بازنشر #دوازده_مرد_خشمگین گرچه در گیشه شکست خورده اما اثری تأمل برانگیز در تاریخ سینماست که از نیم قرن پیش تابه حال جوایز و ستایش منتقدین را برانگیخت (و این سرنوشت بسیاری فیلمهای بامعناست!). این فیلم ما را در مورد مفاهیمی چون یقین و قضاوت به فکر وامی دارد. داستان فیلم دربارهٔ یک هیئت منصفه دادگاه متشکل از دوازده نفر است که بایستی دربارهٔ گناهکار بودن یا بی‌گناهی جوانی به اتهام قتل تصمیم‌گیری کنند. در ابتدا 11 نفر موافق گناهکار بودن متهم هستند (و شاید بهتر است نام فیلم 11 مرد خشمگین می بود!) و فقط یک نفر است که تردید دارد و چند بار در مورد گناهکاری متهم می گوید: «نمی دانم!» و از هیئت منصفه می خواهد تا «حرف بزنیم». حرف زدن موجب می شود به مرور زمان با مخالفت همان یک نفر، یقین اولیه همه به تردید تبدیل می شود! علی رغم اینکه ماجرا در یک اتاق سربسته می گذرد اما از امکانات موجود در راستای جذابیت و بلکه عمق بخشی به فیلم استفاده خوبی صورت می گیرد.یکی از این استفاده ها پنکه اتاق است که کار نمی کند و موجب گرما و آزار افراد داخل اتاق می شود؛ تا وقتی که هنگام غروب روشنایی اتاق را روشن می کنند و پنکه هم شروع به کار می کند چون سیم برق روشنایی و پنکه به هم وصل بوده است! گویی که فقط هنگام روشنی است که آزار جهنم از بین می رود و آرامش حاکم می شود! روشنی از اصطلاحات مشهور مدرنیته است و اصطلاحات عصر روشنگری و روشنفکری بر این اساس متولد شده اند. روشنی همیشه در مقابل تاریکی نیست بلکه در دنیای ورای مدرنیته علاوه بر روشنی، رازها هم جایگاه ممتازی دارند. در طول گفتگوها بارها می بینیم که آدمها به دلایل روانی قضاوت می کنند؛ چه اعضای هیئت منصفه و چه شاهدان دادگاه و وکیل مدافع همگی تحلیل شخصیت می شوند و می فهمیم پس زمینه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هریک از اینها، باعث واکنش‌های مختلف آنان در زمان حال می‌شود. برای حل این مشکل راه حل، عقلانیت است. البته که اسلام قبول دارد که حب الشیء یعمی و یصم. ولی حب می تواند ملاک و معیار سلوک هم قرار گیرد مانند لااحب الافلین. اینجا منطق گرایان نمی توانند از حصار خشک عقل منطقی رها شوند. این فیلم گرچه از ژانر سینمای دادگاهی است و می توان مفهوم محوری آن را قضاوت دانست اما در حالتی عمومی تر این فیلم درباره یقین است. اصطلاح #تردید_منطقی #reasonabledoubt بارها در فیلم شنیده می شود. این اثر هنری یکی از مروجان اندیشه مدرنیته است که عقل و منطق را محور قرار می دهد و یقین را به گوشه ای تبعید می کند. ممکن است مخاطب در ابتدا تصور کند که قضاوت هم در اسلام آسان نیست و بلکه بیشتر قضات در گرمای جهنم (بدون پنکه!) هستند. اما حقیقت این است که مبنای فکری تردید منطقی عقل گرایی است ولی مبنای فکری عدم قضاوت در اسلام «حسن ظن» است. حسن ظن در بسیاری مواضع موجب یقین است و همیشه کاری عقلانی نیست بلکه عقل محتاط و شکاک است و می بینیم که عضو مخالف هم از شک و تردید منطقی سخن می گوید. البته ممکن بود که اگر افرادی با تفکر اسلامی در این هیئت عضو بودند همین رفتار را انجام می دادند و البته این شباهت زیاد منتقدان مدرنیته را به تعجب و مدافعان آن را به وجد می آورد! اما همیشه شباهت رفتارها دلیل بر شباهت مبانی فکری نیست. این فیلم جذاب و اثرگذار است اما یقین تنها هنگام قضاوت در دادگاه مسئله نیست بلکه شناخت مبانی و زیست جهان رفتار آدمها تکلیف ما را در خارج از دادگاه هم روشن می کند. https://www.instagram.com/p/Bd3JUEDlLfW/

فیلم #قسم فیلمی خوش ساخت و پرنکته و البته جنجالی است. قسم نمادی از احساس قطعیت و‌ یقین است. انسانهایی که زیاد قسم می خورند یا زود به‌ قطعیت می رسند یا نوعی حالت نفاق در آنها وجود دارد. در این اثر، ایده مرکزی فیلم بی شباهت به فیلم ‌مهم #سیدنی_لومت یعنی #دوازده_مرد_خشمگین  نیست که آن فیلم هم در مورد یقین‌ منطقی است. یعنی در ابتدا همه بر گناهکار بودن یک فرد اتفاق دارند ولی به تدریج مدام اخبار غافلگیرکننده ای می رسد. علاوه بر این یکبار دیگر یک قصه خوب از عبرت گناهکاران در دنیا را می بینیم که با قدرت و جذابیت روایت شده است. پس فیلم #محسن_تنابنده فقط درباره قانون #قسامه نیست. قسامه در شرایطی اجرا می‌شود که «لوث» (اوضاع و احوال‌منجربه عدم قطعیت قاضی) وجود داشته باشد که سبب ظن قاضی (ظن در مقابل علم قطعی) شود. در این فیلم‌ تعداد قسم خورندگان خانواده مقتول کمتر از ۵۰ نفر است. پس می شنویم که برخی قرار است تکرار کنند تا به قسم حدنصاب برسد. در حالی که طبق قانون هنگام اجرای این شیوه سوگند درمورد قتل، باید پنجاه شخص مختلف جهت اقامه‌ی قسامه حضور پیدا کنند. ماده ۳۳۶ گفته با تکرار سوگند از سوی شاکی یا خویشاوندان وی، قتل ثابت نمی‌شود. هرچند متهم می‌تواند برای تبرئه خود از قتل سوگند را تکرار کند. بر این اساس برخی حقوقدانان و‌مقامات قضایی گفته اند فیلم‌تنابنده اشکالی ندارد و تنابنده هم به خبرنگار منتقدش پاسخ تندی داد. فراتر از این اختلاف به نظرم اصل فیلم وسیع تر از موضوع قسامه است. @rezakarimi