eitaa logo
استاد محمد بیابانی اسکوئی
302 دنبال‌کننده
82 عکس
29 ویدیو
136 فایل
کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی از اساتید مکتب معارفی خراسان و از شارحین آثار مرحوم آیت الله العظمی میرزا مهدی اصفهانی رضوان الله علیه آدرس سایت: https://biabanioskouei.ir/ ارتباط با ما @alhojjat14
مشاهده در ایتا
دانلود
🔴قلب انسان چیزی است که همه اعضای بدن به دستور و فرمان او به عمل خوانده می‌شوند. بنابراین انتخاب و گزینش، اراده و تصمیم و عزم بر فعل یا ترک، همه کار قلب است. اختیار، حریت و آزادی نیز از آن قلب انسان است واعضا و جوارح دیگر هیچ کدام برای انسان حریت، آزادی و اختیار به ارمغان نمی آورند، بلکه همه آنها تحت تسخیر قلب کار خویش را انجام می‌دهند. با توجه به این که قلب رئیس و امیر همه اعضاست و از ریاست و امارت بر بدن برخوردار است، معلوم می‌شود افعال قلب هم نسبت به افعال سایر اعضای بدن دارای رتبه و درجه ای بالا خواهد بود؛ از این رو پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: اَلْقَصْدُ إِلَی اَللَّهِ تَعَالَی بِالْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِنْ إِتْعَابِ اَلْجَوَارِحِ بِالْأَعْمَالِ [۱] ؛ قصد به سوی خدای تعالی با دلها رساتر است از به زحمت انداختن جوارح با اعمال. و نیز امام صادق علیه السلام می‌فرماید: الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِی لَا تُرِیدُ اَنْ یَحْمَدَکَ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَل وَ اَلنِّیَّهُ افْضَلُ مِنَ اَلْعَمَلِ، أَلاَ إِنَّ اَلنِّیَّهَ هِیَ اَلْعَمَلُ ثُمَّ تَلاَ قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ: (قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ) [۲] یَعنی عَلی نِیَّتِهِ [۳] ؛ عمل خالص عملی است که ثنای احدی را بر آن جز خدای تعالی دوست نداشته باشی و نیت بهتر از عمل است. آگاه باش که نیت همان عمل است. آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: «بگو هر کسی طبق سرشت خویش عمل می‌کند»؛ یعنی طبق نیتش. هیچ تردیدی نیست که نیت بهتر از عمل است؛ زیرا نیت ۔ چنان که گفته شد - از اعمال قلب است و عمل قلب در مقایسه با اعمال دیگر بر همه آنها تقدم و برتری دارد. 📚[۱]: کشف الغمة، ج ۲، ص ۳۶۸؛ بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۶۰ 📚[۲]: اسراء (۱۷)، آیهء ۸۴. 📚[۳]: الکافی، ج ۲، ص ۱۶؛ بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۲۳۰. اخلاق فطری ، ص ۸۷ ، ۸۸ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴در روایتی دیگر- که به برتری عمل قلب بر سایر اعمال اشاره دارد - نقل شده است که روزی حضرت سلیمان شنید، گنجشگی به عیالش می‌گفت: ما دیگر پیر شده ایم، پیش آی تا با هم نزدیکی کنیم، شاید خدای تعالی فرزندی به ما عطا کند که ذکر خدای سبحان گوید. حضرت سلیمان از این سخن گنجشگ در شگفت شد و فرمود: نیت این گنجشگ از همهء دارایی مملکت