلّا بفاتحة الكتاب»، بنابراين سوره مذكور به طور كامل نازل شد. در مورد پرسش دوم: يعنى نزول قرآن در شب قدر و تعارض آن با نزول تدريجى، گفت‌وگو بسيار است و آراى مختلف در اين زمينه عرضه شده است ( که ان شالله در هفته آینده بدان میپردازیم) #علوم_قرآنی #یکشنبه‌ها I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۳ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۴) - چگونگی نزول تدریجی و دفعی ❔(پرسش اول و سوم و پاسخ مرحوم معرفت به آنها در مطلب قبلی بیان شد) اما پرسش دوم اینکه چگونه نزول قرآن در شب قدر انجام گرفته است در حالى كه قرآن در مدت بيست سال، نجوما يعنى هر چند آيه و در مناسبت‌هاى مختلف و پيش‌آمدهاى گوناگون، نازل شده است؟ ◾️در این زمینه اقوال مختلف است اما گروهى معتقدند كه قرآن دو نزول داشته است: دفعى و تدريجى. در شب قدر همه قرآن يكجا بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نازل شده، سپس در طول مدت نبوّت دوباره به تدريج نازل گرديده است. اين نظر شايد مشهورترين نظر نزد اهل حديث باشد و منشأ آن رواياتى است كه اين تفصيل در آن‌ها آمده است. برخى به ظاهر روايات اخذ كرده و برخى با تأويل، آن را پذيرفته‌اند. جلال الدين سيوطى مى‌گويد:«صحيح‌ترين و مشهورترين اقوال همين قول است و روايات بسيار بر آن دلالت دارد». ◾️علّامه طباطبايى بيانى لطيف‌تر مطرح كرده و فرموده است: «اساسا قرآن داراى وجود و حقيقتى ديگر است كه در پس پرده وجود ظاهرى خود پنهان و از ديد و درك معمولى به دور است. قرآن در وجود باطنى خود از هرگونه تجزيه و تفصيل عارى است. نه جزء دارد و نه فصل و نه آيه و نه سوره، بلكه يك وحدت حقيقى به هم پيوسته و مستحكمى است كه در جايگاه بلند خود استوار و از دسترس همگان به دور است». ◾️پس قرآن داراى دو وجود است: ظاهرى در قالب الفاظ و عبارات، و باطنى در جايگاه اصلى خود. لذا قرآن در شب قدر با همان وجود باطنى و اصلى خود- كه داراى حقيقت واحدى است- يكجا بر قلب پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرودآمد. سپس تدريجا با وجود تفصيلى و ظاهرى خود در فاصله‌هاى زمانى و در مناسبت‌هاى مختلف و پيش‌آمدهاى گوناگون در مدت نبوت نازل گرديد #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۴ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۵) - اولين آيه و سوره‌ سه نظر در کتاب علوم قرآنی مرحوم معرفت بیان شده است، که جمع نظرات (و نظر مرحوم معرفت) این است که: ◾️نزول سه يا پنج آيه از اول سوره علق به طور قطع با آغاز بعثت مقارن بوده است، و اين مسئله مورد اتفاق نظر است. سپس چند آيه از ابتداى سوره مدّثّر نازل شده است، ولى اولين سوره كامل كه‌ بر پيامبر نازل گرديده سوره حمد است. و چند آيه از سوره علق يا سوره مدّثّر در آغاز، عنوان سوره نداشته و با نزول بقيه آيه‌هاى سوره اين عنوان را يافته است. لذا اشكالى ندارد كه بگوييم اولين سوره، سوره حمد است و به نام فاتحة الكتاب خوانده مى‌شود. وجوب خوانده شدن اين سوره در نماز اهميت آن را مى‌رساند، به طورى كه آن را سزاوار عدل و همتاى قرآن شدن، مى‌كند. «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌؛ و به راستى ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم را داديم». ◾️سوره‌اى كه به نام «سبعا من المثانى» خوانده مى‌شود بنا بر نقلى سوره حمد است كه مشتمل بر هفت آيه است. از اين جهت «مثانى» گفته مى‌شود كه به سبب كوتاهى قابل تكرار است به‌ويژه سوره حمد كه روزانه در نماز تكرار مى‌شود. پس اگر ترتيب نزول سوره‌ها را از نظر ابتداى سوره‌ها در نظر بگيريم، اولين سوره، علق و پنجمين سوره، حمد است. چنان‌كه در ترتيب نزول سوره‌ها آورده‌ايم و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم، اولين سوره كامل سوره حمد است. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۵ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۶) - آخرین آيه و سوره‌ ◾️ در روايات منقول از اهل بيت عليهم السّلام آمده است كه آخرين سوره، سوره نصر است. در بسيارى از روايات آمده است: آخرين آيه كه بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نازل شد اين آيه بود: «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ» جبرئيل آن را نازل كرد و گفت: آن را در ميانه آيه ربا و آيه دين (پس از آيه شماره ۲۸۰) از سوره بقره قرار دهد و پس از آن پيامبر بيش از ۲۱ روز و بنا بر قولى ۷ روز ادامه حيات نداد. همچنین آمده است كه آخرين آيه نازل‌شده بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله اين آيه بود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً» ◾️نظر خود مرحوم معرفت: راه جمع ميان اين روايات بدين گونه است كه بگوييم: آخرين سوره كامل سوره نصر است و آخرين سوره به اعتبار آيات نخستين آن، سوره برائت است. امّا آيه‌ «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ...» طبق روايت ماوردى در منى به سال حجة الوداع نازل گرديد. بنابراين نمى‌تواند آخرين آيه باشد، زيرا آيه «اكمال» پس از بازگشت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از حجة الوداع در غدير خم بين راه نازل شده است. پس گفته ابن واضح يعقوبى، صحيح‌تر به نظر مى‌رسد؛ که سوره برائت، پس از فتح مكه، در سال نهم هجرت و سوره مائده در سال دهم هجرت (سال حجة الوداع) نازل شده است. علاوه بر آن، سوره مائده مشتمل بر يك سرى احكام است كه پايان جنگ و استقرار اسلام را مى‌رساند. به‌ويژه آيه «اكمال» كه از پايان كار رسالت خبر مى‌دهد و با آخرين آيه در آخرين سوره تناسب دارد. پس آخرين سوره كامل، سوره نصر است كه در عام الفتح نازل شد و آخرين آيه كه پايان كار رسالت را خبر مى‌دهد، آيه «اكمال» است. گرچه ممكن است به اعتبار آيات الاحكام، آخرين آيه: «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ» باشد كه در سوره بقره ضبط و ثبت شده است. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۶ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۷) - معیارهای سوره های مکی و مدنی ◾️ طبق آمارى كه از روايات ترتيب نزول به دست مى‌آيد، ۸۶ سوره مكى و ۲۸ سوره مدنى است كه در اين گروه‌بندى سه معيار وجود دارد: ۱. معيار زمان بيشتر مفسرين معتقدند كه معيار مكى يا مدنى بودن هجرت پيغمبر اكرم (ص) از مكه به مدينه است. هر سوره‌اى كه پيش از هجرت نازل شده مكى و هر سوره‌اى كه پس از هجرت نازل شده است مدنى به شمار مى‌رود، خواه در مدينه نازل شده باشد خواه در سفرها و حتى در مكه در سفر حج يا عمره يا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنى محسوب مى‌شود. ملاك هجرت نيز داخل‌شدن به مدينه است، بنابراين آياتى كه پس از خروج از مكه و پيش از ورود به مدينه، در راه بر پيغمبر نازل شده است، مكى محسوب مى‌شود، مثلا آيه‌ «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى‌ مَعادٍ ...» بر اساس اين تعريف و ملاك كه پس از خروج از مكه در راه بر پيغمبر نازل شده، مكى است ۲. معيار مكان هرچه در شهر مكه و پيرامون آن نازل شده مكى است و هرچه در مدينه و پيرامون آن نازل گرديده مدنى است، خواه پيش از هجرت يا پس از آن نازل شده باشد. پس آنچه در غير اين منطقه نازل شده باشد نه مكى است و نه مدنی ۳. معيار خطاب هر سوره‌اى كه در آن، خطاب به مشركان مى‌كند مكى و هر سوره‌اى كه در آن خطاب به مؤمنان مى‌كند، مدنى است. در اين زمينه از عبد الله بن مسعود حديثى آورده‌اند كه گفته است: هر سوره كه «يا ايها الناس» در آن به كار رفته باشد، مكى است و هر سوره كه «يا ايها الذين آمنوا» در آن به كار رفته باشد مدنى است؛ زيرا در مدينه غلبه با مؤمنان بوده و در مكه با مشركان. البته در سوره‌هاى مدنى مانند سوره بقره، «يا ايها الناس» به كار رفته كه كليّت اين معيار را خدشه‌دار مى‌كند. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۷ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۸) - ادامه معیارهای سوره های مکی و مدنی ◾️ برخى خصوصيات ديگرى براى شناخت سوره‌هاى مكى و مدنى ذكر كرده‌اند كه عبارت است از: ۱. كوتاهى آيات درون يك سوره و نيز كوتاهى سوره، نوعا مكى بودن آن را مى‌رساند. و بلندى آيه‌هاى يك سوره علاوه بر بلندى سوره نوعا مدنى بودن آن را ثابت مى‌كند. ۲. لحن تند و شديد سوره بيشتر با اهل مكه است كه اهل عناد و لجاج و مقاومت در مقابل حق بوده‌اند، ولى لحن ملايم و خفيف، مدنى بودن سوره را مى‌رساند كه بيشتر خطاب به مؤمنين است. ۳. بحث درباره اصول معارف و اصل ايمان و دعوت به اسلام از ويژگى‌هاى سوره‌هاى مكى است. و در سوره‌هاى مدنى بيشتر از تفاصيل احكام و بيان شريعت اسلام سخن گفته شده است. ۴. دعوت به پايبند بودن به اخلاق و استقامت در رأى و سلامت عقيده و ترك لجاج و عناد و نيز برخورد تند با عقايد باطل مشركان و ناچيز شمردن انديشه‌هاى تهى و بى‌اساس آنان، از خصايص سوره‌هاى مكى به شمار مى‌رود. در حالى كه برخورد با اهل كتاب و دعوت آنان به ميانه‌روى در عقايد و افكار و انديشه‌ها و نيز مبارزه با منافقين و ذكر خصايص و صفات آنان از ويژگى‌هاى سوره‌هاى مدنى است. ۵. غالبا خطاب‌ها با عنوان‌ «يا أَيُّهَا النَّاسُ ...» از ويژگى‌هاى سور مكى است و با عنوان‌ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» از خصايص سور مدنى است. البته اين ويژگى‌ها هرگز كلّيّت ندارد، بلكه صرفا درباره برخى از انواع صدق مى‌كند. و در صورت اجتماع چندين خصيصه، اگر موجب علم و يقين شود و نص معارضى در ميان نباشد، قابل اعتماد است؛ و موجب قوّت احتمال و اطمينان مى‌شود. در اين صورت است كه نتيجه كاربرد فقهى و تاريخى و غيره دارد. بنابراين ملاك تشخيص مكى و مدنى، يا نقل و خبر است كه اصطلاحا سماعى مى‌گويند. يا اجتهاد و شواهد ظاهرى و صورت جمله‌بندى و داشتن سجع و وزن و كوتاهى آيات و سوره‌هاست يا شواهد محتوايى است. بدين معنا كه شكل بيان اصول عقايد و احكام و برخورد با كفّار و منافقين نشانه مكى و مدنى بودن سوره است. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۸ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۹) - اسباب نزول ◾️ در اهميت شناخت اسباب نزول يا شأن نزول بايد گفت: همان گونه كه مى‌دانيم قرآن، تدريجى و در مناسبت‌هاى مختلف نازل شده است. بر حسب اقتضا اگر حادثه‌اى پيش مى‌آمد يا مسلمانان دچار مشكلى مى‌شدند، يك يا چند آيه و احيانا يك سوره براى رفع مشكل نازل مى‌گرديد. پرواضح است كه آيات نازل‌شده در هر مناسبتى، به همان حادثه و مناسبت نظر دارد. پس اگر ابهام يا اشكالى در لفظ يا معناى آيه پديد آيد، با شناخت آن حادثه يا پيشامد، رفع اشكال مى‌كرد. در نتيجه