حكومت هدف است يا وسيله؟ مسأله پنجم اين است كه آيا حكومت كردن براى فرد يا جمع حاكم، يك هدف است يا يك وسيله؟ و اگر وسيله است، براى چه هدفى است؟ حاكم به وسيله حكومت، مى خواهد به چه مقصدى برسد و جامعه را برساند؟ حاكم و رعيت مسأله ششم، مسأله شورانگيز روابط حاكم و رعيّت است. اين روابط، مبتنى بر چه مبنا و چه اساسى است؟ آيا حقى يكجانبه است كه حاكم را بر گرده مردم سوار مى كند؟ يا يك حق متقابل است؟ از جمله اساسى ترين و پر معناترين و پر نتيجه ترين مباحث حكومت در نهج البلاغه، همين مسأله است. مردم و حكومت مسأله هفتم، مسأله مردم در حكومت است. بايد ببينيم كه در فرهنگ نهج البلاغه، مردم در برابر حكومت چه كاره اند؟ تعيين كننده اند؟ آغازگراند؟ اختياردار تامّ اند؟ هيچ كاره اند؟ چه هستند؟ اينها ظريفترين مسائلى است كه در نهج البلاغه عنوان شده است. فرهنگهايى كه امروزه بر ذهنيّت مردم در بخشها و تقسيم بنديهاى مختلف سياسى حاكم است، هيچكدام منطبق با فرهنگ نهج البلاغه نيست. https://eitaa.com/zandahlm1357