هدایت شده از حقایق پاک (اَلْكَلِمُ الطَّيِّبُ)|مهدی شبان
🔰جایگاه «#احتمالات» در سخنان امام🔰
📝نقل سخنان حضرت امام در اين چند روزه مورد واكنشهاي زيادي بوده است؛ برخي با استناد به اينكه امام لفظ «شايد» و «احتمال» را به كار برده است خواسته اند اين تفسير امام را قبول نكنند و يا اينكه آن را در حد همين احتمال دنبال كنند و نه بيشتر.
📝اما حقيقت اين است كه اگر به منظومه فكري و ادبياتی حضرت امام كمي نزديك شده باشيم و حداقل كتب ايشان را ديده باشيم، راز اشتباه اين تحليل مشخص مي گردد.
📝امام در تفسير ايات و روايات مشي عرفاني دارد و در اين مشي امام مقيد است كه برداشت هاي خود را به صورت احتمالي مطرح كند و این بخاطر نهایت احتیاط حضرت امام در برخورد با حقایق قرآنی و روایی است که نمی خواهد تعیین تکلیف جزمی کرده باشد که اگر مرتبه بالاتری از فهم این حقایق پیدا شد، راه فهم بسته نباشد؛
📝لیکن باید توجه داشت برای یک حکیم که روی حرفهایش دقت دارد، اين به اين معنا نيست كه اين احتمال فقط يك احتمال است و از کنار آن رد بشویم و برویم، بلكه در مقابل قول جزميِ قطعي، احتمال است اما در حد خودش آن قدر وزن دارد كه مورد توجه ایشان قرار گرفته است و حتی گاهي بر اساس همين احتمالات فتوا و حکم شرعی مي دهد چنانچه كه در مورد اينكه بسم الله هر سوره متعلق به آن سوره است بر اساس همين احتمالي كه مي دهند حكم داده اند که در نماز باید به نیت همان سوره بسم الله بگوییم و گرنه باطل است(تفسير سوره حمد ص 18)
📝حضرت امام در كتاب آداب الصلوه ، در برداشت از آيات و روايات بيش از 20 احتمال را داده اند و هر كدام را به صورت مفصل توصيح داده اند و حتي دستورات ويژه اخلاقي و عرفاني را بر اساس آن احتمالات به مخاطب توصيه كرده اند و خود عمل نموده اند؛ پس اين احتمالات متخصص يك فن غير از احتمالات نيشقولي ديگران است؛ گاهي نيز امام چند احتمال مي دهند و همه احتمالات را قبول مي كنند.
📝نكته در اينجاست كه گاهي يك مطلب داراي مصاديق متعدد و گاه در طول هم مي باشد و حضرت ا مام براي اينكه در اين مصداق محتمل، توقف نشود و مصاديق بالاتر مورد انكار واقع نگردد، به صورت احتمال مطرح مي كنند. چرا كه حضرت امام در مورد تفسير قران و روايات خاص، معتقدند اينها داراي مصاديق جامعتر و بالاتر هستند و آنچه كه به آن رسيده اند را به صورت احتمال مطرح مي كنند كه مبادا خواننده در اين احتمال متوقف شود :
✅ «و احاطه به جميع آنها و به تفسير حقيقى قرآن، كه كلام جامع الهى است، از طوق امثال نويسنده خارج است(إنَّما يَعْرِفُ الْقُرآنَ مَنْ خُوطِبَ بِه)و آنچه ذكر شد على سبيل الاحتمال بود. و اللَّه الهادى.»(سوره حمدص 12)
📝حضرت امام در انتهای کتاب آداب الصلوه راز این احتمال گویی را چنین بیان می کنند:
✅«و ممكن است بعضى غفلت از حقيقت حال كنند، و چون از معارف قرآنيّه و دقايق سنن الهيّه بىخبرند، بعضى از مطالب اين رساله را تفسير به رأى گمان كنند. و اين خطاى محض و افتراى فاحش است، زيرا كه:
1️⃣اولا، اين معارف و لطائف همه از قرآن شريف و احاديث شريفه مستفاد، و شواهد سمعيّه بر آنها هست، چنانچه بعضى از آنها در خلال مباحث مذكور، و بيشتر آنها براى اختصار مذكور نگرديد.
2️⃣و ثانيا، همه يا اكثر آنها موافق براهين عقليّه يا عرفانيّه مىباشد، و چنين امرى تفسير به رأى نخواهد شد.
3️⃣و ثالثا، غالبا مطالبى كه ما ذكر كرديم يا در بيان آيات شريفه ذكر مىكنيم، از قبيل بيان مصاديق مفاهيم است. و بيان مصداق و مراتب حقايق مربوط به تفسير نيست تا آن كه تفسير به رأى باشد.
4️⃣و رابعا، بعد از همه مراحل، ما براى #غايت_احتياط در دين- با آن كه جاى آن نبود- در مطالب غير ضرورى على سبيل الاحتمال و بيان احد محتملات، مطالب را بيان كرديم»(تفسیر سوره حمد190)
📝خلاصه اينكه امام
اولا احتمال را در مقام تطبيق مصاديق و مراتب حقايق به كار مي برند چرا كه مي تواند مصاديق و مراتب بالاتر هم محتمل باشد و هر دو هم درست باشند.
ثانيا روحيه به شدت محتاطانه امام در امور ديني، باعث مي شود كه حتي مطالب در حد يقين را به صورت احتمال بيان كنند.
و ثالثا امامي كه ميتواند احتمالات متعدد ديگر بدهد و در مسائل ديگر صحبت كند احتمالاتش به راحتي قابل كنارگذاشتن نيست.«ظنّ العاقل أصحّ من يقين الجاهل»(غرر الحکم ص439)
@m_shaban