﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این روش: ۱_ اشکال عمده «وبر» و سایر دین پژوهان متاثر از مدرنیته این است که دین دنیوی را پیش فرض مسلم دانسته و نقش ماورائی آن را بدون هیچ برهانی انکار میکنند؛ تفسیر وبر از خدا کاملا دنیایی بوده و یکتا پرستی را یکی از نتایج پدیده سیاسی_اجتماعی میداند که به معنای دخالت دادن پیش فرض های مدرنیته در دین پژوهی است. ۲_ وبر مانند بقیه دین پژوهای که رویکرد جامعه شناختی دارند از بقیه ابعاد دین از جمله معرفت بخشی نسبت به معنای زندگی و مبدأ میپردازد و از بقیه ابعاد دین غفلت میکنند. ۳_ جامعه شناس تنها اثبات میکند که دین ارتباط تنگاتنگی با رویداد های اجتماعی دارد اما اثبات انحصار این ارتباط و اثبات نفی ارتباط دین با ساحت های دیگر دور از دسترس اوست. ۴_ جامعه شناس اموری را پیش فرض گرفته است که اثبات آنها ساده نیست از جمله انحصار روش تبیین دین در روش تجربی، آن هم با تبیین جامعه شناختی و بشری دانستن دین. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 📜حفظ قرآن یا کتاب مقدس 🔰حفظ قرآن در جامعه مسلمین سابقه دیرینه دارد و در زمان نزول قرآن کریم جمعی از صحابه که به حفظ قرآن می پرداختند به عنوان طبقه خاصی از عالمان دین به حساب می آمدند. در قرون بعدی نیز حفظ قرآن در بسیاری از جوامع مسلمان مانند ایران، مصر،پاکستان عربستان و اندونزی به شکل گسترده رواج یافت تا جایی که بنابر برخی آمار ها در کشور های مثل لیبی و پاکستان حدود یک میلیون حافظ قرآن وجود دارد. تصوری که در بسیاری از مسلمانان شکل گرفته است این است که حفظ کتاب مقدس صرفا در مسلمانان رواج دارد و بقیه ادیان حفظ کتاب مقدس را به این شکل در دستور کار خود ندارند. حقیقت امر این است که در دیگر ادیان (ابراهیمی) نیز حفظ کتاب مقدس را ولو به صورت جزیی دنبال میکنند تا جایی که در مدارس مذهبی و کلیسا ها بخشی از آموزش ها مربوط به حفظ بخشی از کتاب مقدس است. در همین راستا برنامه هایی مانند Bible Bee (که در تصویر بالا مشاهده میکنید) برای ترویج این امر مقدس خصوصا در بین نوجوانان ساخته و پرداخته شده اند. #تک_جستار #حفظ_قرآن 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 🔅عجایب یک سرزمین: قم چگونه در لنز اینفلوئنسرهای غربی بازتاب یافته است؟ 🔺در سال‌های اخیر، بیش از ده اینفلوئنسر و ویدئوبلاگر، تجربه سفر خود به قم و حرم حضرت معصومه را منتشر کرده‌اند. 🔸 این چهره‌های غیرمسلمان از آلمان، آمریکا، لهستان، انگلیس و هند و صاحب کانال‌های پربازدیدی در یوتیوب بوده‌اند. ✅تحلیل اولیه آکادمی هدی نشان می‌دهد در گزارش این افراد از شهر قم، این موارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند: ۱- مهمان‌پذیری مردم قم از خارجی‌ها ۲- آرامشِ حرم حضرت معصومه ۳- معماریِ زیبای حرم حضرت معصومه و البته جای این سوال باقی‌ست که چگونه در شهری که بسیاری دغدغه تبلیغ جهانی مذهب را دارند، این ظرفیت‌های آماده در روایت مفاهیم و پیشینه تشیع و... مغفول مانده‌اند. 