🔹 برگزاری جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد
روز دوشنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۰ جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی آقای مصطفی نظرزاده دانشجوی رشته تاریخ ـ گرایش تاریخ اسلام با عنوان "چگونگی تاثیر اراده الهی به عنوان عامل محرک تاریخ بر اساس معناشناسی لفظ اراده در قرآن" در دانشگاه باقر العلوم علیه السلام برگزار شد. مشاوره این پایان‌نامه را استاد گرامی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدمحمدتقی آل‌غفور و داوری آن را سرکار خانم دکتر زهراء روح‌الهی امیری برعهده داشتند و راهنمایی آن هم بر عهده بنده بود.
این پایان‌نامه حلقه‌ای از زنجیره پژوهش‌هایی است که با انگیزه واکاوی متون دینی برای بازخوانی متون دینی از منظر تاریخی به دور از شعارزدگی‌ها و شتاب‌زدگی‌های متعارف در دانشگاه باقر العلوم علیه السلام صورت می‌بندد.
این پایان‌نامه مسأله اراده الهی به مثابه یک عامل محرک تاریخ را که یکی از دیدگاه‌های رایج در فلسفه نظری تاریخ است، با محوریت آیات دارای دلالت تاریخی که در آن‌ها واژه اراده به کار رفته، بررسیده است. این اثر، نیاز به پژوهشی دیگر در همین موضوع را برطرف نمی‌سازد ولی به نوبه خود گامی بدیع به ویژه از نظر روشی به شمار می‌رود. موفقیت روزافزون دانشجوی محترم را از خداوند بزرگ مسألت دارم.
در این پایان‌نامه، پس از فصل اول که ویژه کلیات است، فصل دوم به بررسی نظریه‌های فیلسوفان تاریخ و اندیشمندان مسلمان در باره عامل حرکت تاریخ اختصاص یافته است و سپس در فصل سوم (با عنوان ملاحظات روشی)، مفهوم و ابعاد و مراحل معنی‌شناسی و چگونگی گزینش آیات بررسی شده است. فصل چهارم با عنوان معناشناسی اراده الهی در قرآن، به توضیح در باره واژه‌شناسی اراده و معناشناسی اراده در قرآن اختصاص دارد و در فصل پنجم هم که مربوط به به تحلیل یافته‌هاست، چگونگی تجلی اراده الهی در تاریخ و تعامل اراده الهی با اراده انسان و ثبات یا تغییرپذیری اراده الهی مورد بررسی قرار گرفته است.
چکیده این پایان‌نامه چنین است:
عامل محرک تاریخ یکی از اصلی‌ترین موضوعات فلسفه تاریخ است. به پشتوانه وحی، در این که اراده الهی در تاریخ نقش دارد تردیدی نیست؛ اما مسأله این اثر این است که اراده الهی چگونه در حرکت تاریخ نقش ایفا می‌کند؟ و نقش اراده انسان چیست؟ اراده به حالتی نفسانی پس از شوق و علم تفسیر شده است. در نتیجه این تفسیر انتساب اراده به خدا مستلزم انفعال و تغییر ذات الهی است، که برای حل این مشکل متکلمین و فلاسفه راه حل‌ها مختلفی ارائه کرده‌اند. بررسی معناشناسانه کاربرد اراده در قرآن نشان داد که «اراده یک امر» یعنی «فراهم‌سازی مقدمات آن». در این صورت اراده از صفات فعل الهی است و اشکال پیش‌گفته ایجاد نمی‌شود. نظریات موجود درباره عامل حرکت تاریخ هر کدام در سطحی به تحولات و عوامل پرداخته‌اند؛ اما اراده الهی از همه فراتر است و کل تاریخ را در برمی‌گیرد. کل عالم مجرای اراده الهی است و در جهان چیزی جز اراده الهی رخ نمی‌دهد. به گواهی قرآن، اراده الهی به واسطه اسباب و علل عمل می‌کند و تاثیر آن ناگهانی نیست. هر فردی اختیار را در درون خود وجدان می‌کند، اما باز می‌بینیم که اولا انسان تعیین نمی‌کند که در معرض چه انتخابی قرار گیرد، دوم این که ثمره رفتار اختیاری انسان در اختیار او نیست. زیرا همواره عوامل بیرونی نیز در ثمره انتخاب‌ها تاثیر دارند. در نگاه دینی، این خداست که عوامل مختلف را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد تا اتفاقی رخ دهد. حوادث کلان تاریخ نیز همین طور رقم می‌خورند. با توجه به محدودیت‌های اراده و اختیار انسان، نقش او در مقیاس فردی و اجتماعی کوچک‌تر از آن است که از او انتظار تاریخ‌سازی برود. کار انسان و جامعه آن است که در هر موقعیت بهترین انتخاب ممکن را انجام دهد، این چنین به سعادت فردی و اجتماعی دست می‌یابند.
۱۱ آبان ۱۴۰۰
@MohsenAlviri