۲۴ ذ‌ی الحجه سالروز واقعه مباهله نگاره‌ای از واقعه مباهله در دست‌نویسی از کتاب آثار الباقية اثر ابوریحان بیرونی. https://eitaa.com/rasullib

. 🔹 سید‌بن‌طاووس و ذکر مفصل ماجرای مباهله ✍🏼 گزارش سیدبن‌طاووس در کتاب الاقبال را می‌توان مبسوط‌ترین و درازدامنه‌ترین گزارش در رابطه با ماجرای پراهمیت مباهله دانست. نقلی که مشابه آن در دیگر منابع با چنین جزئیات و تفصیلاتی یافت نمی‌شود. نکته مهمی که از حیث منبع‌شناسی در این میان قابل تأمل است آن است که ابن‌طاووس این گزارش را از کدام منبع اخذ کرده است. سندی که ابن‌طاووس پیش از درج ماجرا آورده چنین است: «روينا ذلك بالأسانيد الصحيحة والروايات الصّريحة إلى أبي المفضّل محمد بن المطلب الشيباني، من كتاب المباهلة، ومن أصل كتاب الحسن بن إسماعيل بن أشناس من كتاب عمل ذي الحجّة، فيما رويناه بالطرق الواضحة عن ذوي الهمم الصالحة، لا حاجة إلى ذكر أسمائهم، لأنّ المقصود ذكر كلامهم، قالوا....» (الاقبال، ج۲، ص۳۱۰) در این‌جا از دو کتاب یاد شده: کتاب «عمل ذي الحجّة» اثر ابن‌اَشناس (د.۴۳۹ ق) و «کتاب المباهلة» تأليفِ ابوالمفضل شیبانی (د.۳۸۷ ق). سید می‌گوید که اصل کتاب ابن‌اشناس را در اختیار داشته است. در مواردی دیگری نیز مشاهده می‌شود که ابن‌طاووس به وجود نسخه «عمل ذي الحجّة» به خط مؤلف و با تاریخ ۴۳۷ هجری تصریح کرده است. (همان، ج۲، ص۳۴). همچنین در ماجرای ابلاغ آیات برائت نیز مجدداً از این کتاب و نسخه یاد می‌کند. (همان، ج۲، ص۴۱). اما مؤلف دیگری که از او یاد شده و چنین می‌نُماید که ابن‌اشناس از «کتاب المباهلة» او این نقل را آورده ابوالمفضل شیبانی است. ابوالمفضل شیبانی از مشایخ شیخ طوسی (د.۴۶۰ ق) بوده که خطیب بغدادی و همین‌طور نجاشی (د.۴۶۳ ق؛ او نزد ابوالمفضل حدیث شنیده است) زیست‌نامه کوتاهی از او آورده‌اند. طبیعتاً آنچه خطیب بغدادی (د.۴۱۲ ق) آورده طعن و جرح اوست. (خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۴۹۹؛ نجاشی، الرجال، ص۳۹۷.) شیخ طوسی در آثار مختلفی چون «الأمالی»، «تهذيب» و دیگر آثار از وی روایت کرده است. در مقدمه‌ای که مرحوم محقق طباطبایی در تصحیح «الفهرست» طوسی نگاشته نیز نام وی در زمره مشایخِ بغدادیِ طوسی ذکر شده است. (طوسی، الفهرست، ص۴۴) با جست‌وجویی در منابع تراجمی و فهرست‌نگاری در‌می‌یابیم که چنین کتابی بدو منسوب نشده است. در فهرست‌های متقدم شیعی نیز جز شلمغانی (د.۳۲۴ ق) فرد دیگری که صاحب «کتاب المباهلة» بوده باشد یافت نمی‌شود. (نجاشی، الرجال، ص۳۷۹) از سوی دیگر می‌بایست گفته شود که ابوالمفضل طبق آنچه که نجاشی و دیگران آورده‌اند دوره‌ای نزد شلمغانی بوده و از او حدیث شنیده است. (همان، ص۳۷۹) از همین روی طبق آنچه ماسینیون گفته روایات فوق در حقیقت از «کتاب المباهلة‌» شلمغانی بوده، و ابوالمفضل آن را روایت کرده است و احتمالاً بنابر ملاحظاتی از سوی ابن‌طاووس به صورت دقیق و به تفصیل منبع اصلی ذکر نشده است. «فيما رويناه بالطرق الواضحة عن ذوي الهمم الصالحة، لا حاجة إلى ذكر أسمائهم، لأنّ المقصود ذكر كلامهم» (الاقبال، ج۲، ص۳۱۰) به اعتقاد ماسینیون اثر دیگری که ابن‌طاووس در این‌ ماجرا از آن بهره برده‌ است «تفسیر ما انزل من القرآن في اهل البیت» اثر ابن‌حجام (زنده در قرن ۴) می‌باشد. لازم به ذکر است اتان کلبرگ نیز بر این دیدگاه ماسینیون صحه گذاشته و آن را دور از واقع نمی‌داند. https://eitaa.com/rasullib

"طَلائِع بن رُزّیک" (۴۹۵ - ۵۵۶ ه‍ـ) ملقّب به ملک صالح ، شاعر و وزیر امامی حکومت فاطمیان بود. دیوان وی در سال ۱۹۵۸م به جمع‌آوری احمد احمد بدوي در قاهره و در سال ۱۹۶۴م با تحقیق مرحوم محمدهادی امینی در نجف چاپ شده است. لازم به ذکر است در چاپ بدوي اشعارِ اهل‌ِبیتیِ شاعر موجود نیست. "طلائع" قصیده‌ای در مدح و مرثیه‌ی اهل‌بیت علیهم‌السلام بر وزن و قافیه تائیه‌ی دعبل خزاعی (۲۴۵ ه‍ـ) سروده که در تحقیق مرحوم محمدهادی امینی این قصیده دارای ۳۹ بیت است. 📖 ديوان طلائع بن رزيك، (ت الأميني)، ص ۶۶ _ ۶۸ این در حالی است که أبو المظفّر محمّد بن عمر بن شاهنشاه، الملك المنصور الأيوبي (۶۱۷ ه‍ـ) در کتاب " أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء" در بخش شرح حال "طلائع" همان تائیه را نقل کرده، ولی حاوی ۶۹ بیت است. 📖 أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء، ص ۳۴۵ _ ۳۵۱ از باب تبرّک به بیتی از این قصیده در مدح مولا صلوات‌الله‌علیه می‌پردازیم؛ از میان ابیاتی که در "أخبار الملوك" نقل شده و دیوانِ چاپی فاقد آن بوده، این بیت است : هُوَ السّابِقُ الهادي إلَى الحَقِّ لَم يَكُن لِيَــســجُدَ لِلــعُــزّى وَلا لِــمَــنــاةِ علی علیه‌السلام سابقه‌دار در اسلام و هدایت‌کننده به راه حق است؛ کسی که [بر خلاف دیگران] هیچ‌گاه به بُت عزّی و منات سجده نکرده است. 📖 أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء، ۳۴۶_۳۴۷ همین شاعر در قصیده‌ای لامیه در اعتراض به قیاس میان مولا و برخی غاصبان خلافت، در همین مضمون، زیبا سروده است: كَم بَينَ مَن فِي الصَّلاةِ مُعتَكِفٌ وَعــاكِــفٍ عُمــرَه عَلــى هُــبَلِ چه قدر فرق است میان کسی که دائم در نماز و عبادت برای خداوند یکتا بود و کسی که عمرش به عبادت هُبل گذشت! 📖 ديوان طلائع، ص ١٢٣ بیان این نوع فضیلت آن‌قدر دارای اهمیت بوده که آخرین جملات سیّد الشهدا در روز عاشورا، مدح امیرالمؤمنین علیهماالسلام بوده و در ضمن آن مدایح به این فضیلتِ سلبی تصریح فرمودند: عَبَــدَ اللهَ غُــلاماً يافِــعاً وَقُرَيشٌ يَعبُدونَ الوَثَنَين يَعبُدونَ اللّاتَ وَالعُزّى مَعاً وعَــلِيٌّ كانَ صَــلَّى القِبلَتَين نوجوان بود که تنها خداوند یکتا را پرستيد در حالى كه قريش، دو بت را پرستش مى‌كردند. آنها لات و عُزّی را پرستش مى‌كردند، در حالى كه على عليه‌السلام ، به سوى دو قبله(بيت المقدّس و كعبه) نماز مى‌گزارد. 📖 بحار الأنوار ، ۴۵/۴۸ ؛ مناقب آل أبي طالب(ط المكتبة الحيدرية) ، ٣/۲۳۴ در واقع این روش ترویج شخصیت امیر المؤمنين علیه‌السلام و دفاع از آن، آموزه‌ای بوده که علما و شعرای شیعه در طول تاریخ از ائمه هدی علیهم‌صلوات‌الله فرا گرفته‌اند. @kashani1395

