کوتاهترین دعا برای بلندترین آرزو 🌺🍃اللهم عجل لولیک الفرج 🍃🌺 @quranhadithresearches

#خطاهای_پژوهشی_81 #فرهنگ_مهروش 🔹در نوشتۀ پیشینم دربارۀ خطاهای مکرر، بر این تأکید کردم که باید با مطالعۀ منابعی همچون دائرةالمعارف‌ها در همان مرحلۀ‌ طراحی پژوهش برای شناخت مفاهیم و موضوعات مرتبط با بحث تلاش کرد. اکنون می‌خواهم برای دفاع از این معنا مثال‌هایی از مطالعات خود بیاورم. به خاطر دارم زمانی که قرار بود مقالۀ «برادری» را برای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بنویسم (حدود سال 1380ش)، استاد آقای دکتر پاکتچی به من توصیه کردند مقالۀ دائرةالمعارف بریتانیکا دربارۀ «فراترنیته» (برادری، یکی از شعارهای مهم انقلاب کبیر فرانسه) را هم بخوانم. من آن موقع بسیار تازه‌کار بودم. بااین‌حال، این توصیه سبب شد ذهن من با ابعاد سیاسی انگارۀ‌ برادری نیز درگیر شود. زمانی که می‌خواستم دربارۀ کوه رضوی و جایگاه نمادین آن در فرهنگ اسلامی مطالعه کنم، چندین مقاله را در دائرةالمعارف‌های دین‌شناسی مختلف دربارۀ جایگاه کوه‌ها در ادیان مختلف خواندم. مثلاً، مقالۀ «کوه» در دائرةالمعارف دین و اخلاق ویراستۀ میرچا الیاده. فکر می‌کنم این قبیل مطالعات ذهن مرا برای تحلیل ابعاد مختلف مسئله آماده‌تر کرد. شاید اگر این مطالعات نبود، من به این تحلیل نمی‌رسیدم که باور به حضور قائم (ع) در کوه رضوی به سبب آن است که کوه رضوی را نقطۀ اتصال زمین و آسمان می‌دانسته‌اند. من از آن پس همواره از این شیوه استفاده کرده‌ام و در همان مراحل آغازین مطالعه در یک زمینه،‌ وقتی را نیز برای توسعۀ مطالعات میان‌رشته‌ای و اطلاعات عمومی و دائرةالمعارفی در آن زمینه صرف می‌کنم. فکر می‌کنم انجام این کار برای داشتن تصوری واضح از موضوع، زمینۀ بحث، دغدغه‌ها و نیازهای دانشمندان در آن زمینه و محصولی که ما در رشتۀ‌ خودمان می‌توانیم برای پاسخ‌گویی به آن دغدغه‌ها و نیازها ارائه کنیم ضروری است. #فرهنگ_مهروش @quranhadithresearches

19. احقاف نمونه ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر #احمد_پاکتچی #تفسیر #احقاف @quranhadithresearches

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احقاف نمونه‌ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر #چکیده 🔹واژه ها و یا نامهای ذکر شده در قرآن کریم، می توانند در دوره های مختلف تاریخی، در مقام تعیین مرجع از وضوح بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. 🔹 به عنوان مبنایی کلی در رویارویی با متون، انتظار بدوی آن است که برخی از واژه ها یا نامهای یاد شده در قرآن کریم که در صدر اسلام دارای مرجعی واضح بوده اند، به تدریج با دور شدن از آن عصر، با ابهام در مرجع یابی مواجه شده باشند. 🔹 هیچ دور نیست که صحابه و تابعین درباره ی تعیین معنای یک واژه یا مسمای یک نام آگاه بوده باشند، اما به تدریج با دور شدن از عصر آغازین، با از دست رفتن بافت پیرامتنی از وضوح درباره ی واژه ی احقاف روی داده باشد. 🔹 نزد نخستین مفسران، درباره ی احقاف دیدگاه ها، دور از وضوح و پر اختلاف است، در حالی که در سده های بعدی بر وضوح این نام افزوده شده و از احساس ابهام درباره ی مرجع آن کاسته شده است. بر این پایه، مطالعه ی احقاف، می تواند زمینه ی دستیابی به شاخص مناسبی برای مطالعه ی چنین رخدادی در روند تاریخی تفسیر باشد. منبع: مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ تابستان و پاییز 1386 - شماره ی 40 ISC (21 صفحه - از 8 تا 28) @quranhadithresearches

