سهم زبان از منابع تاریخ ایران باستان قسمت اول: سنت شفاهی، سنت غالب ایران باستان 🔺 بر خلاف شرق و غربِ جهان که در آن کتابت رواج داشته است، از مکتوباتِ حدودِ ایرانی اسناد درخوری به ما نرسیده است. چینیان از مخترعان کاغذ و مصریان از مخترعان خط بودند، ولی ایران از آورده‌های آنان مکتبی برای نوشتن نساخت. به نظر می‌رسد سنت نگارش و مدون‌سازی تاریخ و دین و ادب در سـاکنان فـلات ایـران رواجی نداشته. درباره زمانِ آغازِ نوشتنِ ایرانیان نیز مستندی به ما نرسیده. 🔸 پیش از هخامنشیان در دربار ایران آن‌چه مرسوم بود زبان محلی ایلامی بود. حاکمان هخامنشی زبان و خط آرامی را به جای آن نشاندند و نویسندگان بابلی را برای نوشتن به کار گرفتند. نویسندگان دوره‌های بعدی بیشتر از طبقۀ روحانیان بوده‌اند که نوشتن نیز در این طبقه به ارث می‌رسیده. مسئله اینجاست که کار این نویسندگان نیز نه ثبت تاریخ، که ثبت اسناد حکومتی بوده. به این نویسندگان «دبیر» می‌گفتند که توجه به معنای این واژه نشان می‌دهد کارِ آنان نه نویسندگی، که نوعی ثبت و بایگانی بوده؛ چرا که این واژۀ مرکبِ پارسی‌سومری از دیپی (کتیبه و بایگانی) و وَرا (نگه‌دارنده) متشکل شده و در مجموع معنای بایگانی‌دار می‌دهد. 🔹 آن‌چه روشن است نبودِ سنتِ کتابت در میان ایرانیان باستان است. از نمونه‌های روشن این فقدانِ کتابت اوستاست. هیچ سند معتبری در دست نیست که این متنِ دینی در چه زمانی موجود شده. کتابت اوستا نیز مربوط به زمانی‌ست که هجمه‌های دیگر ادیان بر پیروان زرتشت بیشتر شد و آنان را مجبور به داشتنِ کتاب کرد. سنتِ شفاهی همچنان در میانِ زرتشتیان پایدار است و آنان ملزم‌اند همه یا قسمتی از کتابِ دینی خود را از بر داشته باشند و مدام آن اوراد را زمزمه کنند. حتی این بیان که اوستا پیش از حملۀ اسکندر بر پوستی به خط زر نوشته شده بوده و در یورش سردارِ مقدونی از میان رفته، خالی از نمایشِ نفرت از اسکندر و پاسخ به نقدهای مسیحیان بر دین‌دارانِ زرتشتی نیست. 🔺 سنتِ شفاهی در ایرانِ باستان سنتِ غالب بوده و ورود اسلام به ایران نیز این سنت را متوقف نکرد. از نمونه‌های بهره‌گیری از روایات شفاهی کتاب شاهنامه است که علاوه بر بهره‌گیری از خدای‌نامه‌ها، حکایاتِ شفاهی نیز از منابع آن است. البته نباید از خاطر برد که در دوره‌های اشکانی و ساسانی آثار مدونی موجود بوده که یا در ادوارِ بعدی از میان رفتند یا پس از ترجمه به عربی نابود شدند و گروهی دیگر هنوز برجایند که کتیبه‌های سنگی و گلی از آن جمله‌اند. #زبان #تاریخ #اوستا #دبیر #ایران 📖همنشینی خودمانی با ادبیات📖 @adabmajid