بحمد الله انتظارِ حدود ١٠ ساله‌ی ما به سرآمد و امروز چشم ما به نسخه‌ی خطی دیوان شیخ حسن دمستانی بحرانی رضوان‌الله‌علیه روشن شد. اولین بار تائیه‌ی زیبای او را در موسوعة شعراء الغدير ، ج ١، ص ۲۲۴ _ ۲۲۵ مشاهده کردیم که هم ناقص و هم دارای اغلاط بود. دیوان وی با عنوان نيل الأماني، در سال‌های دور در نجف چاپ شده بود که متأسفانه على رغم پیگیری‌های فراوان دست‌یاب نشد. امروز فایل نسخه‌ی خطی دیوان او به همت محقّق بزرگوار دکتر حسین متقی در برخی کانال‌های تراثی منتشر شد. جزاه الله خير الجزاء. این نسخه در کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی رحمة‌الله‌علیه نگه‌داری می‌شود. در اواسط این جلسه برخی ابیات از قصیده‌ی تائیه‌ی شاعر قرائت شد: https://www.hkashani.com/?p=19949 تصاویر فوق: ابیات تائیه شاعر در مدح و مرثیه‌ی امیر المؤمنین صلوات‌الله‌علیه در نسخه @kashani1395

📚 «تحول اجتماعی در ایرانِ قرون میانه ( ۱۳۲ تا ۶۲۸ هجری قمری) ؛ دیدگاه‌های تاریخ‌نگاری فارسی» Social Change in Medieval Iran, 132–628 AH (750–1231 AD): The Perspectives of Persian Historiography https://eitaa.com/rasullib https://t.me/rasullib

نقش محبت اهل بیت در تحولات اجتماعیِ ایرانِ قرون میانه ✍🏼 کتاب «تحول اجتماعی در ایران قرون میانه ۱۳۲ تا ۶۲۸ هجری» با عنوان اصلی Social Change in Medieval Iran, 132–628 AH (750–1231 AD): The Perspectives of Persian Historiography اثر خانم مریم کمالی، پژوهشگر تاریخ اجتماعی ایران و استاد دانشگاه فرفیلد امریکا در سال ۲۰۲۳ میلادی توسط انتشارات دانشگاه آمستردام منتشر شده است. پیش از این نیز‌ کتابی تقریباً با همین نام از نویسنده در ایران به چاپ رسیده و نقدهایی بر آن نیز منتشر شده است. این کتاب در صدد آن‌ است تا با بهره‌گیری از نظریه ساخت‌یابی (Structuration Theory) آنتونی گیدنز و با تحلیل متون مهم تاریخ‌نگاریِ فارسی، روند تحولات اجتماعی ایران را از آغاز خلافت عباسی تا سقوط خوارزمشاهیان بررسی کند و می‌کوشد توضیح دهد که چگونه تعامل میان ساختار خلافت عباسی و عاملیت ایرانیان موجب دگرگونی عمیق اجتماعی و سیاسی در ایران شد. آنچه که در این نوشتار بر آن تأکید می‌شود و از منظر نگارنده این سطور پر اهمیت بوده یکی‌ از مسائل و پرسش‌های مهم کتاب می‌باشد که به دنبال یافتن و تبیین نقش اهل‌بیت پیامبر (ص) و دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به آنان در شکل‌گیری تحولات اجتماعی و سیاسی ایران است؛ موضوعی که نویسنده با تکیه بر شواهد تاریخی و تحلیل تایخ‌نگارانِ ایرانی به آن پاسخ می‌دهد. 🔹 نویسنده در نتیجه‌گیری خود، با استفاده از مفهوم "چرخه‌های تحول اجتماعی" (The circles of social change)، روند تحولات اجتماعی ایران را در سه مرحله اساسی توضیح می‌دهد: مرحله نخست: مشارکت ایرانیان در ساختار خلافت عباسی ایرانیان، به‌ویژه خراسانیان، در ابتدا به‌عنوان عاملان درون ساختار عباسی عمل کردند. عباسیان برای کسب مشروعیت از محبوبیت اهل‌بیت بهره بردند و با شعارهایی چون «الرضا من آل محمد» حمایت ایرانیان و شیعیان را جلب کردند. اما پس از تثبیت قدرت، همانند امویان به سرکوب ایرانیان و شیعیان پرداختند و این سرکوب بذر نارضایتی و شورش را پاشید. مرحله دوم: ظهور سلسله‌های محلی ایرانی شکاف‌های سیاسی عباسیان، به‌ویژه پس از اختلافات داخلی فرصتی ایجاد کرد تا سلسله‌های محلی مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان شکل بگیرند. این سلسله‌ها در ظاهر وابسته به خلافت بودند، اما در عمل استقلال بیشتری یافتند و ساختار قدرت را تغییر دادند. مرحله سوم: تثبیت سلسله‌های مستقل با مشروعیت فرهنگی و مذهبی در این مرحله، مشروعیت فرهنگی و مذهبی نقش کلیدی داشت. علویان طبرستان سلسله‌ای شیعی در ایران را با تکیه بر محبوبیت اهل‌بیت تشکیل دادند و آل‌بویه نقطه عطفی مهم بودند که قدرت عباسیان را محدود کردند و برای نخستین‌بار شعائر شیعی مانند مراسم عاشورا را در بغداد رسمی ساختند. 🟢 نقش محبت اهل‌بیت و دل‌بستگی به آنان در تحولاتِ اجتماعی نویسنده کتاب تأکید می‌کند که بدون در نظر گرفتن دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به اهل‌بیت پیامبر(ص)، فهم چرخه‌های تحول اجتماعی ایران امکان‌پذیر نیست. این دلبستگی از منظر وی دو کارکرد اساسی داشت: مشروعیت فرهنگی برای سلسله‌های محلی و شیعی فراهم کرد و نیروی محرکه سیاسی قیام‌ها و شورش‌ها علیه خلافت عباسی را ایجاد نمود و استقلال سیاسی ایران را تسهیل کرد. او به صراحت تاکید می‌کند که: «چرخه‌های تحول اجتماعی در ایران قرون میانه بدون در نظر گرفتن دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به اهل‌بیت قابل درک نیست. این دلبستگی هم مشروعیت فرهنگی و هم نیروی محرکه‌ای برای قیام‌های سیاسی و شکل‌گیری سلسله‌های مستقل فراهم کرد.» 🔹 تعامل ساختار و عاملیت نویسنده در پایان، با تکیه بر نظریه ساخت‌یابی، نتیجه می‌گیرد که تحولات ایران محصول تعامل دوسویه ساختار و عاملیت بود. ساختار خلافت عباسی فرصت‌های سیاسی و اجتماعی را فراهم آورد. عاملیت ایرانیان و شیعیان این فرصت‌ها را به تغییرات بنیادین اجتماعی و سیاسی تبدیل کرد. https://eitaa.com/rasullib https://t.me/rasullib

بحمد الله با همت و لطف دوستان امیرالمومنین علیه السلام وبعد از ماه‌ها انتظار، کتاب بسیار مهم "الاحتراس عن نار النبراس" اثر إسحاق‌بن محمد العبدي و تحقيق رائد السمهوري از لندن به کتابخانه رسید. https://eitaa.com/rasullib