#معرفی_کتاب «بنیان‌های کاربست روایات طبی» 🔸 کتاب «بنیان‌های کاربست روایات طبی» در قالب پژوهش‌ها و مطالعات پشتیبان از سوی دبیرخانه ی کمیسیون توسعه ی پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت و در پاسخ به نیاز جامعه به تبیین چگونگی استفاده ی روشمند و علمی از احادیث و روایات در حوزه ی پزشکی منتشر شد. 🔹 این کتاب شامل هفت مقاله از برجسته‌ترین اساتید حوزه ی مطالعاتی «اسلام و سلامت» است که طی سال‌های گذشته در کارگاه‌های علمی، پژوهشی برگزار شده، توسط دبیرخانه ی کمیسیون توسعه ی پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت، به ایراد سخن پرداخته‌اند. 🔹 برخی از عناوین مقالات این کتاب شامل «درنگی بر روش‌شناسی متن‌پژوهی با تکیه بر آثار حوزه ی اسلام و سلامت» اثر دکتر #احمد_پاکتچی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، «گام‌های ضروری در شکل‌گیری عنوان طب اسلامی» اثر دکتر#عبدالهادی_مسعودی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، «محتوا و استناد در روایات طبی» اثر دکتر سید #محمدکاظم_طباطبایی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث و «منبع‌شناسی مطالعات اسلام و سلامت» اثر #محمد_باعزم است. 🔹 کتاب «بنیان‌های کاربست روایات طبی» در دورانی که علی‌رغم تمامی پیشرفت‌های علمی و تأکیدات مجامع علمی حوزوی و دانشگاهی بر لزوم بهره‌برداری روشمند از آموزه‌های دینی در بخش سلامت، هنوز هم کسانی وجود دارند که به ترویج یا بهره‌گیری بی‌ضابطه از این آموزه‌ها مبادرت می‌کنند و موجب به خطر افتادن سلامتی و خدشه به اعتقادات مردم می‌شوند، با زبانی شیوا و گویا در پاسخ به نیاز ضروری جامعه به تبیین نحوه ی استفاده ی روشمند و علمی از احادیث و روایات در حوزه ی پزشکی و تأکید بر دوری از نگاه سطحی و غیرعلمی به روایات طبی و نسخه‌پیچی‌های نادرست از آموزه‌های اسلامی، تألیف و منتشر شده است. 🔹 در این کتاب تلاش شده است تا پیش‌نیازهای ضروری برای پژوهشگران جهت ورود به عرصه ی تحقیق و مطالعه در این حوزه مدنظر قرار گیرد. این کتاب، گام نخست از برنامه‌های مدون دبیرخانه ی کمیسیون توسعه ی پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت است که در چارچوب تکمیل نقشه جامع مطالعات سلامت و دین با رویکرد بین رشته‌ای، تدوین شده و در آن به مبانی و بنیان‌های ضروری ورود به مطالعات اسلام و سلامت پرداخته شده است. 🔹 این اثر به کوشش محمد باعزم و با همکاری حمیدرضا تمدن، مهدی صالحی و حسام‌الدین علامه در ۲۲۶ صفحه تألیف و توسط انتشارات جهاد دانشگاهی به بازار نشر عرضه شده است. 🔹 گفتنی است، بنابر اعلام دبیرخانه کمیسیون توسعه ی پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت، دومین سری از برنامه‌های آموزش مدون این دبیرخانه که به روش‌شناسی مطالعات اسلام و سلامت اختصاص دارد، طی سال جاری در قالب کارگاه‌های علمی و پژوهشی و با حضور اساتید برجسته ی این حوزه ی مطالعاتی برگزار خواهد شد و دستاوردهای آن در قالب سری دوم از این مجلدات، در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. 💠 برای مطالعه ی بیشتر بر روی لینک زیر کلیک نمایید: ➡️ www.mefda.ir/news/146342 ➡️ www.iqna.ir/fa/news/3891272 @quranhadithresearches

20. آغاز دعوت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و مقایسه ی آن با منابع یهودی - مسیحی #احمد_پاکتچی #ابراهیم ع #عهدین @quranhadithresearches

#معرفی_مقاله 🔸آغاز دعوت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و مقایسه ی آن با منابع یهودی - مسیحی 🔹در بازتابی که از شخصیت حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام)، به عنوان شخصیتی محوری در منابع ادیان ابراهیمی دیده می شود، دوره ی زندگی ابراهیم (علیه السلام) در موطن پدری بسیار بیش از دوره زندگیش در شام مورد توجه قرآن و منابع اسلامی بوده است و این در حالی است که در منابع یهودی و مسیحی تنها در متون محدودی پرداخت به آن دیده می شود. 🔹از آنجا که قصص مربوط به آغاز دعوت ابراهیم (علیه السلام) در منابع هر سه دین، به صورت پراکنده و گسیخته نقل شده اند، در مقاله ی حاضر این قصص نخست به صورت قطعات داستانی مطالعه شده اند، بدون آن که روند روایت شناختی در آن ها لحاظ گردد و سپس این قطعات مورد به مورد در قصص قرآنی صورت بندی شده اند تا ترکیب داستانی در روند هر قصه ی قرآنی به دست آید. 🔹این صورت بندی بر اساس مؤلفه های مشترک بر آمده از قطعات پیش مطالعه شده، تنظیم شده و در مقام مقایسه امکان می دهد که بتوان صورت بندی های کلان از داستان ها را به دست آورد. 🔹به موازات قرآن کوشش مشابهی نیز با همین گام ها در راستای دستیابی به صورت بندی های کلان در منابع یهودی – مسیحی انجام شده است تا زمینه ساز یک مطالعه ی مقایسه ای باشد. 🔹در مقایسه ی نهایی به دست می آید روندهای داستانی با محوریت رویارویی ابراهیم (علیه السلام) با قوم خود و تحمل مصائبی از جانب ایشان که با نجات او خاتمه پذیرد، بن مایه ی مشترک میان بیشتر قصص اسلامی و یهودی – مسیحی است. 🔹طیف کوچک تری از قصص چالش های ابراهیم (علیه السلام) در فضای خانه پدری است که این طیف در قصص قرآنی بر محور تبیین وجه استغفار ابراهیم برای پدر است، در حالی که در قصص یهودی – مسیحی، بیشتر به دنبال تبیین آن است که هاران برادر ابراهیم چگونه کشته شده است. 🔹در طیف اخیر داستانی قرآنی استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای پدرش، درسی آموزنده درباره ی نحوه ی رفتار با والدین گمراه و نیز درسی شامل تر درباره ی نحوه ی رفتار پیامبران با دشمنا ن دین است و به کلی از روند و مقاصد داستان هایی با صورت بندی اول تمایز یافته است. تمایزی که در صورت بندی اول ناظر به ستیزی بی امان با اصل کفر، و در صورت بندی دوم ناظر به نوعی نرمش در رویارویی با مبتلایان به کفر است. 🔹در حالی که این صورت بندی دو وجهی در پرداخت های قرآن کریم به وضوح دیده می شود. چنان که مشاهده شد، در متون یهودی به نفع صورت بندی اول با رویکرد ستیز، قطبی شده است. منبع: مجله‌ی مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ پاییز و زمستان 1388 - شماره ی 46. @quranhadithresearches