📌 کاری زیبا از آکادمی هدی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ سیر تطور فقه و اجهتاد شیعی 🔰یکی از علوم محوری و اساسی در بین علوم اسلامی که غالبا (خصوصا در دوران حضور فقه و فقها در عرصه حاکمیت) علم فقه است، بررسی تاریخ این علم به ما نشان میدهد که علم فقه که هویت و موضوع اصلی این علم که «عمل مکلف» است در برهه های متعدد تاریخی و بر اثر تغییرات اجتماعی_فرهنگی که در جوامع اسلامی رخ داده است، دارای فراز و فرود هایی بوده و فقهای امامیه در موارد متعدد در راستای دستکاری و ارتقاء قدرت دستگاه فقاهت و استنباط قدم هایی برداشته اند. بررسی این اقدامات خصوصا در دوران پسا مدرن که مسائل از گستردگی ها و پیچیدگی های خاصی برخوردار هستند از این جهت اهمیت دارد که ما میتوانیم با الگو گرفتن از دستاورد های فقهای متقدم در اصلاح دستگاه فقاهت، در زمان معاصر خود با بهره گیری از آنها دستگاه فقاهت را در راستای حل مسائل معاصر تقویت کنیم 💢در همین راستا سلسله یادداشت هایی با عنوان تاریخ #تطور_فقه_و_اجتهاد_شیعی تقدیم عزیزان میشود👇 📌لازم به ذکر است اگر دوستان هرگونه پیشنهاد با انتقادی در مورد محتوای مطالب و یادداشت ها داشتند حتما منتقل کنند. #پرونده_ویژه 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

#پرونده_ویژه #تطور_فقه_و_اجتهاد_شیعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 🔰 روش تعلیلی ۲_ رویکرد روانشناختی این رویکرد دومین رویکرد دین پژوهی با روش تعلیلی است؛ بنیانگذار این روش را زیگموند فروید(Sigmund Freud ) دانسته اند، فروید عصب‌شناس اتریشی و بنیان‌گذار دانش روانکاوی، روشی بالینی برای ارزیابی و درمان آسیب‌های روانی، بود. فروید در روانشناسی با تقسیم روان انسان ها به خودآگاه و ناخودآگاه معتقد شد در باب انگیزه های اعمال و گفتار های یک فرد نمیتوان به گفته های او اعتماد کرد، زیرا انسان ها تنها به قسمتی از روان خود آشنا هستند و ممکن است کاری را بدون علم به چرایی آن انجام دهند. پس در اینجا لازم است «تحلیل روانکاوی» نسبت به انگیزه های درونی فرد صورت گیرد، این روانکاوی را باید فرد دیگری انجام دهد. فروید همچنین معتقد بود ممکن است ما بر اساس یک سلسله انگیزه های روانی و عاطفی به چیزی اعتقاد کنیم؛ بدون آنکه دلیلی بر آن داشته باشیم سپس به منظور موجه نمایاندن اعتقاد خود، یک دسته ادله عقلانی برای آن می تراشیم. فروید با این نظریه، پیشاپیش استدلالات عقلی متدینان را از اعتبار خارج میکند و با روش خود به بررسی انگیزه های دینداری میپردازد. او سه استدلا برای این امر ذکر میکند: 💢 ترس: فروید در کتاب «آینده یک پندار» میگوید ترس از عوامل طبیعی موجب شد تا انسان علت مشترکی به نام «خدا» برای آنها بسازد و به آن چناه ببرد، بشر از لحاظ روانی نیازمند است تا همه آفات را به موجودی واحد نسبت دهد تا با دعا، قربانی و... به درگاه او متوسل شده و خود را برهاند. او برای تایید استدلال خود به اندیشه «پدر آسمانی» استناد میگوید. 