بررسی رابطه خداوند متعال با قوانین ۱. رابطه خداوند متعال با قوانین، به‌ویژه قوانین عقلی، از دو منظر قابل بررسی است: منظر ثبوتی (هستی‌شناختی) و منظر اثباتی (معرفت‌شناختی/برهانی). توجه به این دو منظر، منجر به بروز تفاوت‌هایی در تحلیل این رابطه می‌گردد. ۲. چنانچه این رابطه را از منظر اثباتی مورد سنجش قرار دهیم، نکات زیر مطرح می‌شود: الف) عقل انسان با استناد به قوانین عقلی، به اثبات وجود خداوند می‌پردازد؛ به عنوان مثال، با تکیه بر قانون علیت و امثال آن، وجود خداوند را اثبات می‌کند. ب) در این دیدگاه، نوعی استقلال نفس‌الامری (واقعی و فی‌نفسه) برای قوانین فرض می‌شود که این فرض فی‌حدذاته صحیح تلقی می‌گردد. به عنوان مثال، می‌توان گفت که حتی در فرض محالِ عدم وجود خداوند، قانون علیت فی‌نفسه معتبر باقی می‌ماند. ج) با عنایت به نکته‌ی پیش‌گفته است که قضایایی مانند «اجتماع نقیضین محال است»، «هر معلولی علتی دارد»، و «عدد سه بزرگ‌تر از دو است» مطرح می‌شوند. د) همچنین، بر مبنای همین دیدگاه گفته می‌شود که امکان ندارد خداوند متعال امتناع اجتماع نقیضین را مرتفع سازد و آن را ممکن گرداند، یا حاصل جمع دو بعلاوه دو را پنج قرار دهد. در توضیح این مطلب بیان می‌شود که این امور ذاتاً محال هستند و قدرت الهی به امور محال تعلق نمی‌گیرد. ۳. اما چنانچه بخواهیم رابطه مذکور را از منظر ثبوتی مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت: الف) هیچ قانونی نمی‌تواند مستقل از «اصل وجود» تحقق داشته باشد، زیرا همه چیز تابع اصل وجود است. بنابراین، حتی قوانین عقلی نیز وابسته به وجود هستند. ب) بر اساس این دیدگاه، حتی «نفس‌الامر» (واقعیت فی‌نفسه) قوانین نیز تابع وجود است؛ زیرا بدون وجود، نفس‌الامر فاقد معناست. به عنوان مثال، هنگامی که گفته می‌شود «مجموع زوایای داخلی مثلث فی‌نفسه برابر با دو زاویه قائمه است»، این پرسش مطرح می‌شود که این «نفس‌الامر» در غیاب اصل وجود، کجا می‌تواند تعین یابد؟ اگر اصل وجود، ذهن (شما و هر ذهن دیگری) و به طور کلی عالم هستی را حذف کنیم و نیستی محض را در نظر بگیریم، در چنین فرضی، مفهوم «نفس‌الامر» نیز بی‌معنا خواهد بود. بنابراین، نفس‌الامرِ هر چیزی، متکی و قائم به اصل وجود است. ج) بنابراین، طبق این دیدگاه، قوانینی مانند امتناع اجتماع نقیضین، اصل علیت و سایر قوانین عقلی، همگی تابعی از وجود محسوب می‌شوند. د) از آنجایی که «اصل وجود» نمی‌تواند خود مخلوق یا ایجاد شده باشد (زیرا ایجاد مستلزم وجود قبلیِ ایجادکننده است)، پس اصل وجود، «واجب‌الوجود بالذات» است. به بیان دیگر، اگر فرض کنیم اصل وجود، موجود نباشد و سپس ایجاد شود، لازمه‌اش این است که از عدم محض، وجود پدید آید، که امری محال است. بنابراین، اصل وجود، واجب‌الوجود بالذات است و تمامی قوانین (از منظر ثبوتی) تابعی از این اصل بنیادین وجود هستند. ه) این «اصل وجود» که واجب‌الوجود بالذات است، از دیدگاه دینی، همان واجب‌الوجود متعال یا خداوند متعال تلقی می‌شود. در نتیجه، تمام قوانین از منظر ثبوتی، تابعی از وجود حضرت حق هستند. به عنوان مثال، از آنجا که خداوند متعال عینِ وجود است و وجود ذاتاً نافی و طردکننده عدم است، در واقع این وجودِ واجب‌تعالی است که ذاتاً عدم را طرد می‌کند. لذا می‌توان گفت که خداوند (از منظر ثبوتی) منشأ و موجد قانون امتناع اجتماع نقیضین است. همچنین، چون وجود حضرت حق، واجب بالذات است و هر موجود دیگری نیازمند و ممکن‌الوجود نسبت به اوست، پس وجود او علت‌العلل و بلکه (از منظر ثبوتی) موجد و بنیان‌گذار اصل علیت و سایر قوانین مشابه است. ۴. با عنایت به دیدگاه ثبوتی، نمی‌توان قوانین عقلی را مستقل از خداوند متعال و غیرتابع او دانست. بلکه باید اذعان نمود که حتی قوانین عقلی نیز به نحو تحلیلی یا عینی، معلول حضرت حق هستند. «تحلیلاً» به این معنا که برخی جنبه‌ها یا مصادیق این قوانین مستقیماً از ذات و وجود حضرت حق ناشی می‌شوند (مانند امتناع عدم برای ذات واجب‌الوجود)، و «عیناً» به این معنا که مصادیق این قوانین که در موجودات ممکن و مخلوق تحقق می‌یابند، به تبع خلقت آن موجودات، مخلوق حضرت حق به شمار می‌روند. برای توضیح بیشتر: قانون امتناع اجتماع نقیضین، هم مصداقی در سطح واجب‌الوجود دارد (که قائم به ذات حضرت حق است) و هم مصادیقی در سطح ممکنات (که قائم به وجود مخلوقات است). از آنجا که وجود حضرت حق ذاتاً نافی عدم است، این وجود، به نحو تحلیلی، علتِ بنیادینِ قانون امتناع اجتماع نقیضین است؛ این جنبه از قانون، به شکل تحلیلی معلول وجود حضرت حق می‌باشد. اما آن مصادیق از این قانون که در موجودات مخلوق جاری است، به واسطه‌ی مخلوق بودن آن موجودات، عیناً مخلوق حضرت حق محسوب می‌شوند.