۲۱. #مقاله #احسان_روحی «بازخوانی روایات دال بر اختلال‌افکنی پیامبر (ص) در تجارت مکی» نشریه اسلام، سال ۱۰۰، شماره ۱، ۲۰۲۳. Roohi, Ehsan (2023), "Muḥammad’s Disruptive Measures Against the Meccan Trade: A Historiographical Reassessment" Der Islam, vol. 100, no. 1, pp. 40-80. @QuranHadithresearches

💠 گزارشی از مقاله: «بازخوانی روایات دال بر اختلال‌افکنی پیامبر (ص) در تجارت مکی» [بخش ۱ از ۲] 🔹 بنا بر نقل‌های سیره و مغازی، یکی از اقدامات پیامبر (ص) در جهت تقابل نظامی (سیاسی و اقتصادی) با قریش در سالهای ابتدایی اقامت ایشان در مدینه، تعرض به کاروان‌های تجاری مکیان بوده است. عمده این حملات در سه سال اول مهاجرت به مدینه صورت پذیرفت، لیکن موارد محدودی از این تعرضات در سال‌های بعد نیز گزارش شده است. گروهی از محققین غربی به پیشگامی فرد دانر (Fred Donner) استاد شهیر دانشگاه شیکاگوی آمریکا، روایات مذکور را مبنایی برای طرح‌ریزی فرضیه‌ای قرار دادند که به تبین علت کامیابی پیامبر (ص) در اشاعه دین اسلام می‌پردازد. اسلام به عنوان آیین اقلیتی ضعیف و ستمدیده در مکه، در مدتی کوتاه به جنبشی عظیم مبدل گردید که بخش وسیعی از جهان دوران باستان متاخر (Late Antiquity) را مورد تاثیر قرار داد و همین امر دانر (و پیروان او) را بر آن داشت تا آنچه اختلال‌افکنی پیامبر (ص) در تجارت قریش میخوانند را علت اصلی موفقیت‌های راهبردی پیامبر (ص) قلمداد کنند. توضیح این که تعرضات مسلمین به کاروان‌های مکه، شهری که فاقد منابع و زیرساخت‌های لازم برای کشاورزی و دامداری بوده و حیات آن به تجارت وابسته بود، شریان حیاتی‌ای که قریش برای زنده ماندن بدان نیازمند بود را قطع کرده و بدین سان مکیان در نهایت امر تصمیم به پیوستن به جنبش پیامبر گرفتند و اسلام آوردند. تحقیق حاضر به بررسی جوانب مختلف این نظریه پرداخته و با بهره‌گیری از روش‌های نوین نقادی سیره، از جمله صحت‌سنجی سیره در پرتو آیات قرآن و نیز استفاده از روش نقد فرم (Form Criticism)، روایات حمله به کاروان‌های تجاری را در بوته نقد قرار داده است. در این راستا حملات مذکور در سه بازه زمانی قبل از جنگ بدر، جنگ بدر و بعد از جنگ بدر ارزیابی شده‌اند. نوشتار حاضر بر بخش مربوط به جنگ بدر متمرکز است و علاقه‌مندان می‌توانند برای آگاهی از بخشهای دیگر به متن مقاله مراجعه نمایند. در خصوص مقطع زمانی قبل و بعد از بدر، تنها به ذکر یک نکته مهم بسنده می‌شود: تعداد حملاتی که به کاروان‌های مکیان در متقدم‌ترین منابع سیره نبوی (یعنی آثار ابن اسحق، معمر بن راشد و موسی بن عقبه) نقل شده تنها سه مورد (مشتمل بر جنگ بدر) بوده است؛ اما این حملات در مغازی واقدی (م. ۲۰۷ هـ.ق.) که با فاصله زمانی قریب به نیم قرن بعد از نخستین کتب سیره نگاشته شده، به یازده مورد افزایش یافته است. این مقاله شواهدی را در جهت توضیح «رشدِ نمایی» تعداد این حملات ارائه کرده که مهم‌ترین آنها اقتضائات سیاسی-نظامی دستگاه خلافت عباسی (خاصه مبارزه با بیزانس در مرزهای امپراطوری اسلامی) است که مستلزم هرچه تهاجمی و نیرومندتر نشان دادن اسلام آغازین بوده تا از این رهگذر برای تشجیع و تهییج مبارزان در ثغور (مرزها) با بیزانس بهره‌برداری گردد. 