💢 عقده ادیپ: ادیپ یکی اساطیر یونان است که نادانسته پدر خود را کشت و با مادرش ازدواج کرد. عقده ادیپ در نظریه فروید، یعنی حسادت ناآگاهانه پسر به پدر و میل و کشش او به مادر. فروید معتقد بود در دوران ماقبل تاریخ، پدر بر تمام حقوق انحصاری مسلط بوده و همه زنان در اختیار داشت، پسران به پدر حسادت کرده و با هم متحد شده و او را کشتند. پس از این جنایت، نوعی اضطراب نوعی اضطراب و ناراحتی در بشر به وجود آمد که از بطن آن، اوامر و نواحی اخلاقی و پدیده های دینی ظهور یافت. از رو اشیایی ساختند و به جای پدر و به یاد او، آنها را احترام و تقدیر کردند. فروید معتقد است عقده اتیپ عام و کلی است و در هر فردی تکرار میشود. ربط دین با عقده ادیپ بیانگر حرمت مرموز خداوند در ذهن بشر و احساس گناه عظیمی است که افراد را به تسلیم در برابر چنان وهم و خیالی وا میدارد. این در تمام ادیان توحیدی دیده میشود. 💢سرکوب غریزه جنسی: این مشهور ترین نظریه فروید درباره خاستگاه دین است. او میگوید شهوت جنسی مهم ترین و بلکه تنها غریزه ماست. اقتضای شهوت جنسی این است که در هر زمان و در هر شرایطی ارضا شود. اما الزامات اجتماعی از کودکی تا بزرگسالی محدودیت هایی برای ارضای آن ایجاد میکند. سرکوب شدن غریزه جنسی موجب میشود این میل از روان خودآگاه به روان ناخودآکاه رفته و خود را به صورت شعر،هنر و تعالیم دینی بروز دهد تا دیگر مورد انکار جامعه نباشد. بنابر این اگر این روزی این محدودیت های اجتماعی برداشته شود دیگر خبری از شاعر، هنرمند و پیامبر نیست. یکی از افراد دیگری نیز که در دین پژوهی با رویکرد روانشناختی دارای سبک متفاوتی است کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung) فیلسوف و روانپزشک سوئیسی است. یونگ سعی میکند روش خود را پدیدارشناسانه معرفی میکند و در بررسی دین مانند سایر پدیده ها، ملاحظات فلسفی و متافیزیکی را دخالت نمیدهد. وی همچنین اثبات یا رد وجود خدا را کار روانشناسی نمیداند. از نظر او روانشناسی تنها میتواند آثار و تبعات روانی تصویر خدا و پیشینه های اساطیر را مورد بحث قرار میدهد نه وجود خدا یا اساطیر را یونگ بر خلاف فروید که ملحد است، یک «لا ادری گرا» است. در حالی که فروید دین را ناشی از روان پریشی میداند، یونگ برای تمام ادیان ارزش مثبت قائل بوده و آن را شفابخش و سلامت بخش میداند لکن دیدگاه او نیز طبیعت گرایانه است. یونگ با مفهوم «آر کی تایپ ها»خدایانی را مطرح میکند که همانند اسطوره های قهرمانی در همه فرهنگ ها وجود داشته و جزء ناخودآگاه جمعی محسوب میشوند. یونگ تجربه دینی را واقعی و حائز اهمیت میشمارد و آن را نوع ویژه ای از تجربه عاطفی میداند که به معنای تسلیم در برابر یک قدرت برتر است؛ خواه این قدرت خدا باشد خواه ناخودآگاه. او برای دین سودمندی های فراوان و غیرقابل انکاری قائل است لکن دین را تا حد یک پدیده روانشناسی پایین آورده و در عین حال ناخودآگاه را تا حد یک پدیده دینی بالا برده است. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

زیگموند فروید Sigmund Freud روانشناس اتریشی، بنیان‌گذار روانکاوی است. او در آثارش، به‌ویژه در کتاب‌هایی مانند "آینده‌ای از یک Illusion" و "تعبیر رویاها"، دین را به‌عنوان یک سازوکار دفاعی برای مدیریت اضطراب و ترس‌های انسان تحلیل کرد. فروید معتقد بود که دین ریشه در نیازهای روانی بشر دارد و به‌عنوان نوعی فرافکنی از آرزوهای ناخودآگاه عمل می‌کند. او دین را به‌طور کلی به‌عنوان یک پدیده اجتماعی و روانی بررسی کرد، تأکید کرد که باورهای مذهبی می‌توانند به‌عنوان ابزارهایی برای مقابله با تنهایی و اضطراب وجودی عمل کنند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