۵. برای فهم بهترِ مطلب ارائه شده در بند چهارم، توجه به این نکته ضروری است که قوانین عقلی، به عنوان «معقولات ثانیه فلسفی»، دارای نوعی عینیت خارجی هستند. به عنوان مثال، اصل علیت، صرفاً یک مفهوم ذهنی نیست، بلکه در رابطه‌ی واقعی میان علت و معلول در عالم خارج تحقق و عینیت دارد؛ و همین‌طور سایر قوانین عقلی. @sarbakhshi

پست مربوط به رابطه خداوند متعال با قوانین عقلی بازنویسی شد.

💡#خردنوا | ارزش علوم حصولی 00:25 تصدیق نظری و بدیهی 04:50 انکارناپذیری علم حضوری 06:43 ارزش بدیهیات وجدانی 10:38 اشکال ملکیان به وجدانیات 24:44 ارزش بدیهیات اولیه 35:43 بررسی اشکالی بر اولیات 38:51 ارجاع نظریات به بدیهیات 47:35 اثبات ذات باری تعالی 👤 دکتر #محمد_سربخشی 📚 #معرفت‌شناسی | #تخصصی 📮 ایتا | تلگرام | اینستاگرام | آپارات

با دیدن این صحنه‌ها، در پیشگاه خداوند متعال چه پاسخی خواهیم داد؟ شرم بر جانیان و جنایتکاران! لعنت خدا بر بانیان و عاملان آن!