🔹 اما در خصوص جنگ بدر، این مقاله به مقایسه آیاتی که در شان این واقعه نازل شده با روایت سیره و مغازی پرداخته و نشان داده که دو روایت مذکور تناقض‌های آشکار و مانعةالجمعی با یکدیگر دارند. روایت سیره تصریح دارد که پیامبر (ص) به همراه گروهی از مسلمین برای تعرض به کاروان ابوسفیان از مدینه خارج شدند. این قرائت از داستان بدر تاکید دارد که مسلمین ابتدائا آگاه نبودند که جنگی تمام عیار در راه است و تنها بعد از آنکه مکیان برای مجازات مسلمین و پیش گیری از تعرضات آتی آنان عازم بدر شدند، مسلمین دریافتند که می‌بایست با لشکری عظیم مواجهه نمایند. پیام اصلی که این داستان در پی انتقال آن به مخاطب می‌باشد آن است که گروهی از مسلمین که از همراهی با پیامبر (ص) در بدر بازماندند ( که به المتخلفون عن البدر موسومند) سزاوار هیچ عتاب و سرزنشی نیستند، چرا که پیامبر (ص) مدینه را تنها به قصد تعرض به کاروان ترک کرده بودند و نه برای جنگی سرنوشت‌ساز. نقل‌های سیره از صحابیان مختلفی همچون اسید بن حضیر و کعب بن مالک نام می برد که از پیامبر (ص) به خاطر تخلف از جنگ بدر پوزش طلبیده و اظهار کردند که اگر می‌دانستند جنگی در کار است ایشان را یاری می‌کردند و پیامبر نیز اعتذار ایشان را پذیرفتند. [مطالعه ادامه در بخش ۲] @QuranHadithresearches

💠 گزارشی از مقاله: «بازخوانی روایات دال بر اختلال‌افکنی پیامبر (ص) در تجارت مکی» [بخش ۲ از ۲ - ادامه از بخش اول] 🔹 اما این ترسیم از جنگ بدر، در تضاد آشکار با آیات قرآن است. بنا بر آیات متعددی که در مقاله بدان استناد شده، مسلمین از همان زمانی که در مدینه بودند به وقوع جنگی تمام‌عیار آگاهی داشته و به همین دلیل عده کثیری از آنان از همراهی با پیامبر (ص) اجتناب نمودند، چرا که از دید بسیاری از صحابه که از هیمنهٔ قریش بیمناک بودند، نبرد با قریش فرجامی جز زوال و نابودی در پی نداشت. این عده از صحابه به صراحت در آیات قران مورد عتاب قرار گرفته‌اند. داستان سیره اما برای تبرئه این متخلفون (که افراد سرشناسی از جمله عثمان و طلحه در میانشان بودند) جنگ بدر را به شکل حمله به کاروان روایت نموده تا با اصل عدالت صحابه همسو باشد. به بیان دیگر، سرّ اصلی گنجاندن اپیزود حمله به کاروان در جنگ بدر غایات مدافعه‌جویانه (apologetic) بوده که برای تطهیر صحابیان متخلف از بدر انجام پذیرفته است. در این سناریوی مدافعه جویانه، علت تخلف این صحابه از بدر عدم آگاهی آنان از در پیش بودن نبردی خونین بیان شده است، نه واهمهٔ آنان از جان خویش و بیمشان از مقابله با قریش. شایان ذکر است که توجیهات مدافعه‌جویانه متعدد دیگری نیز از سوی اعقاب برخی از صحابه که در بدر حاضر نبودند در روایات بیان شده است: برای مثال ادعا شده خوات بن جبیر در راه پیوستن به لشکر مسلمین دچار شکستگی پا شد و از این غزوه باز ماند. نقل شده که همسر عثمان دقیقا در همین زمان در بستر مرگ افتاد و بدین سبب او نتوانست در بدر حاضر شود. طلحه و سعید بن زید اشهلی مدعی‌اند که در سفر تجاری در شام بودند و روایت شده که سعد بن مالک ساعدی در همان زمان بیمار شد و از دنیا رفت. نیز آمده است که سعد بن عباده که برای ترغیب انصار برای شرکت در جنگ به خانه‌های مردم سرکشی می‌کرد از سوی یکی از آنان مورد هجوم قرار گرفته و بیهوش شد و در جنگ شرکت نکرد. شاهد هستیم که حجم وسیعی از دلیل‌تراشی‌ها برای شرکت نکردن صحابه در بدر گزارش شده و گنجاندن اپیزود حمله به کاروان هم دقیقا به این دلیل است که تخلف از این غزوه که دشوارترین معرکه‌ای بود که مسلمین تا بدان زمان تجربه کرده بودند را موجه جلوه دهد. 🔹 در ادامه مقاله، با استفاده از روش نقد فرم دلائلی در راستای تحکیم و تقویت نظریه فوق ارائه شده است. توضیح این که، داستان حمله به کاروان قریش از سوی مسلمین در جنگ بدر شباهت‌ها و المان‌های موازی انکارناپذیری با روایات ایام العرب (جنگ‌های دوران جاهلیت) دارد. یکی از جنگ‌های جاهلی موسوم به حروب الفجار (که خود متشکل از چندین دوره تخاصم و زد و خوردهای متوالی بوده) دارای اپیزودی است که به  «فجار اللطیمه» (جنگی که بر سر لطیمه (کاروان) رخ داد) موسوم است. شباهت‌های بین این دو نبرد هم در سطح کلیات و جزئیات این داستان‌ها است و هم در سطح الفاظ و عبارات که این امر نشان دهنده وقوع اقتباس ادبی (literary borrowing) بین این دو داستان است. از سوی دیگر، در مقاله با استفاده قواعد نقد فرم نشان داده شده که جهت اقتباس (direction of borrowing) از داستان فجار اللطیمه به داستان بدر بوده و به عبارت دیگر این علمای سیره بودند که برای خلق و پردازش داستان بدر از داستان‌های جاهلی بهره بردند، نه بالعکس. به عنوان نتیجه‌گیریِ این قسمت از مقاله نیز شواهدی مغفول از کتب تفسیری ارائه شده است که صریحا جنگ بدر را یک غزوه تدافعی توصیف کرده و تصریح نموده که این مکیان بودند که در جنگ بدر ابتداء به قتال کردند. @QuranHadithresearches

۲۲. #معرفی_کتاب «قرآن در زمینه تاریخ دین و تاریخ جهان: فرجام‌شناسی و آپوکالیپتیک در سوره‌های مکی میانی» از ذیشان غفار (۲۰۲۰) ✍🏻 برگرفته از معرفی فاطمه توفیقی در آینه پژوهش، سال سوم، شماره ششم، بهمن و اسفند۱۴۰۱ این کتاب به قلم ذیشان احمد غفار نمونه‌ای عالی از پژوهش تاریخی انتقادی درباره قرآن است، از نظر او قرآن پاسخی دینی و ایدئولوژیک به محیط مسیحی و یهودی معاصر است. 🔸 معرفی فصل‌های کتاب : 1️⃣ زمینه باستانی پسین اعلام قرآن و معیار تأمل‌پذیری تاریخی. فصل نخست کتاب مقدمه‌ای دربارهٔ مطالعهٔ قرآن در بافت باستان پسین و معیار تأمل‌پذیری تاریخی است. تأمل‌پذیری تاریخی یعنی به‌تصویرکشیدن تاریخ به صورتی که با پیرنگ کلی مفروضات مادی ما سازگار باشد. در ادامه غفار جغرافیای فکری محیط نزول قرآن را شرح می‌دهد. 2️⃣ بافتارزدایی فرجام‌شناسانه معبد (سوره اسراء آیات ۸-۴) فصل دوم کتاب علت اینکه در آیات ۸-۴ سورهٔ اسراء به وعد‌‌الآخره و نه به وعدالثانی برای ویرانی دوم معبد اشاره شده است را چنین عنوان می کند که قرآن می‌خواهد بگوید معبد یهودیان برای آخرین بار ویران شده است و دیگر ویران یا بازسازی نخواهد شد؛ ازاین‌رو معنای فرجام‌شناسانه ندارد. ادامه در فرسته بعد. @QuranHadithresearches