📌هم علم لازم است هم تزکیه! 🔰استاد شهید مطهری 🌀چون درس به مناسبت محرم به مدت سه هفته تعطيل خواهد بود مطلبى را عرض مى‌كنم. گفتيم كه فخر رازى قهرمان تشكيك است و اين از باب اين است كه ذهنش واقعاً جولان فوق العاده‌اى داشته است. خيلى اشخاص خواسته‌اند به اصطلاح تشكيك كنند؛ ولى اينكه كسى در اين حد تشكيك كند كه فلاسفه را به دست و پا بيندازد كار هركس نيست و فخر رازى واقعاً در اين جهت فوق العاده بوده است و به فلسفه و به علم خدمت كرده است. تبرهايى را برداشته و بى‌رحمانه از ريشه شروع به زدن كرده است و در اين كار شجاع بوده است و حتى در تفسير هم همين‌طور است. 🌀هيچ تفسيرى به اندازه تفسير كبير فخر رازى راه را براى ذهن انسان باز نمى‌كند. البته اين به حسب علم زمان خودش بوده است؛ اگر او در زمان ما هم مى‌بود حتماً همين كار را مى‌كرد. به حسب علم زمان خودش در هر آيه‌اى احتمالات بسيارى را بيان كرده و مسائل كلامى و فقهى را كه يك آيه كوچكترين ارتباطى با آنها مى‌توانسته داشته باشد مطرح كرده است. 🌀فخر رازى درتفسير احياناً نكاتى دارد ولى نه در كلام و نه در فلسفه يك كار مثبت قابل توجهى انجام نداده است. نتيجه اين بوده است كه اين آدم به ديگران خدمت كرده ولى به خودش نتوانسته خدمت كند، براى اينكه از ناحيه خودش هميشه تشكيك و ايراد شك بوده است. 🌀معروف است كه در اواخر عمر هميشه متأسف بود و در مسائل ايمانى هم اين مرد به اطمينان و يقين نرسيد. مى‌گفته است مسئله‌اى كه پنجاه سال به آن معتقد بودم حال بطلانش براى من روشن شده است؛ از كجا معلوم كه تمام معتقدات من از همين قبيل نباشد؟. چرا اينچنين بوده است‌؟ فيلسوفانى نظير مرحوم آخوند نه تنها به ديگران خدمت مثبت كرده‌اند بلكه به خودشان هم خدمت مثبت كرده‌اند. اگر ما حاجى سبزوارى را با فخر رازى مقايسه كنيم هرگز به اندازه فخر رازى توقّد ذهن ندارد. ولى حاجى سبزوارى راههايى از ايمان و معنويت و از خلوص و صفا و از يقين طى كرده است كه يك هزارمش را هم فخر رازى نرفته است. 🌀 از اين جهت است كه امثال مرحوم آخوند معتقدند كه انسان اگر بخواهد در معارف الهى تنها تكيه‌اش به ذهن و استدلال باشد به جايى نمى‌رسد. كما اينكه اگر علم را كنار بگذارد و تكيه‌اش تنها بر صفاى روح و تزكيه باشد، آن هم بى‌خطر نيست مگر اينكه زير نظر اولياء اللَّه باشد كه آن حساب ديگرى است. ولى اگر كسى خودش بخواهد كار كند، بايد اين دو بال را همراه يكديگر داشته باشد و با اين دو پا قدم بردارد؛ يعنى پاى علم و فكر و پاى عمل و تقوا هر دو بايد باشد. 📚حرکت و زمان‌. جلد اول. ص ۱۳۶ #اندیشه_مطهر @almorsalaat