براى دانستن معنا و تفسير كامل هر آيه، بايد به شأن نزول آن رجوع كرد تا كاملا موضوع روشن شود. پس شأن نزول مى‌تواند قرينه‌اى باشد تا دلالت آيه را تكميل كند و بدون آن، دلالت آيه ناقص مى‌ماند. ◾️ راه شناخت و پى بردن به اسباب نزول بسى دشوار است، زيرا پيشينيان در اين زمينه مطلب قابل توجهى ثبت و ضبط نكرده‌اند، جز اندكى كه كاملا چاره‌ساز نيست. شايد يكى از علل عدم ضبط دقيق اين بود كه خود به وضع آشنا بودند و ديگر نيازى نمى‌ديدند كه معلومات و مشاهدات خود را به عنوان سند براى آينده ثبت كنند. بعدها رواياتى در اين زمينه فراهم شد كه بيشتر داراى ضعف سند و غير قابل اعتماد بوده و احيانا اعمال غرض در كار وجود داشته است. به‌ويژه در دوران تاريك حكومت بنى اميّه كه از روى غرض‌ورزى، آيات بى‌شمارى با تنظيم شأن نزول‌هاى ساختگى، طبق دلخواه تفسير و تأويل شده است. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۱۹ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۱۰) - اصطلاحات ◾️ سبب نزول يا شأن نزول‌ چه فرقى ميان اين دو عبارت وجود دارد؟ بيشتر مفسرين فرقى ميان اين دو قايل نشده‌اند و هر مناسبتى را كه ايجاب كرده است آيه يا آيه‌هايى نازل شود، گاه سبب نزول و گاه شأن نزول گفته‌اند. در صورتى كه ميان اين دو عبارت فرق است، از اين جهت كه شأن نزول اعم از سبب نزول است. هرگاه به مناسبت جريانى درباره شخص و يا حادثه‌اى، خواه در گذشته يا حال يا آينده و يا درباره فرض احكام، آيه يا آياتى نازل شود همه اين موارد را شأن نزول آن آيات مى‌گويند، مثلا مى‌گويند كه فلان آيه درباره عصمت انبيا يا عصمت ملائكه يا حضرت ابراهيم يا نوح يا آدم نازل شده است كه تمامى اين‌ها را شأن نزول آيه مى‌گويند. اما سبب نزول، حادثه يا پيش‌آمدى است كه متعاقب آن، آيه يا آياتى نازل شده باشد و به عبارت ديگر آن پيشامد باعث و موجب نزول گرديده باشد. لذا سبب، اخصّ است و شأن اعم. ◾️تنزيل و تأويل‌ در اصطلاح سلف، تنزيل بر مورد نزول گفته مى‌شود. اين مورد مى‌تواند يك واقعه خاص باشد كه آن واقعه سبب نزول آيه شده است. ولى تأويل مفهوم عامّى است كه از آيه برداشت مى‌شود و قابل انطباق بر جريانات مشابه است. در برخى تعابير به اين دو اصطلاح ظهر و بطن نيز گفته مى‌شود كه ظهر همان تنزيل و بطن همان تأويل است، زيرا ظاهر آيه همان مورد نزول را مى‌رساند و در بطن آيه مفهوم گسترده‌ترى نهفته است. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۲۰ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش۱۱) - اصطلاحات ◾️ سوره سوره از «سوره بلد» (ديوار بلند و گرداگرد شهر) گرفته شده است، زيرا هر سوره آياتى را در بر گرفته است و به آن احاطه دارد؛ مانند حصار (سور) شهر كه خانه‌هايى را در بر گرفته است. برخى آن را به معناى بلنداى شرف و منزلت رفيع گرفته‌اند، زيرا بنا بر گفته ابن فارس يكى از معانى سوره، علوّ و ارتفاع است و «سار يسور» به معناى غضب نمودن و برانگيخته شدن از همين ماده است. هر طبقه از ساختمان را نيز سوره مى‌گويند. برخى ديگر آن را از «سور» به معناى پاره و باقى‌مانده چيزى دانسته‌اند. ابو الفتوح در اين باره مى‌گويد: «اما آن كه مهموز گويد، اصل آن از «سؤر الماء» باشد و آن بقيه آب بود در آبدان و عرب گويد: «أسارت في الإناء» اگر در ظرف چيزى باقى گذارى. بنابراين، سوره در اصل سؤره بوده (به معناى پاره‌اى از قرآن) و به منظور سهولت در تلفظ، همزه به واو بدل شده است، و تمام قاريان متفقا آن را با واو خوانده‌اند و در هيچ‌يك از موارد نه‌گانه كه در قرآن آمده كسى آن را با همزه قرائت نكرده است. ◾️آیه آيه، به معناى علامت است، زيرا هر آيه از قرآن نشانه‌اى بر درستى سخن‌ حق‌تعالى است يا آن كه هر آيه مشتمل بر حكمى از احكام شرع يا حكمت و پندى است كه بر آن‌ها دلالت دارد. ⬅️ لازم است به طور اختصار يادآور شويم كه اشتمال هر سوره بر تعدادى آيات، يك امر توقيفى است. و كوچك‌ترين سوره- سوره كوثر- شامل بر سه آيه است. و بزرگ‌ترين سوره- سوره بقره- شامل بر ۲۸۶ آيه است. به هر تقدير كم يا زياد بودن آيه‌هاى هر سوره با دستور خاص پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله انجام گرفته و همچنان بدون دخل و تصرف تاكنون باقى است، و در اين امر سرّى نهفته است كه مربوط به اعجاز قرآن‌ و تناسب آيات مى‌باشد. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۲۱ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش ۱۲) - نام سوره ها ◾️ نام‌هاى سوره‌هاى قرآن‌ اسامى سوره‌ها مانند تعداد آيات هر سوره توقيفى است، و با صلاح ديد شخص پيامبر نام‌گذارى شده است. بيشتر سوره‌ها يك نام دارند. برخى دو يا سه يا بيشتر كه اين تعدد در نام به جهات خاصى بوده است. مانند: سوره حمد با نام فاتحة الكتاب و ام‌الكتاب و السبع المثانى که جلال الدين سيوطى‌ بيش از بيست نام براى اين سوره آورده است‌ نمونه‌هايى از نام‌هاى متعدّد سوره‌ها در زير ارائه مى‌شود: توبه، برائت. - اسراء، سبحان، بنى اسرائيل - نمل، سليمان - غافر، مؤمن - فصّلت، سجده - محمد، قتال - قمر، اقتربت - ملك، تبارك و... ◾️ نام‌هاى گروهى سوره‌ها ۱. سبع طوال: هفت سوره طولانى بقره، آل عمران، نساء، أعراف، أنعام، مائده و دو سوره انفال و برائت كه به جاى يك سوره شمرده شده‌اند. ۲. مئين: سوره‌هايى كه عدد آيات آن‌ها از صد متجاوز است. ولى از لحاظ حجم‌ به سبع طوال نمى‌رسند كه نزديك به دوازده سوره‌اند و عبارتند از: يونس، هود، يوسف، نحل، اسراء، كهف، مريم، طه، انبيا، مؤمنون، شعراء و صافات‌. ۳. مثانى: سوره‌هايى كه عدد آيات آن‌ها زير صد قرار دارد و نزديك بيست سوره‌اند. از اين جهت مثانى گفته مى‌شوند كه قابل تكرارند و به جهت كوتاه بودن بيش از يك‌مرتبه تلاوت مى‌شوند. ۴. حواميم: هفت سوره‌اى كه با حروف «حم» شروع مى‌شود كه عبارتند از: مؤمن، فصّلت، شورى، زخرف، دخان، جاثيه و أحقاف. ۵. ممتحنات: نزديك به بيست سوره‌اند و عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، ن و القلم، حجرات، تبارك، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحريم. ۶. مفصّلات: از سوره الرحمن تا آخر قرآن است. به جز چند سوره كه از ممتحنات يا مئين شمرده شده‌اند. چون فواصل (آيه‌هاى) اين سوره‌ها كوتاه است بدين نام ناميده شده‌اند. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۲۲ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ نزول قرآن (بخش ۱۳) - عدد سوره ها و تعیین فواصل آیات ◾️ عدد سوره‌ها و آيات قرآن‌ قرآن با ۱۱۴ سوره از روز نخست به همين صورت فعلى، نه كم و نه زياد، نازل شده و از طريق پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با نقل صحابه و تابعين به دست ما رسيده است. اين عدد متواتر است، زياده بر اين فاقد اعتبار و كمتر از اين فاقد دليل است. عدد صحيح آيات، طبق روايت كوفيّين كه صحيح‌ترين و قطعى‌ترين روايات است، ۶۲۳۶ آيه است كه از مولى امير مؤمنان عليه السّلام روايت شده است‌ و اكنون عدد آيات قرآن در مصحف شريف همين رقم است. اين شمارش، مبنى بر آن است كه‌ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» در سوره حمد يك آيه محسوب مى‌شود و در ديگر سوره‌ها آيه مستقل به حساب نيامده باشد. و حروف مقطعه در اوايل سور، يك آيه محسوب شود، ولى تعداد آيات هر سوره نزد ديگران مورد اختلاف است‌ ◾️ تعیین فواصل آیات تعيين فواصل آيات كه هر آيه تا كجا ادامه دارد امرى توقيفى است و با دستور و نظر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله بوده است و از آن بزرگوار منقول است و مسأله‌اى اجتهادى نيست. بنابراين، صحت آن به درستى و استوارى نقل بستگى دارد و اين‌گونه نيست كه با تمام شدن مطلب، آيه پايان يابد. چه بسا در وسط مطلب و در اثنا، آيه تمام مى‌شود با آن كه مطلب هنوز ناتمام است و در آيه بعد تمام مى‌شود. پس كوتاهى و بلندى هر آيه به مطالب مندرج در آن بستگى ندارد و صرفا امر توقيفى است. اين كه گذشتگان در اندازه آيات اندكى اختلاف نظر دارند بدين جهت است كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله احيانا در جايى از آيه توقف مى‌فرمودند و به تلاوت ادامه نمى‌دادند و گمان مى‌رفت كه آيه تمام شده است و چه بسا در تلاوت ديگر، بدون وقفه ادامه داده‌اند. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠

📔مباحث علوم قرآنی / ۲۳ ▫️تلخیص از کتب مرحوم آیت الله معرفت (ره) ☑️ جمع و تأليف قرآن‌ (بخش ۱) جمع و تأليف قرآن به شكل كنونى، در يك زمان صورت نگرفته، بلكه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌هاى مختلف انجام شده است. ترتيب، نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقيفى است و بايد آن را تعبّدا پذيرفت، و به همان ترتيب در هر سوره تلاوت كرد. هر سوره با فرودآمدن‌ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» آغاز مى‌شد و آيات به ترتيب نزول در آن ثبت مى‌گرديد، تا موقعى كه‌ «بِسْمِ اللَّهِ ...» ديگرى نازل مى‌شد و سوره ديگرى آغاز مى‌گرديد. اين نظم طبيعى آيات بود. گاهى اتفاق مى‌افتاد پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله- با اشاره جبرئيل- دستور مى‌داد تا آيه‌اى بر خلاف نظم طبيعى در سوره ديگرى قرار داده شود؛ مانند آيه‌ «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ» - كه گفته‌اند از آخرين آيات نازل شده است- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دستور فرمود آن را بين آيات ربا و آيه دين، در سوره بقره آيه 281 ثبت كنند. بنابراين ثبت آيات در سوره‌ها، چه با نظم طبيعى يا نظم دستورى، توقيفى است و با نظارت و دستور خود پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله انجام گرفته است و بايد از آن پيروى نمود. ولى درباره نظم و ترتيب سوره‌ها ميان اهل نظر اختلاف است. سيّد مرتضى علم الهدى و بسيارى از محققين و از معاصرين آيت اللّه خويى بر آنند كه قرآن همچنان كه هست، در زمان حيات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شكل گرفته است. زيرا جماعتى قرآن‌ را در آن عهد حافظ بوده‌اند و بسيار بعيد مى‌نمايد كه مسأله‌اى با اين اهميت را پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله رها كرده باشد تا پس از وى نظم و ترتيب داده شود. اين نظر قابل قبول نيست، زيرا حافظ يا جامع قرآن بودن در آن عهد، دليل نمى‌شود كه ميان سوره‌ها ترتيبى وجود داشته است. و اگر كسى هر آن چه از قرآن كه تا آن روز نازل شده، حفظ و ضبط كرده باشد، حافظ و جامع قرآن خواهد بود. #علوم_قرآنی I کانال محتوایی اداره قرآنی زنجان I --------------------------------------------- 💠 @mohtava_morabiyan 💠