📌 مسئولیت مشارکت
(درآمدی بر فلسفه مشارکت و انتخابات)
✍ سید مهدی موسوی
⏬ بخش اول:
❇️ فصل اول: مسئولیت انسان
۱. جوهره‌ی انسان «مسئولیت» است؛ زیرا زمانی که خداوند متعال انسان را خلق کرد «مسئولیت» بزرگی را در سرشت و خلقت او به ودیعه نهاد و ظرفیت وجودی باریابی به مقام «خلافت الهی» را در او قرار داد. مقامی که او را متمایز از سایر مخلوقات بلکه اشرف از آنها می‌سازد و جایگاهی بس رفیع به انسان می‌دهد که هیچ مخلوق دیگری از چنین کرامت و فضیلتی برخوردار نیست. دست‌یابی به چنین جایگاهی فقط از طریق شناخت صحیح مسئولیت «انسان بودن» و التزام به لوازم علمی و عملی آن ممکن است. با دقت در اصل «مسئولیت» انسان، به لوازم علمی و عملی مختلفی می‌توان دست یافت که هر کدام راهنمای حرکت و زندگی انسان است.
پذیرش «امانت مسئولیت» و جایگاه خلافت الهی واقعه‌ای بسیار بزرگ و عجیب است که بدون توجه به آن نمی‌توان به حقیقت وجودی انسان پی برد. غفلت از این مسئله، در واقع موجب غلط بودن همه‌ی تحلیل‌های درباره‌ی انسان است. بنابراین در همه‌ی تحلیل‌ها و تجویز های ناظر به انسان، لاجرم باید به این مسأله مهم توجه اساسی و مبنایی داشت و بعد از آن به ابعاد دیگر مسائل انسانی و اجتماعی توجه کرد.
۲. هر کجا مسئولیتی هست حقی هم هست. لذا مسئولیت‌های انسان، ناشی از حقوقی است که از آنها بهره‌مند است و یا در قبال حقوق و جایگاهی است که قصد دارد به آن دست پیدا کند و از مزایای آن بهره مند شود. از این‌رو، هر انسانی که طالب مقامات و جایگاه های والاتر است از مسئولیت و وظایف بیشتری هم برخوردار است و تلاش مضاعف باید داشته باشد. به تعبیر دیگر، بدون پذیرش مسئولیت و انجام وظایف و اقدامات متناسب با آن، امکان رشد و پیشرفت وجود ندارد. در غیر این صورت خروج از عدالت است و موجبات ظلم و تعدی را فراهم می‌کند.
۳. مسئولیت‌های انسان عرض عریضی دارد:
✔️ مسئولیت در برابر خالق؛
✔️ مسئولیت در برابر خود (ابعاد جسمانی و روحانی)؛
✔️ مسئولیت در برابر خانواده (همسر، فرزندان، عشیره، منزل)؛
✔️ مسئولیت در برابر اجتماع(همنوعان، وطن، قوانین و ساختارها)؛
✔️ مسئولیت در برابر طبیعت(شهرها، حیوانات، آب و هوا).
۴. اما نکته مهم این است که همه‌ی این مسئولیت‌ها، تابعی از مسئولیت انسان در برابر خداوند متعال (جلّ جلاله و عظم شأنه) است که غایت همه‌ی آنها سازندگی انسان است. براساس حکمت قرآنی و فلسفه‌ی متعالیه، انسان تنها مخلوقی است که حرکت جوهری و ساخت شخصیتش به خود او واگذار شده است و نحوه‌ی وجود و تعی‍ّن ماهیت خود را مشخص می‌کند. از این‌رو، انسان هم نسبت به خود مسئول است و هم نسبت خداوند متعال. چرا که همه‌ی دارایی‌های انسان، مخلوق الهی است و در دست او امانت است و نسبت به نحوه‌ی استفاده از این امانت‌ها پاسخگو باید باشد.
۵. سازندگی هر انسانی، وابسته به شرایط تاریخی و محیطی ویژه‌ای است که در آن قرار دارد. محیط اجتماعی انسان، میدان کشاکش‌های انسانی و رقابت‌های متنوع و متکثری است که محصول، دوگانگی «من انسانی» و محدودیت‌های طبیعی است. انسان به‌واسطه‌ی قوای مختلف نفسانی و امیال درونی، دو جهت گرایشی و رفتاری دارد که یا رو به سمت صلاح و بقا دارد و یا میل به فساد و فنا. همچنین، باید توجه کرد که واقعیت‌های طبیعی و منافع از آنها محدود است و اگر کسی به آنها دست یابد دیگران را محروم ساخته است. براین اساس، دنیا محل ابتلا و آزمایش، شکست و پیروزی، بهره‌مندی و محرومیت است.
۶. نقش عمل و کوشش در این میدان مسابقه و رقابت منحصر به فرد است. هر فردی، به میزان عزم و همت و تلاش و کوشش خود، از مزایا و منافع طبیعت و اجتماع می‌تواند برخوردار باشد و به غیر از این طریق، خلاف عدالت و قانون هستی است. در منطق اسلامی، تحصیل هر خیر و نعمتی در گرو کسب و عمل ارادی انسان است و آشکار شدن هر فسادی در خشکی و دریا و از دست دادن نعمتی هم معلول خواست و اراده‌ی انسان است که ریشه‌ی آن «طمع» و غفلت از «ورع» است.
۷. نتیجه‌ی خواسته‌ها و انتخابها، اراده‌ها و اعمال افراد، محدود به خودش نیست بلکه بر دیگران هم تأثیر می‌گذارد، زیرا انسان موجود اجتماعی است و در ارتباط متقابل با سایر انسان‌هاست. از این‌رو، در هر انتخاب و عملی، علاوه بر این که نسبت به خود مسئولیت دارد، نسبت به سایر افراد جامعه هم مسئولیت دارد چرا که در هر انتخاب و عملی، به سازندگی و یا تخریب محیط اجتماعی پیرامون و روابط با دیگران می‌پردازد.
۸. پذیرش مسئولیت در گرو کسب علوم و مهارتهای لازم و همچنین تعهد درونی و ایمان واقعی به اهداف نهایی و حقوق آحاد جامعه و التزام به اصول اخلاقی و رفتاری متناسب است. بدون علم، ایمان و اخلاق هیچ مسئولیتی به درستی انجام نمی‌شود. بلکه به ضد فلسفه‌ی وجودی آن مبدل می‌شود و به فساد و عقب‌ماندگی منتهی می‌شود.
🛑 ادامه دارد ...
❇️ #امتداد_حکمت_و_فلسفه
https://eitaa.com/hekmat121/1610