اسنادی از نگاه به آثار تاریخی در پیشینه خمینی‏شهر 28 فروردین سال 1390 دفتر نمایندگی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی شهرستان خمینی شهر شروع به کار کرد. به این بهانه چند سند در خصوص جایگاه و اقدامات صورت گرفته پیرامون آثار تاریخی منطقه ماربین در این نوشته مرور می شود. شاید قدیمی ترین توجه به میراث فرهنگی در منطقه به تعمیر و توسعه مسجد جامع خوزان در سال 1078 خورشیدی برگردد در خصوص همین بنای با ارزش سندی از سال ۱۳۱۳ نشان می دهد که یک اروپایی در محل حاضر و به تحقیق و مطالعه بر روی مسجد می پردازد چند سند و خبر منتشر شده در روزنامه های آن دوران در فاصله سالهای 1308 تا 1310 نشان می دهد که همزمان با شرایط نامناسب بناهای تاریخی عده ای پیگیر حفظ آثار بوده اند در همین راستا پروفسور پوپ مستشرق امریکایی در اردیبهشت 1308 به اصفهان سفر کرده و کارهای مطالعاتی روی بناها ی تاریخی را شروع می کند. ...جالب اینکه یک خبرنگار به نام( م.ح.سدهی.فروشانی) چندین مقاله از جمله در روزنامه اخگر شماره 147 مورخ تیر 1308 در خصوص تعرض به بناهای تاریخی و با عنوان ابنبه و آثار تاریخی اصفهان در شرف نابودی منتشر می کند. ....پس از این فراز و نشیب‏ها از سال 1317 به چند سند امیدوار کننده در خصوص توجه به بناهای تاریخی از جمله در منطقه ماربین با این عناوین می رسیم ‏تعمیر منارجنبان و جلوگیری از تکان دادن آن. ‏ سال ۱۳۱7، مرکز اسناد اصفهان. 12- راجع به ساختمان اماکن عمومی و آثار تاریخی و بهبود وضعیت آنها در سده. ‏ سال ۱۳۱7، مرکز اسناد اصفهان. ‏13- ‏ راجع به سنگ‌های مقابر قدیمی سده. سال ۱۳۱7، مرکز اسناد اصفهان. 14- ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ک‍ش‍ف‌ دو خ‍م‍ره ، ت‍وس‍ط اه‍ال‍ی‌ اس‍ف‍ری‍ز. ‏ سال ۱۳۱8، آرشيو ملي ايران در سال ۱۳22 پ‍روف‍س‍وری آم‍ری‍ک‍ای‍ی‌، ‌جهت ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ در ب‍اره‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ک‍ش‍اورزی‌ منطقه وارد سده می شود و شهرداری همکاریهای لازم را برای انجام مطالعاتش با وی انجام می دهد. ‏ ظاهرا اولین ‏بنایی که در فهرست آثار ملی ایران ثبت می شود ایوان گزی‏ها است که در سال 1349 اتفاق می افتد. .....در اواخر دهه 1370 و اوایل دهه 1380 چند خانه تاریخی سرتیپ، مجیر و نیز برج کبوتر توسط شهرداری و همکاری ورثه تملک و عملیات ترمیم و باز سازی آنها شروع گردید که این اقدامات تحولی در توجه به آثار تاریخی و میراث گذشتگان به حساب می آید. البته این رویه در دهه 1390 ادامه یافت به گونه ای که در حال حاضر خانه های تاریخی چندی و برج کبوتر دستگرد و عصارخانه از بناهای تاریخی با ارزش شهر محسوب می شوند. متن کامل مقاله در سایت دانشنامه خمینی شهر .... https://eitaa.com/danehnameh https://eitaa.com/daneshnam_khomenishahr