نگاهی به تاریخچه و سند دعای ندبه
دعای ندبه در گذر تاریخ
از بین کتابهایی که نسخه های آنها در دسترس است قدیمی ترین کتابی که دعای ندبه را نقل کرده است کتاب المزار تالیف یکی از علمای اواخر قرن 6 و اوایل قرن 7 به نام محمد بن جعفر مشهدی است که سال وفاتش باید بین 605 تا 630 هـ باشد. کتاب المزار او در موضوع زیارتنامه ها است. وی دعای ندبه را از کتاب ابن ابی قرة که از علما و افراد مورد وثوق در اوایل قرن 5 است گرفته است.
سید علی بن طاوس (متوفای 664هـ) نیز در آثار مختلف خود دعای ندبه را نقل کرده است. ممکن است او این دعا را از کتاب مزار محمد بن جعفر مشهدی گرفته باشد. ولی این احتمال نیز هست که مستقیما به کتاب ابن ابی قرة دسترسی داشته و از آن نقل کرده باشد.
بنابراین این دعا در اوایل قرن 5 در کتاب ابن ابی قرة – که متاسفانه امروزه نسخه خطی از آن در دسترس نیست- وجود داشته است. درباره ابن ابی قرة باید بدانیم که از استادان نجاشی (رجال شناس طراز اول شیعه) به شمار می رود و نجاشی درباره اش گفته است که او از استادان حدیث و روایت بسیار شنیده بود و مورد اعتماد و ثقه بود و کتابهایی تالیف کرده است از جمله کتاب «عمل الجمعة»( درباره مستحبات روز جمعه) و کتاب «عمل الشهور» ( مستحبات ماههای سال) و کتاب «التهجد».
ابن ابی قرة نیز دعای ندبه را از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری گرفته است. محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معاصر صدوق (متوفای 381هـ) است. هیچ مطلب منفی درباره وی در کتب رجال گزارش نشده است بلکه نقاط قوتی دارد از جمله اینکه شیخ مفید و غضائری که هر دو از علمای طراز اول اواخر قرن 4 و اوایل قرن 5 هستند مستقیما از او حدیث شنیده و نقل کرده اند. طبق اسانید روایات أمالی شیخ طوسی ، شیخ مفید هنگام نقل از وی پس ذکر نامش «رحمه الله» می گفت که این می تواند حاکی از علاقه شیخ مفید به بزوفری باشد. پدر وی نیز از راویان حدیث بوده و مورد اعتماد و ثقه معرفی شده است و شیخ مفید از او نیز نقل کرده است. چون معاصر صدوق است پس به عصر غیبت صغری نزدیک است و قاعدتا از توقیعات شریفه یا با واسطه از یکی از نواب خاص نقل می کند.
بنابراین دعای ندبه از مواریث قدیمی شیعه به شمار می رود زیرا در آثار حدیثی و دعایی قرن چهارم (اندکی پس از پایان غیبت صغری) وجود داشته و از جهاتی وضعیتش بسیار بهتر از برخی دعاهای دیگر است و نمی‌توان گفت کسی آن را در قرن‌های اخیر یا در عصر صفوی جعل کرده است.
دعای ندبه را چه کسی إنشاء کرده است؟
شاید کسانی بگویند که دعای ندبه از معصوم نرسیده و مأثور نیست اما در پاسخ باید گفت چنین احتمالی ضعیف است زیرا بزوفری در کتب دعا هنگام نقل آن گفته است که «این دعا برای صاحب الزمان -صلوات الله علیه و عجّلَ فرجه و فرجنا بِه - است و در چهار عید (جمعه ، عید فطر ، عید قربان و عید غدیر) استحباب دارد» ظاهر این جمله اینست که این دعا از سوی معصوم (ع) توصیه شده است وگرنه معنا ندارد از واژه «استحباب» استفاده کند.
با توجه به عصر زندگی بزوفری باید بگوییم به احتمال قوی از ناحیه مقدسه خود امام زمان(عج) توسط یکی از نواب خاص به شیعیان توصیه شده است. دیدگاه مصحح کتاب مزار مشهدی نیز همین است ولی نقل می کند که مجلسی در زاد المعاد، این دعا را به امام صادق (ع) نسبت داده است. به نظر می رسد اینکه مجلسی گمان کرده این دعا از امام صادق (ع) است بخاطر آنست که ابن طاوس در إقبال الأعمال پس از دعای ندبه دعایی مختصر از امام صادق (ع) نقل کرده و خواندنِ آن پس از دعای ندبه را توصیه نموده است. هر یک از این دو دیدگاه صحیح باشد دعای ندبه مورد توصیه معصوم(ع) به شمار می رود.
چکیده :
دعای ندبه یکی از دعاهای منسوب به معصومان (ع) و از قدیمی ترین ادعیه شیعه است و عموم علما از قرن 4 تاکنون آن را معتبر دانسته اند.
برخی از منابع موجود که دعای ندبه را نقل کرده اند :
المزار محمد بن جعفر مشهدی متوفای حدود 610
إقبال الاعمال ابن طاوس متوفای 664 هـ
جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع ابن طاوس متوفای 664هـ
مصباح الزائر ابن طاوس ابن طاوس مئتوفای 664 هـ
بحار الأنوار مجلسی متوفای 1110 هـ
تحفة الزائر مجلسی متوفای 1110 هـ
مفاتیح الجنان اثر شیخ عباس قمی
مفاتیح نوین ناصر مکارم شیرازی (معاصر)
@pasokhvoice
@pasokhtext
@shenakhtehadis
@alfavayedolkoronaieh🌱