من بهتر است. [۱] با توجه به این روایات و توضیحات دیگری که در مباحث آینده خواهد آمد، معلوم می‌شود که قلب در انسان جایگاه مهم و اساسی دارد و نه تنها خود بر همه اعضا ریاست و امارت دارد، بلکه افعالش هم بر همه افعال بدن برتری و فضیلت دارد. بدیهی است که مراد از قلب با این ویژگی‌ها نمی تواند تکه گوشت صنوبری شکل - که در داخل سینه انسان است - باشد؛ زیرا پیداست که کار مهم این عضو رساندن خون به اعضای بدن است و اگر چیز دیگری این کار را انجام دهد، هیچ مشکلی در انسان از جهت فهم و شعور و صفات نفسانی رخ نخواهد داد، چنان که امروزه با به کار گرفتن قلب مصنوعی این امر به اثبات رسیده است. و نیز مراد از قلب عقل و خرد انسانی نیست؛ زیرا در روایت امام صادق علیه السلام گذشت که حضرت تعقل و فهم را فعل قلب دانستند و روشن است که خرد ورزی و فهم غیر از خرد و عقل است.[۲] 📚[۱]: بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۹۵. 📚[۲]: رابطهء میان عقل و قلب در ادامه به تفصیل مورد بحث قرار خواهد گرفت. اخلاق فطری ، ص ۸۸ ، ۸۹ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴قلب و عقل چنان که گفتیم عقل نوری است که انسان به واسطهء آن حسن و قبح، زشتی و زیبایی و وجوب و حرمت را درک می‌کند. همچنین روشن شد که مراد از قلب در این بحث روح و نفس انسان است. حال در اینجا درباره ارتباط میان این دو بحث خواهیم کرد. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: الْعَقْلُ مَسْکَنُهُ فِی الْقَلْبِ [۱] دل انسان محل سکنای عقل و خرد اوست. و نیز می‌فرماید: اَلْعَقْلُ مِنَ اَلْقَلْبِ [۲] عقل از قلب است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم می‌فرماید: أَلَا وَ مَثَلُ الْعَقْلِ فِي الْقَلْبِ كَمَثَلِ السِّرَاجِ فِي الْبَيْتِ [۳] آگاه باش که عقل در قلب چون چراغی است در وسط اتاق. در حدیث اهليلجه امام صادق علیه السلام می‌فرماید: فَعَرَفَ الْقَلْبُ بِعَقْلِهِ أَنَّ مُمْسِکَ الْأَرْضِ... هُوَ الَّذِی یُمْسِکُ السَّمَاءَ الَّتِی فَوْقَهَ... أَنَّ الْقَلْبَ یُفَکِّرُ بِالْعَقْلِ الَّذِی فِیه [۴] ؛ قلب با عقلش می‌شناسد که نگهدارنده زمین... هموست که آسمان بالای زمین را نگهداشته است... همانا قلب با عقلی که در اوست فکر می‌کند. و نیز می‌فرماید: أَنَّهُ لَیْسَ یَقْدِرُ شَیْءٌ مِنَ الْحَوَاسِّ أَنْ یَفْعَلَ بِشَیْءٍ مِنَ الْجَسَدِ شَیْئاً بِغَیْرِ إِذْنِ الْقَلْبِ وَ دَلاَلَتِهِ وَ تَدْبِیرِهِ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الْقَلْبَ مُدَبِّراً لِلْجَسَدِ بِهِ یَسْمَعُ وَ بِهِ یُبْصِرُ وَ هُوَ الْقَاضِی وَ الْأَمِیرُ عَلَیْهِ وَ لاَ یَتَقَدَّمُ الْجَسَدُ إِنْ هُوَ تَأَخَّرَ وَ لاَ یَتَأَخَّرُ إِنْ هُوَ تَقَدَّمَ وَ بِهِ سَمِعَتِ الْحَوَاسُّ وَ أَبْصَرَتْ إِنْ أَمَرَهَا ائْتَمَرَتْ وَ إِنْ نَهَاهَا انْتَهَتْ وَ بِهِ یَنْزِلُ الْفَرَحُ وَ الْحَزَنُ وَ بِهِ یَنْزِلُ الْأَلَمُ [۵] ؛ همانا هیچ کدام از حواس بدون اذن قلبو راهنمایی و تدبیر آن در بدن کاری را نمی توانند بکنند؛ زیرا که خدای تبارک و تعالی قلب را مدبر بدن قرار داده است. به وسیله قلب بدن می‌شنود و می‌بیند، و قلب قاضی و فرمانده بدن است. آن گاه که قلب عقب مانده است، بدن پا پیش نمی نهد و آنگاه که قلب پیش رفته است، بدن عقب نمی ماند. شنوایی و بینایی حواس به واسطه قلب است. هرگاه قلب آنها را فرمان دهد اطاعت می‌کنند و آنگاه که نهی شان کند باز می‌ایستند. به واسطه قلب شادی و غم و درد بر بدن فرو می‌ریزد. 📚[۱]: الكافی، ج ۸، ص ۱۹۰؛ بحارالانوار، ج ۵۸، ص ۳۰۴ - ۳۰۵. 📚[۲]: بحارالانوار، ج ۵۸، ص۳۰۵؛ كفاية الاثر، ص ۲۵۳. 📚[۳]: علل الشرایع، ص ۹۸؛ مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۸۱؛ بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۹. 📚[۴]: بحارالانوار، ج ۳، ص ۱۶۲ - ۱۶۳. 📚[۵]: بحارالانوار، ج ۳، ص ۱۶۹. اخلاق فطری ، ص ۸۹ ، ۹۰ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: العَقلُ نورٌ فِی القَلبِ، یُفَرِّقُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَالباطِلِ [۱] ؛ عقل نوریست در قلب که میان حق و باطل با آن تمیز داده می‌شود. از روایاتی که نقل شد استفاده می‌شود که علم و دانش و خرد امری جدا از حقیقت قلب و روح انسان است و خدای تعالی نور علم و عقل را بر قلب آدمی افاضه می‌کند. قلب محل و مسکن علم و عقل است و با رسیدن نور علم و خرد به آن، دل انسان روشنایی و نورانیت پیدا می‌کند و انسان با آن نور، توان تفکر و تدبر ودرک را در خود می‌یابد. روشن است که نور عقل خطاپذیر نیست، لذا خدای تعالی می‌فرماید: «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ» [۲] ؛ و بدانید که خدا میان انسان و قلب او حایل می‌شود. صریح آیه شریفه آن است که خداوند سبحان میان انسان و قلب او حایل می‌شود. بدیهی است که نسبت حایل شدن خدا بین انسان و قلبش نسبت حقیقی به معنای حایل شدن ذات خداوند نیست، بلکه مراد انداختن حجاب و حایل میان انسان و قلب اوست و حجابی که خدا بین انسان و قلب او می‌اندازد، یا حجاب نوری است یا حجاب ظلمانی. با توجه به روایاتی که در تفسیر آیه شریفه وارد شده است، این حجاب و حایل به حجاب نورانی، تفسیر گردیده است؛ یعنی با افاضه نور عقل به قلب انسانی، قلب منور می‌شود و حق را از باطل تشخیص می‌دهد و هیچگاه به مرتبه ای نمی رسد که حق را باطل بداند. 📚[۱]: ارشاد القلوب، ص۱۹۸. 📚[۲]: انفال (۸)، آیهء ۲۴. اخلاق فطری ، ص ۹۱ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴امام صادق علیه السلام در تفسیر آیهء مذکور می‌فرماید: يَحُولَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّ اَلْبَاطِلَ حَقٌّ [۱] ؛ خداوند متعال میان انسان و این که باطل را حق بداند مانع می‌شود. و نیز می‌فرماید: لا يَستَيقِنُ القَلْبِ أنَّ الحقَّ بَاطِلٌ أَبَداً، وَ لاَ يَسْتَيْقِنُ أَنَّ اَلْبَاطِلَ حَقٌّ أَبَداً [۲] قلب هیچگاه حق بودن باطل و باطل بودن حق را یقین نمی کند. البته در مواردی خدای سبحان بر قلب‌های انسان‌هایی که در کفر و عناد از حد بگذرند، مهر می‌زند و آنها با وجود داشتن قلب و قوای ادراکی، ادراک و فهم پیدا نمی کنند. در این صورت روشن است که ادراک و فهم از آنها گرفته می‌شود، نه این که خوب را بد درک کنند و یقین کنند که امری خوب است، در حالی که واقعا خوب نباشد. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: أَبَی اَللَّهُ أَنْ یَجْعَلَ اَلْحَقَّ فِی قَلْبِ اَلْمُؤْمِنِ بَاطِلاً لاَ شَکَّ فِیهِ وَ أَبَی اَللَّهُ أَنْ یَجْعَلَ اَلْبَاطِلَ فِی قَلْبِ اَلْکَافِرِ اَلْمُخَالِفِ حَقّاً لاَ شَکَّ فِیهِ وَ لَوْ لَمْ یَجْعَلْ هَذَا هَکَذَا مَا عُرِفَ حَقٌّ مِنْ بَاطِلٍ [۳] خدای تعالی ابا دارد که حق را در قلب مؤمن، باطل قرار دهد، که هیچ شکی در آن نباشد. و خداوند ابا دارد که باطل را در قلب کافر مخالف حق قرار دهد که شکی در آن نباشد، و اگر خداوند این گونه نمی کرد، حق از باطل شناخته نمی شد. 📚[۱]: تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۲؛ التوحید، ص ۳۵۸؛ بحارالانوار، ج ۵، ص ۱۵۸. 📚[۲]: تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۷. 📚[۳]: بحارالانوار، ج ۵، ص۳۰۳. اخلاق فطری ، ص ۹۱ ، ۹۲ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴پس هر چند قلب امیر و فرمانده بدن است، ولی این امارت و فرماندهی وقتی در جهت خدا قرار می‌گیرد که بر طبق احکام عقل بوده باشد و عقل هم وقتی کامل ص: ۹۲ می شود که انسان جنود و لشکریان آن را در خود به طور کامل تحقق بخشد. بنابراین با توجه به ارتباطی که میان قلب و علم و عقل برقرار است، معلوم می‌شود که تکامل این دو چنان به هم پیوسته شده که نمی شود میان آنها جدایی انداخت؛ به این معنا که نمی شود عقل انسان، در تکامل و افزایش باشد ولی با وجود آن قلب رو به ضعف و ناتوانی گذارد. بلکه هرگاه عقل در انسان ناتوان گردد، قلب هم ضعیف خواهد شد و هر گاه عقل قوی شود، قلب هم توانمند خواهد شد. عکس این مطلب هم صادق است؛ یعنی قوت و ضعف قلب نیز موجب قوت و ضعف عقل در انسان خواهد شد. از سوی دیگر عقل و قلب هر دو در اخلاق و صفات نیکوی انسانی نقش اساسی دارند، بنابراین تقویت آن دو موجب تقویت اخلاق در انسان خواهد بود. اخلاق فطری ، ص ۹۲ ، ۹۳ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴قلب و اخلاق گفتیم که میان علم و عقل و اخلاق ارتباط دو طرفه و تعامل وجود دارد و علم و عقل در اخلاق تأثیر گذار است و اخلاق نیز در علم و خرد. و نیز بیان شد که قلب با وجود این که محل و مسکن علم و خرد است، اما قوت و ضعف هر کدام در قوت و ضعف دیگری مؤثر است. پس واضح است که میان قلب و اخلاق نیز همین رابطه وجود دارد. در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز به این امر تصریح و اشاره شده است. امير المؤمنین علیه السلام بعد از آن که مراتب جهاد را جهاد با دست، زبان و قلب می‌داند می‌فرماید: فَمَنْ لَمْ يَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً وَ لَمْ يُنْكِرْ مُنْكَراً قُلِبَ، فَجُعِلَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ [۱] ؛ پس کسی که با قلب خویش معروف را نشناسد و بدیها را منکر نشمارد، قلب او واژگون و زیر و رو می‌شود. اقرار و اعتقاد و تصديق از اعمال قلب است. در روایت جنود عقل نیز همه اینها از لشکریان عقل شمرده شده است. از طرفی امر به معروف و نهی از منکر در هر مرتبه ای که باشد از صفات خوب و پسندیده انسانی و اخلاق خوب به شمار می‌آید، پس تأمل در این حدیث، ارتباط میان عقل و قلب و اخلاق را باروشن می‌کند. 📚[۱]: نهج البلاغه، قصار الكلم ۳۷۵ اخلاق فطری ، ص ۹۳ ، ۹۴ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴در حدیث فوق، حضرت به صراحت بیان می‌کند که خوب ندانستن معروف و بد نشمردن منکر، قلب را زیر و رو می‌کند. بدیهی است که زیر و روشدن قلب و واژگونی آن موجب از کار افتادن آن می‌شود و یا کار آن را دچار مشکل می‌سازد و ضعف و ناتوانی بار می‌آورد. در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: كان أبي علیه السلام يقول: ما شيءٍ أفسَدَ لِلقَلبِ مِن خطيئةٍ، إنّ القَلبَ لَيُواقِعُ الخطيئةَ فَمَا تَزَالُ بهِ حَتّى تَغلِبَ علَيهِ فَيُصَيَّرُ أعلَاهُ أسفَلَهُ [۱] ؛ پدرم علیه السلام می‌فرمود: چیزی تباه کننده تر از خطا و معصیت برای قلب وجود ندارد. همانا قلب با خطا و معصیت در ستیز است و این ستیز تداوم پیدا می‌کند تا این که معصیت بر قلب چیره می‌شود و آن را واژگون می‌سازد. و همین طور می‌فرماید: خَمْسُ خِصالٍ مَنْ فَ-قَ-دَ واحِدَةً مِنْهُنَّ لَمْ يَزَلْ ناقِصَ العَيْشِ زائِلَ الْعَقْلِ مَشْغولَ الْقَلْبِ، فَاَوَّلُّها: صِحَّةُ البَدَنِ وَ الثّانيَةُ: اَلاَْمْنُ وَ الثّالِثَةُ اَلسَّعَةُ فِى الرِّزْقِ، وَ الرّابِعَةُ: اَلاَْنيسُ الْمُوافِقُ و مَا الاَْنيسُ الْمُوافِقُ؟ قال: اَلزَّوجَةُ الصّالِحَةُ، وَ الوَلَدُ الصّالِحُ، وَ الْجَلیسُ الصّالِحُ وَ الخامِسَةُ- وَ هِىَ تَجْمَعُ هذِه الْخِصالَ-الدَّعَةُ [۲] پنج خصلت است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد، زندگیش ناقص و خردش زایل و قلبش گرفتار است. اول آنها صحت بدن است. دوم: امنیت، سوم: توسعه در روزی و چهارم: انیس موافق. پرسیدم: مقصود از انیس موافق کیست؟ فرمود: زن صالح و فرزند صالح و دوست صالح. و پنجم - که همهء آنها را جمع کرده است-فروتنی و افتادگی و ملایمت و نرمی است. در این دو حدیث شریف، تأثير فعل اخلاقی در قلب به روشنی بیان شده است. در مباحث بعدی مطالب و روایات فراوانی درباره تقویت و تضعیف قلب و عقل به واسطه اخلاق خوب و بد و همین طور تحقق اخلاق خوب و بد از اشخاصی که دارای قلبی سالم یا مریض و عقلی روشن و یا گرفتار هستند، بیان خواهیم کرد تا تأثیر هر یک از عقل و قلب در اخلاق و عکس آن معلوم گردد. 📚[۱]: بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۵۴. 