📌 در جست و جوی نظریه ی اجتماعی شهید مطهری (بخش سی و پنجم) 🔹شهید مطهری و جامعه ی ایران ۲ ▪️رویکرد استبداد آسیایی اگرچه رویکرد ها در تحلیل اجتماعی به چند دسته قابل تقسیم است، اما این رویکردها بر یکدیگر اثرگذار و از یکدیگر متاثرند‌. یکی از رویکردهای که در سده ی اخیر بطور گسترده بر ذهنیت نخبگان و مردم در باب جامعه ی ایران اثرگذاشته، رویکرد استبداد شرقی یا استبداد آسیایی است. این رویکرد کلان در امتداد خود به عنوان یکی از اصول موضوعه ی تحلیل های مدرن و.... نقش بازی کرده است. خلاصه ی این رویکرد آنست که جوامع شرقی و آسیایی به علت کمبود منابع آبی مجبور به تمرکز در کنار منابع آبی بوده اند و عمیق بودن و هزینه بر بودن دسترسی به آب آنان را به قدرت های سیاسی و اقتصادی وابسته کرده و در نتیجه موجب رشد قدرت های استبدادی در این مناطق شده است و سپس این روحیه به تمام ارکان و لایه های رفتاری انسان شرقی رسوخ کرده است. بر خلاف مناطق غربی که وفور آب موجب گستردگی جمعیت و پخش شدن قدرت سیاسی و در نتیجه رسمیت یافتن آزادی گردیده است. غیر از اباء جامعه شناسی مدرن مانند مارکس و وبر که در شکل گیری این رویکرد تاثیر داشته اند، مستشرقین و جهانگردان اروپایی نقش عمده را در تثبیت این دیدگاه نسبت به مشرق زمین داشته اند و شرقیانی که از پنجره ی نگاه آنان به شرق نگریسته اند، با همین دیدگاه به تحلیل جوامع خودشان پرداخته اند. بنابر روایت مستشرقان، هند، چین، مصر و ایران کانون استبداد شرقی بوده و در نگاه انان، ایران -خصوصا در عصر قاجار- دارای برجستگی خاصی در این مسئله بوده است. رویکرد استبداد آسیایی دارای دوتقریر است که فعلا از آن می گذریم و در پایین مقاله ای در این باره معرفی خواهم نمود. 🔻رویکرد استبداد آسیایی با قرائتی که گفته شد، پیش زمینه ی تحلیل های مدرن معاصر قرار گرفته و جامعه شناسان متعددی، تلاش کرده اند نحوه شکل گیری و تثبیت استبداد در ایران را تبیین نمایند. چنانکه قبلا نیز اشاره شد، محمدعلی همایون کاتوزیان با تمرکز بر اقتصاد و اقتصاد سیاسی و آبراهامیان نیز با تمرکز بر تحولات اجتماعی، از این رویکرد بهره گرفته و تلاش های ایرانیان در طول تاریخ را تلاش هایی برای رهایی از استبداد معرفی کرده اند. بر اساس این دیدگاه ها، استبداد یگانه عامل عقب افتادگی ملت و راه خروج از عقب افتادگی نیز، زوال استبداد و رواج قانون و تثبیت پارلمان و .... است. این رویکردها مسیر کلی تاریخ ایران را در جهت رهایی از استبداد و حرکت به سوی آزادی تحلیل می کنند. اگرچه عموم این رویکردها، تاثیر لایه های دیگر اجتماع را نادیده گرفته اند، اما آبراهامیان در یکی از آثار خویش (مردم در سیاست ایران) به نقش توده ها در شکل گیری جنبش ها اشاره کرده است. 🔻رویکرد استبداد آسیایی در ادوار بعد با نقدهایی مواجه شده است. به نظر می رسد مهمترین نقد به این رویکرد تک بعدی دیدن جوامع و تمرکز بر قدرتها و حکومت ها در تحلیل جوامع است، در حالیکه ساختارهای اجتماعی، توده های مردم، نظامات معرفتی، وضعیت زیستی و.... همگی در شکل گیری وضعیت اجتماعی موثرند. واقعیت هرچه باشد، چنانکه در فضای زیست شناسی، نظریه ی تکامل امری مسلم و بی نیاز از گفت و گو شمرده می شود، به نظر می رسد که رویکرد استبداد آسیایی نیز در مدلهای تحلیل اجتماعی چنین جایگاهی پیدا کرده و همین مسئله، آن را در مقابل نقد جدی و عالمانه مصونیت بخشیده است. این وضعیت دوام نخواهد داشت. #نظریه_اجتماعی_شهید_مطهری #جامعه_ایران #استبداد_آسیایی @taamollat