#شرح
#دعا_چهل_دو_3
قسمت 2
✳️ محكم و متشابه 1
در رابطه با اين مسئله كه قرآن مجيد آياتش داراى دو بخش محكم و متشابه است در سوره مباركه آلعمران آمده است:
هُوَ الَّذى انْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ امُّ الْكِتابِ وَ اخَرُ مُتَشابِهاتٌ
اوست كه اين كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن كتاب، آيات محكم است [كه داراى كلماتى صريح و مفاهيمى روشن است] آنها اصل و اساس كتاباند، و بخشى ديگر آيات متشابه است.
آيات مُحكَم آيات صريح و روشن است كه هرگونه پيچيدگى در آيات ديگر با مراجعه به اينها برطرف مىگردد.
آيات متشابه آياتى است كه به خاطر بالا بردن سطح مطلب و جهات ديگر در بدو نظر احتمالات مختلفى در آن مىرود، ولى با توجّه به آيات محكم تفسير آنها براى صاحب نظران آشكار مىشود.
واژه محكم در اصل از احكام به معنى ممنوع ساختن گرفته شده است. و به همين دليل به موضوعات پايدار و استوار محكم مىگويند، زيرا عوامل نابودى را از خود مىرانند، و نيز به سخنان روشن و قاطع كه هر گونه احتمال خلافى را از خود دور مىسازند محكم مىگويند.
بنابراين منظور از آيات محكمات آياتى است كه مفهوم آن به قدرى روشن است كه جاى گفتگو و بحث در معنى آن نيست. مثلًا آيات:
قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ
بگو: او خداى يكتاست.
لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىءٌ
هيچ چيزى مانند او نيست.
اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَىْءٍ
خدا آفريننده هر چيزى است.
لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الاْنْثَيَيْنِ
سهم پسر مانند سهم دو دختر است.
و هزاران آيه مانند آنها درباره عقايد و احكام و مواعظ و تواريخ همه از محكمات مىباشند.
اين آيات در قرآن امّ الكتاب ناميده شده، يعنى اصل و مرجع و مفسّر و توضيح دهنده آيات ديگر هستند.
واژه متشابه در اصل به معنى چيزى است كه قسمتهاى مختلف آن شبيه يكديگر باشند. به همين جهت به جملهها و كلماتى كه معنى آنها پيچيده باشد و گاهى احتمالات مختلف درباره آنها داده شود متشابه مىگويند، و منظور از متشابهات قرآن همين است، يعنى آياتى كه معانى آن در بدو نظر پيچيده است و در آغاز احتمالات متعدد در آن مىرود اگرچه با توجّه به آيات محكم تفسير آنها روشن است.
براى نمونه آيات متشابه، قسمتى از آيات مربوط به صفات خدا و چگونگى معاد را مىتوان ذكر كرد، مانند:
يَدُاللَّهِ فَوْقَ ايْديهِمْ
قدرت خدا بالاتر از همه قدرتهاست.
كه درباره قدرت خداوند مىباشد.
وَاللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ
و خدا [نسبت به همه گفتههاى شما] شنوا، [و نسبت به تمام كارهاى شما] داناست.
كه اشاره به علم خداوند است.
و مانند:
وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ
و ترازوهاى عدالت را در روز قيامت مىنهيم.
كه درباره وسيله سنجش اعمال سخن مىگويد:
بديهى است نه خداوند دست (به معنى عضو مخصوص) دارد و نه گوش (به همين معنى) و نه ترازوى سنجش اعمال شبيه ترازوهاى ماست، بلكه اينها اشاره به مفاهيم كلّى قدرت و علم و سنجش مىباشد.
اين نكته لازم به يادآورى است كه محكم و متشابه، به معنى ديگرى در قرآن نيز آمده است:
در آغاز سوره هود آمده است:
كِتابٌ احْكِمَتْ آياتُهُ
[اين] كتابى [با عظمت] است كه آياتش [به صورت حقيقتى واحد] استوارى واستحكام يافته.
در اين آيه تمام آيات قرآن «محكم» قلمداد شده است، و منظور از آن ارتباط و بهم پيوستگى آيات قرآن است.
و در سوره زمر آمده است:
كِتاباً مُتَشابِها
كتابى كه [آياتش در نظم، زيبايى، فصاحت، بلاغت و عمق محتوا] شبيه يكديگر است.
متشابه در اينجا يعنى از نظر درستى و صحّت و حقيقت همانند يكديگرند.
از آنچه درباره محكم و متشابه گفتيم، معلوم شد كه يك انسان واقعبين و حقيقت جو براى فهم كلمات پروردگار راهى جز اين ندارد كه همه آيات را در كنار هم بچيند و از آنها حقيقت را دريابد، و اگر در ظواهر پارهاى از آيات در ابتداى نظر ابهام و پيچيدگى بيابد با توجّه به آيات ديگر آن ابهام و پيچيدگى را برطرف سازد و به كنه آن برسد، در حقيقت «آيات محكم» از يك نظر همچون شاهراههاى بزرگ و «آيات متشابه» همانند جادههاى فرعى هستند، روشن است كه اگر انسان در جادههاى فرعى احياناً سرگردان شود سعى مىكند خود را به نخستين شاهراه برساند و از آنجا مسير خود را اصلاح كرده و راه را پيدا كند.
تعبير از محكمات به «امُّ الكتاب» نيز مؤيّد همين حقيقت است. زيرا واژه «امّ» در لغت به معنى اصل و اساس هر چيزى است، و اگر مادر را «امّ» مىگويند به خاطر اين است كه ريشه خانواده و پناهگاه فرزندان در حوادث و مشكلات مىباشد، و به اين ترتيب محكمات، اساس و ريشه و مادر آيات ديگر محسوب مىگردد.
👈 ادامه دارد ...
#چهل_دو
◀️کانال انس با #صحیفه_سجادیه
🆔 @sahife2