📚[۲]: الخصال، ج ۱، ص ۲۸۴؛ وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۵۱. اخلاق فطری ، ص ۹۴ ، ۹۵ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴تأثیر سلامت بدن در عقل و روح محل سكنای عقل، قلب است و جایگاه قلب و روح، بدن. روح در این دنیا به طور معمول از طریق بدن تغذیه می‌شود، پس سلامت بدن و تغذیه مناسب، تأثیر فراوانی در عقل و قلب خواهد داشت و چون انسان‌ها از حقیقت بدن، روح، عقل و ارتباط میان آنها اطلاع کافی و دقیق ندارند، به ناچار باید در مورد غذا و لباس مناسب و استفاده بهتر از بدن، روح و عقل به خالق متعال مراجعه کنند و دستورات لازم را از او بگیرند. 🔴ج. نیت اشاره سومین رکن از مبادی و ریشه‌های اخلاق، «نیت» است. در ادامه با تعریف نیت، به چگونگی ارتباط آن با اخلاق اشاره می‌کنیم. 🔴معنای نیت نیت در لغت به معنای قصد و عزم است. جوهری می‌گوید: نَوَیْتُ نِیَّةً.. أي عَزَمتَ. [۱] و در لسان العرب می‌نویسد: نَوَى الشيءَ نِيَّةُ.. قَصَدَهُ وَاعْتَقَدَهُ. [۲] علامه مجلسی قدس سره از مرحوم خواجه نصیر طوسی نقل می‌کند که: نیت عبارت است از قصد فعل و آن واسطه است میان علم و عمل؛ زیرا چیزی که دانسته نشود، قصد آن ممکن نباشد و آنچه قصدش ممکن نباشد صادر نمی شود. [۳] 📚[۱]: صحاح اللغة، ج ۶، ص۲۵۱۶. 📚[۲]: لسان العرب ۱۵ / ۳۴۷. 📚[۳]: بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۸۵. اخلاق فطری ، ص ۹۵ ، ۹۶ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
▪️۱۵ شوال؛ سالروز شهادت حضرت حمزه سیدالشهداء و ارتحال جناب عبدالعظیم الحسنی محدث جلیل القدر صلوات الله علیهم را به محضر آقا امام زمان سلام الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف و شیعیان حضرت تعزیت و تسلیت عرض مینمائیم.
🔴مرحوم شیخ بهایی می‌فرماید: نیت در حقیقت همان قصد بسیط [۱] ایجاد فعل معین است به جهت غایت آن و این معنی از افعال هیچ عاقلی قابل تفکیک نیست. به همین جهت است که برخی از علمای ما گفته اند: تکلیف کسی به ایجاد فعل بدون نیت، تکلیفی است خارج از طاقت. [۲] مرحوم نراقی در جامع السعادات می‌فرماید: النِّيَّةَ هِيَ انبعاث النَّفْسِ وَ تَوَجَّهْ إِلَى مَا يَرَاهُ مُوَافِقاً لِغَرَضِهَا [۳] ؛ نیت انگیخته شدن و توجه نفس است به چیزی که آن را با غرض خود موافق می‌بیند. بعث به معنای تحریک کردن است، بر اساس نظر مرحوم نراقی دواعی (انگیزه ها)، موجب بعث می‌شوند و پس از بعث، انبعاث حاصل می‌شود. پس انبعاث غير اختیاری است، لذا نمی توان نیت را «انبعاث نفس» دانست؛ چرا که انسان و جداناً اختیاری بودن نیت را می‌یابد، البته مرحوم نراقی در تعریف خود از نیت، توجه نفس را هم ذکر کرده است و توجه امری اختیاری است. اما اگر مراد از توجه متنبه و متوجه شدن باشد، غیر اختیاری خواهد بود. در هر صورت این بیان مبهم است و حال آن که در مقام تعریف باید از الفاظ و تعابیر روشن استفاده کرد. 📚[۱]: شاید مراد از قصد بسيط، قصد اجمالی یا حالت ضعیف قصد باشد که ناشی از معرفت بسيط است 📚[۲]: حبل المتین، ص ۲۲۰. 