#رجال_فهرستی
فهارس اماميه (3)
نکته قابل توجه در مورد فهرست شيخ صدوق تفاوت آن با مشيخه اوست. اما برخي بر اين باورند که مشيخه همان فهرست اوست.
در ميان پيشينيان و نيز معاصرين برخي در نوشته هايشان بدين مطلب تصريح کرده اند اما برخي ديگر هر چند به اين مطلب تصريح نکرده اند اما ظاهر کلامشان باور داشتن اتحاد مشيخه و فهرست است.
از جمله کساني که به اين اتحاد تصريح کرده است مرحوم شيخ محمدتقي مجلسي است. وي در شرح من لايحضره الفقيه ـ در توضيح اين عبارت صدوق «فهرس الكتب التي رويتها» ـ می نويسد: «ذكر الفهرست في آخر الكتاب». (روضة المتّقين: 1/16؛ ونيز رک: لوامع صاحبقراني: 1/194.)
در ميان معاصرين نيز حيدر حبّ الله به اين اتحاد تصريح کرده است و در اين باره می نويسد: «المشيخه و الفهرس اسمان لکتاب واحد». (المدخل الی موسوعه الحديث النبوي: 191.)
از جمله کساني که به اين اتحاد تصريح نمي کنند، ولي در عمل اين اتحاد را پذيرفته است مرحوم صاحب وسائل است.
وي بخشي از خاتمه وسائل الشيعه را به مشيخه من لايحضره الفقيه اختصاص داده است و در اين بخش، مشيخه را بر اساس ترتيب الفبائي ذکر می کند. در مشيخه شيخ صدوق نامي از يونس بن عبدالرحمن نيامده است اما وي عنوان يونس بن عبدالرحمن را بر اساس فهرست شيخ صدوق ـ که بخشي از آن در فهرست شيخ طوسي مندرج است ـ اضافه می کند. (مرحوم حر عاملی می نويسد: «لم يذكره الصدوق، و لكن ذكره الشيخ في الفهرست». و پس از آن سند شيخ به کتب يونس را نقل می کند. وسائل الشيعة: 30/110.)
در نگاه حر عاملي مشيخه و فهرست يکي است، از اين رو اگر در مشيخه نام يونس بن عبدالرحمن نيامده است با توجه به اطلاعاتي که از فهرست صدوق داريم می توانيم نقص مشيخه را کامل کنيم.
اما به نظر می رسد اين باور درست نيست و مشيخه صدوق کتابی کاملا مستقل و متفاوت از فهرست اوست، چرا که چه بسيارند افرادی که شيخ طوسی يا نجاشی در فهرستشان به نقل از فهرست صدوق ذكر کرده اند در حالی که هيچ ذكری از او در مشيخه به چشم نمی خورد، مانند: 1. أحمد بن النضر الخزاز؛ 2. بسطام الزيّات؛ 3. حجر بن زائده؛ 4. حمدان بن سليمان؛ 5. خالد بن عبد الله؛ 6. خلف بن حمّاد؛ 7. زكّار بن يحيی؛ 8. زيد نرسي؛ 9. زيد زرّاد؛ 10. طاهر بن حاتم. الفهرست، الرقم: 101، 132، 250، 251، 269، 272، 314، 299، 300، 370.
و همين طور بالعكس.
بلکه أسلوب فهارس شهادت می دهد که مشيخه غير از فهرست است، خصوصاً اين که برخی از افرادی که در مشيخه نام آنها آمده نمی توان جزء مؤلّفين أصحاب اماميه به شمار آورد، بلکه از آنها ـ جز يکی دو روايتی که صدوق از آنها در من لا يحضره الفقيه آورده ـ چيزی نقل نشده است، مثل: عليّ بن بجيل، و جهيم بن أبي جهم، و محمّد بن بجيل.
@derasatfielmrejal
@salmanraoofi