دربارۀ «کهیعص»
«کهیعص» اولین آیۀ سورۀ مریم(س) و از حروف مقطعۀ قرآن است که حروف آن به شکل تک‌تک خوانده می‌شود. مفسران، در چیستی معنا و تفسیر این حروف، هم‌صدا نیستند و در نهایت با اقرار به روشن‌نبودن معنای آن به ذکر احتمالاتی بسنده کرده‌اند. کوتاه‌‌سخن این که در دنیای تفسیر، معنایی روشن و قطعی از این حروف در دست نیست.
اما در روایات، دو معنا برای «کهیعص» دیده می‌شود:
1️⃣ هر حرف، اشاره به یکی از اسمای الهی دارد: ک (کافی)، ه (هادی)، ی (ولیّ)، ع (عالم)، ص(صادق الوعد).
📖 معانی الأخبار، ص22، ح1؛ نیز ص28، ح6.
2️⃣ هر حرف، این گونه معنا شده است: ک (كربلا)، ه (هلاک عترت)، ی (یزید، ستم‌کنندۀ بر حسین علیه‌السلام)، ع (عطش او)، ص (صبر او).
📖 کمال الدین، ج2، ص454، ح21.
می‌گویم: سند تمام این روایات ضعیف است. با چشم‌پوشی از این ضعف سندی اگر بتوان برای محتوای آنها مؤیدی در آیات یا روایاتِ معتبر یافت، راهِ پذیرش آنها هموار می‌شود؛ اما چه کنیم که چنین مؤیدی وجود ندارد. بر این پایه نمی‌توان به صدور این روایات از معصوم(ع) اطمینان یافت و محتوای آنها را پذیرفت.
#تفسیر_قرآن #مریم1 #کهیعص #اعتبار_سنجی_روایت
دربارۀ «ذبح عظیم»
در داستان به قربانگاه رفتن اسماعیل(ع) قرآن‌کریم با این آیه از چگونگی نجات او خبر می‌دهد: «و فدیناه بذبحٍ عظیمٍ ؛ ما ذبح عظيمى را فداى او كرديم.» (صافات:107)
«فِدیٰ، فَدیٰ، فِداء» یعنی نجات‌دادن کسی و رهایی بخشیدن به او از آنچه بدان گرفتار است با دادن جان یا مال (معجم اللغة العربیة المعاصرة، 3/1681) .
پرسش این است: منظور از آن ذبح عظیمی که جان اسماعیل(ع) را نجات داد چیست؟
برخی پنداشته‌اند: «در روایت آمده است که آن، امام حسین(ع) است»؛ اما در هیچ روایتی «ذبح عظیم» بر امام حسین(ع) تفسیر (تطبیق) نشده است.
سرچشمۀ این خطا، فهم نادرستِ روایتی است که مرحوم شیخ صدوق از امام رضا(ع) نقل می‌کند. در آن روایت آمده است که خدا در آن صحنه، خبر شهادت مظلومانۀ امام حسین(ع) را به ابراهیم(ع) داد. او از این سخن، بی‌تاب شد و دلش به درد آمد و اشک به دیدگان آورد. خداوند بار دیگر به او وحی کرد که ای ابراهیم، جزعِ تو را بر فرزندت ـ اگر او را کشته بودی ـ با جزعت برحسین و قتل او، فدیه و معاوضه می‌کنم، و برای تو رفیع‌ترین درجاتی که ثوابِ صبرِ بر مصائب است، قرار می‌دهم (ر.ک خصال، 1/58).
پیداست که در این روایت، سخن از فداشدن امام حسین(ع) برای اسماعیل(ع) نیست و تنها بر جابجایی ثوابِ این دو اندوه، یکی بر مصیبت حسین(ع) و دیگری بر مصیبت اسماعیل(ع) تأکید شده است (ر.ک به توضیح مرحوم علی‌اکبر غفاری، ترجمه عیون، 1/428، پاورقی).
غالب مفسّران همسو با روایت (خصال، 1/55) در اینجا گفته‌اند که مراد از «ذبح عظیم»، همان قوچی است که برای قربانی به ابراهیم(ع) داده شد و به گفته مرحوم علاّمه طباطبایی چون این ذِبح، به امر الهی بوده «عظیم» نامیده شده است (تفسیر المیزان، 17/153).
چهرۀ دیگر عظمت در این آیه می‌تواند بزرگی شمار قربانی‌هایی باشد که تا قیامت در روز عیدقربان انجام می‌شود. امام رضا(ع) فرمود: تا روز قيامت، هر آنچه مردم براى تقرّب به خدا قربانى كنند، فداء و جايگزين اسماعيل خواهد بود (خصال، 1/55).
#تفسیر_قرآن #صافات107 #شرح_حدیث #ذبح_عظیم