᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ●● لـوح و قلـم ○○ بررسی روایت موسوم به وصیت در کتاب الغیبه شیخ طوسی رحمه الله دوازده مهدی بعد از دوازده امام قسمت شانزدهم ↫ سید مهدی مجتهد سیستانی ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ◻️مرحله دوم: بررسی راویان حدیث موسوم به وصیت ▫️در سند این روایت لا اقل چهار نفر وجود دارند که یا نا شناخته‏اند و یا ضعیف که عبارتند از: علی بن سنان موصلی، علی بن الحسین، احمد بن بن محمد بن خلیل و پدر حسن (حسین) بن علی. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ◻️بررسی علی بن سنان موصلی العدل این نام در منابع روایی ما به سه عبارت ثبت شده است: الف) با پسوند «الموصلی العدل» فقط در سند دو روایت از هزاران حدیث ما قرار گرفته که هر دو را شیخ طوسی در کتاب الغیبة آورده که یکی همین روایت وصیت است و دیگری روایتی مربوط به معراج پیامبر، که در آن انتخاب شدگان خدا را دوازده امام به علاوه مادرشان معرفی می نماید و سخنی از مهدی‏های دوازده‏گانه به میان نیاورده است. 🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. الغيبة (للطوسي) كتاب الغيبة للحجة، ص147 – 148. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ اما در مقتضب الأثر ـ که وفات نویسنده‏اش 59 سال قبل از وفات شیخ طوسی بوده و شیخ به یک واسطه به او سند دارد🔻 ـ همین روایت معراج را از علی بن سنان با لقب «المعدّل» ثبت کرده🔻 و نیز در بحار همین روایت را از هر دو مصدرِ غیبت طوسی🔻 و مقتضب الاثر🔻 بدون لقب العدل یا المعدل ثبت نموده، و همچنین است نقل کتاب مأة منقبه ـ که تاریخ وفاتش در سال وفات شیخ طوسی🔻 است ـ از کتاب مقتضب🔻 و نیز نقل عوالم العلوم🔻 و علامه سید هاشم بحرانی از غیبت طوسی. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻فهرست الطوسی، ص33، رقم89. 🔻. مقتضب الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر، ص10. 🔻. بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏36، ص261، ح82. 🔻. همان، ج‏36، ص216، ح18. 🔻. مأة منقبة من مناقب أمیر المومنین و الأئمة، ص37. 🔻. عوالم العلوم و المعارف والأحوال- الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام، ص35، ح1. 🔻. الإنصاف في النص على الأئمة الإثني عشر عليهم السلام، ص103. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ و با وجود این همه نقل که از هر دو مصدر بدون پسوند العدل یا المعدل ثبت شده، اعتماد به اینکه علی موصلی توصیف به العدل شده باشد مشکل است. نیز در کتاب بهجة النظر 🔻و الانصاف 🔻و حلیة الابرار 🔻 هر سه تالیف حدیث شناس بزرگ سید هاشم بحرانی، نام علی بن سنان موصلی در سلسله سند همین روایت به نقل از اهل سنت بدون لقب العدل یا المعدل ثبت شده است. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. بهجة النظر في إثبات الوصاية و الإمامة للأئمة الإثني عشر، ص43، ح6. 🔻. الإنصاف في النص على الأئمة الإثني عشرعليهم السلام، ص105. 🔻. حلية الأبرار في أحوال محمد و آله الأطهار عليهم السلام، ج‏6، ص491 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ب) با پسوند «موصلی» بدون پسوند العدل یا المعدل، فقط در سند یک روایت از شیخ صدوق در کمال الدین ثبت شده که روایتگر از پدرش می‏باشد و با توجه به مضمون حدیث، در دوره غیبت صغری می‏زیسته است.🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. كمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص476، ح25. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ غیر از اینکه در دو نقل شیخ طوسی تنها کسی که علی از او نقل می‏کند احمد بن محمد خلیلی و علی بن حسین و تنها کسی که از علی نقل می‏کند حسین بن علی می‏باشند اما در نقل شیخ صدوق کسی که از علی بن سنان نقل کرده ابو الحسین بن زید و کسی که علی بن سنان از وی روایت نموده پدرش سنان است و جالب اینکه همه این راوی‏ها غیر از حسین بن علی نا شناخته‏اند و کسی آنها را نمی‏شناسد، مگر احمد بن محمد بن خلیل (یا خلیلی) که در رجال نجاشی و رجال علامه حلی چنین توصیف شده است: «ضعیف جدا، لا یلتفت إلیه له کتاب الوصول إلی معرفة الأصول و کتاب الکشف»🔻 و: «أحمد بن محمد أبو عبد الله الخليلي ‌الذي يقال له غلام خليل الآملي الطبري ضعيف جدا لا يلتفت إليه كذاب وضاع للحديث فاسد المذهب».🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. رجال النجاشي - فهرست أسماء مصنفي الشيعة، ص96. 🔻. رجال العلامة - خلاصة الأقوال، ص205، رقم 20. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ حال آیا دو علی بن سنان موصلی داشته ایم و اگر یکی هستند چطور شیخ صدوق از هم عصر خودش با دو واسطه نقل می‏کند؟ ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ج) بدون پسوند «موصلی العدل» تنها در سند سه روایت واقع شده که یکی از شیخ صدوق در عیون الأخبار همدوره محمد بن سنان است🔻 و دو تا در بصائر الدرجات🔻 که علی بن سنان را راوی بدون واسطه از امام صادق علیه السلام و راوی با یک واسطه از امام باقر علیه السلام قرار داده است که یقیناً نمی‏تواند آن علی بن سنانی باشد که شیخ صدوق و شیخ طوسی از او نقل کرده‏اند چون بین او و راوی بصائر الدرجات حدود 120 سال فاصله است. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص30، ح23. 🔻. بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، ج‏1، ص346، ح23 و ص408، ح1 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ غیر از اینکه در کتاب اختصاص شیخ مفید، راوی روایت اولِ بصائر، محمد بن سنان ثبت شده 🔻نه علی بن سنان، و از آنجا که راوی بعد از او احمد بن محمد بن عیسی ذکر شده که بسیار از محمد بن سنان نقل می‏کند، ظاهراً ضبط کتاب اختصاص صحیح می‏باشد و راوی روایت اول در بصائر الدرجات محمد بن سنان است. همچنین در روایت دومِ بصائر با توجه به أسناد مشابه دیگر روایات، احتمال تصحیف عبد الله بن سنان به علی بن سنان وجود دارد. در نتیجه ثبوت این دو روایت به نام علی بن سنان ثابت نیست. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. الإختصاص، ص19 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ از طرفی افراد متعددی روایت شیخ صدوق را بدون ذکر فردی به نام علی بن سنان ثبت کرده‏اند که می‏رساند در نسخه کتاب صدوق تصحیف رخ داده است زیرا آنچه او ثبت کرده: «محمد بن سنان و علی بن سنان و علی عن الحکم» است اما آنچه دیگران از همان کتاب شیخ صدوق ضبط کرده‏اند اینگونه می‏باشد: «محمد بن سنان و علی بن الحکم» که می‏رساند دو اشتباه در سند صدوق رخ داده، یکی اینکه علی بن الحکم را علی عن الحکم ثبت کرده و دیگر اینکه از ترکیب نام محمد بن سنان و علی بن حکم نامی با عنوان «علی بن سنان» ساخته شده که در نسخه های متعددِ دیگر وجود ندارد. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