کارل یونگ Carl Gustav Jung روانشناس سوئیسی و یکی از شاگردان فروید، بنیان‌گذار روانشناسی تحلیلی است. او به جای تمرکز بر جنبه‌های سرکوب‌شده و ناخودآگاه، بر مفهوم «ذهن جمعی» و آرکتایپ‌ها تأکید کرد. یونگ در آثارش، مانند "انسان و سمبل‌ها"، به نقش دین و نمادها در فرآیند فردیت و خودآگاهی پرداخت. او معتقد بود که دین نه تنها به عنوان یک سازوکار دفاعی، بلکه به عنوان یک منبع معنایی و نمادین در زندگی انسان‌ها عمل می‌کند و می‌تواند به درک عمیق‌تری از خود و جهان کمک کند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این روش: ۱_ تمام تلاش فروید این است که انگیزه دینداری را زیر سوال ببرد و این در حالی است که با باطل شدن انگیزه هیچگونه تلازمی با ابطال انگیخته ندارد و باید میان این دو تفکیک قائل شد. ۲_ روش فروید «تحلیل روانکاوی» است اما سوال این است که مبنای معرفتی و یقین آوری این روش چیست؟ ایا روشی که به لحاظ معرفت شناسی معتبر باشد وجود داد تا صحت و سقم ادعای روانکاو را بررسی کند؟ ۳_ از مهمترین اشکالات روشی که در آثار بسیاری از دین پژوهان از جمله فروید دیده میشود، «حصر گرایی» است، نتیجه آن «تحویل گرایی» است که مورد انتقاد پدیدار شناسان نیز واقع شده است و این بدان معناست که اندیشمندی به هر دلیلی به فرضیه ای معتقد شده و سعی به تعمیم آن در تمام امور دارد؛ به عنوان مثال فروید سعی میکند تمام پدیده های روان شناختی را با فرضیه «غریزه جنسی» تبیین کند. تعمیم ناروای او در بسیاری از موارد حتی با مخالفت جدی یونگ شاگرد فروید نیز مواجه شده است. ۴_ در روش یونگ نیز اگر چه توانست آثار مثبت تعالیم دینی را در بیماران خود پیدا کند لکن رویکرد وی به دلیل آنکه مبتنی بر پایه عقلانی و فلسفی محکمی نبوده و حتی تصویری مادی از خداوند ارائه میکند فاقد اعتبار و غیر قابل توصیه برای دست اندرکاران تعالیم مذهبی است. این هوشیاری باید نسبت به تمام روش هایی که بر حسب ظاهر منافع دینداری را بررسی میکنند ولی فاقد مبانی عقلی و معرفت شناسی متقن هستند، اعمال شود. 📌برای مطالعه تفصیلی نقد روش دین پژوهی فروید اینجا کلیک کنید. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

‌﷽ 📚 ترسیم شبکه روابط روحانیت شیعیان در خاورمیانه: رویکردی تحلیلی ✍️محمدرضا کلانتری 💢آیا می‌شود با تحلیل کمّی و سیستماتیک، پیش‌بینی کرد که مرجع تقلید بعدی چه کسی است و چه سیاست‌هایی در پیش می‌گیرد؟ 🔵محمدرضا کلانتری، استاد دانشگاه رویال هالوی، در جدیدترین مقاله منتشر شده خود تلاش کرده است با استفاده از الگوی تحلیل شبکه‌ای کمّی شبکه روابط علمای شیعه در خاورمیانه را مورد مطالعه قرار دهد. نویسنده معتقد است که برای درک الگوی تأثیرگذاری علمای شیعه در سیاست‌های منطقه‌ای، لازم است دینامیک شبکه روابط داخلی علما و چگونگی صعود و نزول ایشان در سلسله مراتب روحانیت به شکلی سیستماتیک تحلیل شود. این تحلیل سیستماتیک، می‌تواند ابزاری برای پیش‌بینی روندهای آینده مرجعیت و روحانیت نیز باشد. کلانتری با استفاده از مجموعه‌ای از دادگان مربوط به روابط استاد-شاگردی، روابط خانوادگی، مدارس فقهی و مراکز تحصیل و اقامت عالمان، گرافی به هم‌پیوسته از روحانیون شیعه فعال در منطقه خاورمیانه ترسیم می‌کند و تلاش می‌کند با تحلیل کمّی این شبکه روابط، ارتباطات نهفته میان روحانیون شیعه را کشف کند و چارچوبی برای پیش‌بینی آینده مرجعیت شیعه پیشنهاد دهد. به طور خاص و به عنوان مطالعه موردی، کلانتری در این مقاله بر روی شبکه روابط «روح الله خمینی» تمرکز کرده است. 