🔺اسلام و قرائت‌های مختلف؛ کدام قرائت مطابق با واقع است؟ و کدام ملاک عملِ، باید در جامعه دینی باشد؟؟ اسلام به عنوان یک دین جامع و جهانی، در طول تاریخ شاهد قرائت‌ها و تفاسیر گوناگونی از سوی اندیشمندان، مذاهب و جریان‌های فکری بوده است. این تنوع تفسیری، گاه به اختلافات عمیق در فهم اصول و فروع دین انجامیده، به‌گونه‌ای که هر گروهی قرائت خود را برترین و مطابق با واقع می‌پندارد. اما پرسش اساسی اینجاست: کدام قرائت حقیقتاً منطبق با اراده الهی و سنت رسول اکرم (ص) است؟ و آیا اساساً می‌توان یک قرائت را به‌صورت مطلق بر دیگران ترجیح داد؟ 🔸تفکیک میان یقینیات و غیر یقینیات در دین : به نظر می‌رسد آموزه‌های دینی را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم کرد: 1. یقینیات و مسلَّمات دین: - این بخش شامل اصولی است که نص صریح قرآن و سنت متواتر بر آن دلالت دارد و مورد اجماع مسلمانان است؛ مانند توحید، نبوت، معاد، وجوب نماز و زکات، حرمت زنا و شرک. - این دسته از احکام، قطعی‌الصدور و قطعی‌الدلاله هستند و تردیدی در الزام‌آوری آن‌ها وجود ندارد. 2. موارد اجتهادی و غیر یقینی: - بسیاری از مسائل فقهی، کلامی و اجتماعی در اسلام دارای ادله ظنی‌الورود یا ظنی‌الدلاله هستند و امکان تفسیرهای مختلف در آن‌ها وجود دارد؛ مانند جزئیات احکام معاملات، برخی شرایط سیاسی ـ اجتماعی، یا تفاسیر مختلف از مفاهیم قرآنی. - در این موارد، هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که فقط نظر او مطابق با واقع است، چرا که احتمال خطا در اجتهاد همواره وجود دارد. 🔸آسیب‌های تحمیل قرائت‌های غیر یقینی : اگر قرائتی خاص (که ممکن است صرفاً برداشتی اجتهادی باشد) به عنوان دین قطعی خدا بر جامعه تحمیل شود، چند خطر جدی به وجود می‌آید: 1. نسبت نادرست به دین: ممکن است آن قرائت، خلاف مراد واقعی خدا و رسول (ص) باشد و این امر ــ بنابر نص قرآن ــ حرام است: *(وَ لَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُکُمُ الْکَذِبَ هَـٰذَا حَلَالٌ وَ هَـٰذَا حَرَامٌ لِّتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ)* (النحل: ۱۱۶). 2. ایجاد بدبینی به دین: اگر مردم ببینند احکامی که بعدها به عنوان نظر شخصی یا اجتهاد زمان‌مند شناخته می‌شوند، به نام دین تحمیل شده‌اند، ممکن است نسبت به اصل دین دچار تردید شوند. 3. تفرقه میان مسلمانان: تاریخ نشان داده که تعصب بر نظرات اجتهادی، به جای وحدت بر سر اصول مشترک، باعث اختلاف و تشتت شده است. 🔸راهکار چیست؟ راه حل عقلانی و شرعی این است: - در یقینیات: بر اصول مسلّم و قطعیِ دین پایبند باشیم و جامعه را به رعایت آن‌ها ملزم کنیم. - در غیر یقینیات: اجازه دهیم اجتهادهای مختلف (در چارچوب کلّیات شریعت) وجود داشته باشد، بدون آنکه یک نظر خاص را به عنوان دین خدا بر دیگران تحمیل کنیم. - تسامح در امور ظنی: همان‌گونه که امامان مذاهب اسلامی و علما با وجود اختلافات فقهی، یکدیگر را محترم می‌شمردند، امروز نیز باید از تحمیل برداشت‌های شخصی یا گروهی پرهیز کرد. 🔸جمع بندی : اسلام دینی است که هم ثابتات دارد و هم متغیّرات. آنچه باید بر آن تأکید و الزام شود، قطعیات دین است، نه هر آنچه که از سوی برخی مذاهب یا جریان‌ها یا علما به عنوان دین مطرح می‌شود. تحمیل قرائت‌های غیر یقینی نه‌تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است به اصل دین آسیب بزند. بنابراین، عقل و شرع حکم می‌کند که در مسائل اختلافی، با حفظ احترام متقابل، از جزمی‌گرایی و تحمیل نظر خودداری کنیم. مرتضی علیزاده