📸 محدوده قم در دهه بیست ✏️سیدحسن فاطمی‌موحد 🔸️مرحوم حاج محمد #خوش_نژادیان، از سالمندان قمی و خوش حافظه بود. سال ۱۳۸۴ از ایشان خواستم #محدودۀ قم در سال ۱۳۲۰ را به من نشان دهد. او را سوار موتور سیکلت کرده به محله‌های #قدیمی قم بردم و محدودۀ شهر را این‌گونه نشانم داد: 🔹️قم از طرف #شمال، به محله‌هاى باغ پنبه و آلوچو منتهی می‌شد. و بيمارستان كامكار و شهربانى واقع در خيابان باجك و اطراف آنها باغ و زمين زراعى بود. از طرف #جنوب، چهارراه شهدا و مدرسۀ حجتيّه زمين بود. كوچه‌هاى پشت كتابخانۀ آيت‌اللّه #مرعشی نجفى و منزل امام خمينى هم باغ بود. 🔸️ از طرف #شرق، به بيمارستان نكويى نمى‌رسيد و در زمین اين بيمارستان زراعت می‌کردند و خيابان چهارمردان تا محلۀ سجاديه می‌رسید. خيابان‌هاى آذر و چهارمردان وجود نداشتند و هنوز ادامۀ كوچه‌ها پيچ در پيچ در يك طرف خيابان، در طرف ديگر معلوم است. محلۀ چهارمردان قديمى‌تر از آذر است. 🔹️قم از طرف #غرب به رودخانۀ بزرگ منتهی می‌شد و این رودخانه تقريبا يك سوم مسجد اعظم و همۀ خيابان بهار را در بر می‌گرفت. خيابان‌هاى اراك و خاكفرج جاده‌اى با عرض تقريبا چهار متر بود و بقيۀ آن جزو رودخانه بود. 🔸️در گذشته #رودخانه ديوار نداشت تا اين‌كه #سيل آمد و برخى خانه‌ها را خراب كرد. پس از آن، در دو طرف رودخانه ديوار كشيدند. طرف غرب رودخانه، بيابان و زمين زراعى و باغ قرار داشت و اوايل كوچه‌هاى حاج زينل و #آقابقّال را تازه ساخته بودند و از آن‌جا تا رودخانه را زراعت مى‌كردند. #پمپ_بنزين در خيابان امام كاملا خارج قم قرار داشت. قم‌پژوهی 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom