مهدویات به مجموعه قصاید و قطعات شعری اطلاق می‌شود که به موضوع اعتقاد به مهدی(عج) و جلوه های آن حضرت می‌پردازد. سخن از امام عصر(عج) و ظهور ایشان درخلال اشعار شاعران به سال‌ها پیش از ولادت آن حضرت بازمی‌گردد. کمیت بن زید اسدی در ضمن اشعاری، که در محضر امام محمد باقر(ع) و در رثای شهیدان کربلا سروده است، به صراحت از ظهور مهدی(عج) و برپایی دولت حق ایشان خبر می‌دهد: مَتی یَقومُ الحقُّ فیکم مَتَی یقومُ مَهْدیُّکُم الثانی (اسدی، 2000: 557) ترجمه: چه موقع حق درمیان شما حکم‌فرما می‌‌شود؟ و چه موقع مهدی دوم شما قیام خواهد کرد؟ ۲. دعبل خزاعی نیز در تائیۀ مشهور خویش، که آن را در رثای اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) سروده است، از خروج امامی خبر می‌دهد که بر اساس عدالت حکم خواهد کرد: خُرُوجُ امامٍ لامَحَالَةَ خارِجٌ یَقُومُ عَلَی اسْمِ اللهِ والْبَرَکاتِ یُمَیّزُ فینا کُلُّ حَقٍّ و باطلٍ وَیَجْزی علی النَّعماءِ والنَّقَماتِ (خزاعی، 1972: 65) ترجمه: امید من به خروج امامی است که حتماً ظهور می‌کند و به نام خدا همراه با انواع برکت‌ها قیام می‌کند. حق و باطل را از هم جدا نموده و خوبی‌ها و بدی‌ها را پاداش و کیفر می‌دهد. اما از متأخران دو تن از بزرگان مادح متفکر جهان عرب را نام می‌بریم: ۳. محیی‌الدین بن عربی از بزرگان عرفا و مشایخ صوفیه اوایل قرن ۷ است، ابیاتی درباره مهدی موعود(عج) سروده است: هُوَ السَّیِّدُ المهدِیُّ مِنْ آلِ أَحْمَدَ هُوَ الصّارمُ هندی حینَ یُبیدُ هُوَ الشَمْسُ یَجْلُو کُلَّ غَمٍ وظُلْمَةٍ هُوَ الوابِلُ الوَسمِی حینَ یَجُودُ (ابن‌عربی، 1999: ج1، 296) ترجمه: او، مهدی آل احمد است، و به هنگام نابودی [دشمنان] همچون شمشیر هندی است. او آفتابی است که هر غم و اندوه و ظلمتی را برطرف می‌کند و هنگامی‌ که جود و بخشش می‌کند؛ همانند اولین باران بهاری است که زمین‌های تشنه را سیراب می‌کند. ۴. بهاءالدین اربلی‌، که یکی از نوابغ و دانشمندان کم‌نظیر جهان اسلام در قرن ۷ قمری است، نیز در کتاب ارزشمندش کشف الغمة اشعار بسیاری در مدح امام عصر(عج) ذکر کرده است. او در یکی از قصاید خود در مدح امام عصر(عج) چنین می‌سراید: امامُ حَقٍّ نورُهُ ظاهِرٌ کالشَّمْسِ فی غَوْرٍ و فی نَجْدِ القائمُ المَوجُودُ والمنتَمَی‌ الی‌ العُلَی بالأبِ والجَدِّ و ناشرُ العَدْلِ و قَدْ جارَتِ الایّامُ و النّاسُ عن القَصْدِ و المُنْصِفُ المظلومِ من ظالمٍ والمَلْجَأُ المَرْجُو و المهدیّ (عبداللهی، 1419: 134 - 146) ترجمه: او امام برحقی است که نور وجود او، همچون آفتاب در پستی و بلندی ظاهر و آشکار است. او قائم است که هم‌اکنون موجود است و نسب او به پدر و جدی والا منتهی‌می‌ شود. او گسترش دهنده عدالت است؛ درحالی‌ که روزگار و انسان‌ها عمداً ستم می‌کنند. او داد مظلومان را ازظالم می‌‌ستاند و پناه امیدواران و ناامیدان است. بنابراین حضور امام عصر(عج) در اشعار شاعران از سال‌ها پیش آغاز شده و از دیرباز در میان شاعران رواج داشته و شعرا در دوره‌های گوناگون و حتی پیش از ولادت امام عصر(عج) به این موضوع پرداخته‌اند تا بدین وسیله ارادت خویش به ساحت این امام بزرگوار را ابراز دارند و به دفاع از عقاید خویش بپردازند. #محمدرضاچراغی #پژوهش_منجی #اشعار_انتظار

عبدالرحمان جامی نیز به فراوانی به نام مهدی اشاره دارد: چون بر آمد به عدل و جودش نام چشم دارم که در همه ایام گیرد از یمن طالع مسعود همه عالم چو مهدی موعود شاعرانی داریم که با وجود این که شیعه هستند، آثاری از مهدویت نوعیه در اشعار آنها دیده می‌شود؛ مثل نظیری نیشابوری. جلوه دگر، جلوه مهدویت در تغزل و پیدایش غزلی است و بیشتر ذوقی است که نامش را غزل انتظار گذاشتیم، یعنی شاعر در آن منتظر یک منجی است، گرچه این غزل عاشقانه است، علتش این است که از قرن پنجم هجری با ورود، عشق زمینی جای خود را به عشق آسمانی داد و معشوق جایگاه راستین خود را یافت. به شعرا فرصت داد تا در اشتیاق دیدار یار الهی سخن بسرایند و توفیق لقای او را بهر خود حیاتی دوباره دانند و انتظار وصال او را قوت دل و جان خود خوانند. سنایی در خیلی از غزلیاتش، غزل انتظار گفته است: ای پیک عاشقان گذری کن به بام دوست برگرد بنده‌وار به گرد مقام دوست گرد سرای دوست طوافی کن و ببین آن بار و بارنامه و آن احتشام دوست خاقانی در بسیاری از غزلیاتش معشوقی منتظَر و الهی را در نظر داشته: ای کعبه جهان‌گرد، ای زمزم رسن ور زرین رسن نمائی چون زمزم آیی از بر من نخلم و تو، مریم، من عازرم تو عیسی نخل از تو‌ گشت تازه، جان از تو‌ یافت عازر شیخ عطار، فخر الدین عراقی، مولوی و امیرخسرو دهلوی که تقریباً همزمان با سعدی است، غزل انتظار زیادی دارند. اوحدی مراغه‌ای نیز سروده: دراز شد سفر یار دورگشته ما فغان از این دل بی او نفور گشته ما به گفته شاعران و نویسندگان، جلوه انتظار در شعر فارسی، جلوه مهدویت شخصیه است که مربوط به اشعار شاعران شیعی است مانند کسایی مروزی که شیعه مذهب است. ناصر خسرو نیز این جلوه را دارد گرچه او شیعه هفت امامی است و در شعر او امام زمان با مهدی موعود کاملا فرق می‌کند. سنایی نیز این جلوه را در شعر خود فراوان دارد. اولین شاعری که به صراحت و روشنی از غیبت امام زمان(ع) و ظهور او یادکرده و حدود نیم قرن پیش از سعدی، شرف الشعرا، امیر بدرالدین قوامی رازی است که اوایل قرن ششم هجری می‌زیست‌. اشعار زیادی در منقبت خاندان رسالت سروده و مردم را به پیروی از پیامبر اکرم(ص) و امام زمان(عج) ترغیب می‌کند: چون آید آن امام که امروز غایب است بنمایدت که قبله به عکس کلیسیاست جایی سروده: هر زمان گویی به سخره مهدیت را گو بیای تا جهان را گاه عدل آرایش بستان دهد معتقد باید که حال مهدیش باور کند و جایی دیگر: که تا ز باغ حسد دشمنان زاغ صفت فرو برند ز تیمار سر چو بوتیمار قوامیا تو سراینده دار همچون گل فراز گلبن ارواح بلبل اشعار از این زمان به بعد، جلوه مهدی که خاص امام زمان(عج) است فراوان می‌شود و این جریان تا زمان ما ادامه دارد. از بین شاعران متقدم خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، وحشی بافقی درباره امام زمان(عج) شعرها سروده اند. ابن یمین فریومدی، یکی از شاعران ایینی و شیعه است که در قرن هشتم زندگی می کرد. ابن یمین در قصیده ای تمام امامان معصوم (ع) را توصیف می کند و آن گاه به امام زمان (عج) می رسد. او ظهور امام زمان (عج) را نقطه پایان بدی ها می داند و آغاز زیبایی و راستی و بزرگی. بخشی از این قصیده را با هم می خوانیم: بعد از او صاحب زمان کز سال های دیرباز دیده ها در انتظار روی آن فرّخ لقاست چون کند نور حضور او جهان را باصفا هر کژی کاندر جهان باشد، شود یک باره راست این بزرگان، هر یکی را در جناب ذوالجلال از بزرگی، رفعتی فوق سماوات للعُلاست بر امید آن که روز حشر ازین شاهان، یکی گوید این ابن یمین از بندگان خاص ماست این عنایت بس بود ابن یمین را، بهر آنک هر که باشد بنده شان در این دو دنیا پادشاست آن‌چه برای ما اهمیت دارد این است که این حضور با گذشت زمان نه‌تنها کم‌رنگ نشده، بلکه روزبه‌روز پررنگ‌تر گردیده است؛ با شروع دوران معاصر رواج بیشتری داشته و شاعران گاهی در خلال اشعارشان و گاهی در سروده‌ای‌ جداگانه به موضوع این منجی موعود پرداخته‌اند. #محمدرضاچراغی #پژوهش_منجی #اشعار_انتظار