📚[۳]: جامع السعادات، ج ۳، ص ۸۶ اخلاق فطری ، ص ۹۶ ، ۹۷ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴مرحوم خوئی هم می‌فرماید: إِنَّ الْمُرَادَ بِالنِّيَّةِ أَمَرَ ثَالِثُ وَ هُوَ الدَّاعِي وَ الْمُحَرِّكُ نَحْوَ الْعَمَلِ وَأَنْ كُلُّ مَا صَدَرَ عَنِ الْمُكَلَّفِينَ مِنِ الْأَفْعَالِ أَمَرَ مُسْتَحْسَنُ فِيمَا إِذَا كَانَ الدَّاعِي إِلَيْهِ حُسْناً كَمَا انْهَ أُمِرَ مُسْتَقْبَحُ فِيمَا إِذَا كَانَ الدَّاعِي إِلَيْهِ قَبِيحاً [۱] مراد از نیت امر دیگری غیر از او امری است که ذکر شده است و آن عبارت است از امری که انسان را به سوی عمل بعث و تحریک می‌کند. و هر فعلی که از مكلفين صادر می‌شود خوب خواهد بود، در صورتی که داعی و محرک آن خوب باشد و بد خواهد بود، اگر داعی آن بد باشد. به نظر می‌رسد در تعریف نیت به انبعاث و برانگیخته شدن تسامح شده است؛ زیرا بدیهی است که انبعاث و تحرک اثر نیت و قصد است. از سوی دیگر ممکن نیست عاقل مختار با علم و توجه کاری انجام دهد، ولی هیچ قصد و نیتی نداشته باشد. به همین جهت است که برخی تصریح کرده اند که تکلیف به انجام فعلی برای عاقل مختار بدون قصد و نیت تکلیف به ما لا يطاق است. همچنین در مورد بیان مرحوم خویی باید گفت: داعی، یک حالت نفسانی و خارج از اختیار انسان است. البته داعی ممکن است محرک خارجی و یا غایت فعل باشد. در هر صورت انسان در مقابل دواعی مختار است، پس نمی توان نیت را به داعي معنا کرد. قصد فعل با داعی انجام می‌شود، اما صرف داعی در نیت کافی نیست، بلکه توجه و جهتی که به داعی داده می‌شود، نیت را محقق می‌کند. داعی غیر اختیاری است، اما انسان می‌تواند به آن، جهت دهد و این جهت دادن اختیاری است. پس نیت، قصد فعل همراه با جهت خاص است، لذا اگر جهت خاص، همان غایت باشد، نظر مرحوم شیخ بهائی صائب خواهد بود. گاهی مراد از نیت، در روایات جهت الهی دادن به قصد فعل است. 📚[۱]: كتاب الطهارة، ج ۴، ص ۴۷۴ اخلاق فطری ، ص ۹۷ ، ۹۸ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a
🔴رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در وصیت خویش به ابوذر می‌فرماید: یَا أباذرٍّ، لِیَکُن لَکَ فِی کلِّ شَیءٍ نِیةٌ صَالِحَةٌ، حَتّی فِی النَّومِ وَ الأکلِ [۱] ؛ ای ابوذر! در هر چیزی حتی در خوردن و خوابیدن هم نیت داشته باش. روشن است که منظور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن است که انسان باید به همه افعال خود - حتى امور مباح - جهت الهی بدهد. در نتیجه می‌توان گفت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به موردی خاص از نیت نظر داشته است؛ زیرا معنای «نیت» جهت دادن به فعل است، اعم از جهت الهی و غیر الهی. 📚[۱]: مکارم الاخلاق، ص ۴۶۳؛ وسائل الشيعة، ج ۱، ص ۴۸؛ بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۸۴ اخلاق فطری ، ص ۹۸ کانال رسمی استاد محمد بیابانی اسکوئی https://eitaa.com/joinchat/1465450678C012e77867a