📎 این مقاله در شماره اخیر مجله Religion, State and Society با اطلاعات کتاب‌شناختی زیر منتشر شده: Mohammad R. Kalantari (2024), "Mapping the network of Shiʿi و فایل کامل آن، از «این پیوند» دستیاب است. #معرفی_مقاله 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

💢همانطور که بسیاری از عزیزان مطلع هستند مطالعات خاورمیانه و نهاد های موثر آن خصوصا نهاد «روحانیت» در دهه های اخیر یکی از موضوعات اصلی پژوهش پژوهشکده های شرق شناسی بوده است، مقاله فوق یکی از این نمونه ها است که مولف با بررسی دقیق رابطه بین علمای شیعه و مواضع آنان سعی در کشف الگوی رفتاری بزرگان شیعه دارد. 📌 انشاالله در آینده به صورت تفصیلی به این مسئله خواهیم پرداخت. 🆔@pajoohesh_dini

‌﷽ 🔰رویکرد مردم شناختی 💢طرفداران این رویکرد معتقدند با بررسی آداب و رسوم و عقاید و فرهنگ های اقوام بدوی میتوان به فرضیه هایی در باب دین دست یافت. سابقه این دیدگاه به آثار مورخان قوم شناس یونانی و پیروان رومی ایشان برمیگردد. البته برخی جریان های مهم در اندیشه اروپایی قرن هجدهم قائل به تنوع فرهنگ ها و سیر مترقی فرهنگ و دین بوده اند. ای بی تیلور «Edward Burnett Tylor» قوم شناس انگلیسی و موسس دین پژوهی مردم شناختی است. او بر مبنای این فرض که آداب و رسوم و عقاید «فرهنگ های بدوی» که سیاحان، مبلغان، کارگزاران استعمار و دیگران توصیفشان کرده اند بازمانده عصر باستانی پیش از تاریخ است و اینها شواهدی هستند که دلالت بر مرحله اولیه دین دارند. همچنین به این فرض نیز قائل بود که مرحله فرهنگ معنوی، متناظر است با مرحله خام فرهنگ مادی در جوامع باستانی یا بدوی به این معنا که ریشه های اعتقاد به امور فراطبیعی ریشه در اندیشه های بسیط آن جوامع دارند. آوازه تیلور بیشتر به نظریه «جانمانگاری» او است؛ نظریه جانماندگی به بررسی تعاملات انسان‌ها و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر رفتار و تفکر آن‌ها می‌پردازد. این نظریه تأکید دارد که انسان‌ها نه تنها موجوداتی بیولوژیکی هستند، بلکه به شدت تحت تأثیر محیط اجتماعی و فرهنگی خود قرار دارند و دین هم در همین بستر شکل میگیرد. مارت، شاگرد تیلور پا را از استادش فراتز گذاشته و قائل به مرحله ای پیش از جانماندگی دین است؛ طبق این نظر انسان ها با هیبت و حیرت به نیروی متشخص فراطبیعی که احساس میکنند در پدیدار ها و رویدادها و اشخاص خارق العاده حضور دارد واکنش نشان میدهد، او به رواج چنین قدرتی میان اقوام بدوی گوناگون قرن نوزدهم اشاره کرده و معتقد است که این شکل اولیه دین بوده است. ئی با صراحت نگرش تکامل گرا داشت و از فرضیه داروین به مثابه سنگ بنای نظریات خویش استفاده میکرد. غیر از تیلور و انگلیسی های تحت تاثیر او، مکتب فرانسه و مکتب فیضان نیز به فرهنگ های ملل مختلف در دین پژوهی توجه جدی داشتند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini