دین، تاریخ و سکولاریسم 🔸برخی سکولار‌ها اساس دین را از همان ابتدای پیدایش جدا از سیاست و حتی شؤون مادی زندگی بشر می‌دانند. 🔺شاید بتوان علی عبدالرزاق را چنین شخصیتی دانست که از همان ابتدا فعالیت‌های سیاسی در صدر اسلام را نیز از دین جدا می‌داند؛ حتی فعالیت‌های پیامبر ص را نیز امری بی‌ارتباط به دین قلمداد می‌کرده است. 🔹اما برخی دیگر از سکولارها چنین فکر نمی‌کنند. آنها معتقدند اگرچه دین‌هایی در ابتدای پیدایش خود در شؤون مادی زندگی بشر اثرگذار بوده‌اند ولی به مرور زمان گزاره‌های دینی عملا کاربرد خود را برای تنظیم و سامان‌دهی دنیای انسان‌ها از دست می‌دهند. 🔸این گونه از سکولاریسم دین را در بستر تاریخ می‌نگرد که با سپری شدن تاریخ، گزاره‌های آن نیز منقضی می‌شود. 🔺این نگاه امروزه در سطح عمومی نیز رخنه کرده و در رسانه‌های مختلف به این شبهه معروف دامن زده است که اسلام 1400 سال پیش نمی‌تواند دنیای امروز بشر را آباد کند. 📌در ادامه بیشتر به بررسی این نگرش خواهیم پرداخت. #دین_و_تاریخ #سکولاریسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

نگاه تاریخی به دین؛ انکار دین 🔹تاریخی‌نگریِ دین (نگاه تاریخی به دین) اگرچه می‌تواند برای بسیاری از ادیان مطرح شود ولی نسبت به دین اسلام با چالشی اساسی مواجه است؛ چراکه اسلام ادعای خاتمیت و جامعیت دارد. 🔸اسلام، خود را دینی می‌داند که از جانب خداوند آمده و قرار است نسخه‌هایش تا ابد باشد و منقضی نشود. 🔺بر این اساس؛ افرادی که نگاه تاریخی به دین پیدا می‌کنند عملا دچار یک تناقض می‌شوند: 🔸یا باید اسلام را به عنوان یک دین نپذیرند و یا آنکه اگر او را به عنوان یک دین الهی می‌پذیرند، نمی‌توانند به او نگاهی تاریخ‌مند داشته باشند. 📌نمی‌شود اسلام را قبول داشت در عین حال مهم‌ترین آموزه‌ او یعنی خاتمیت و ابدیت او را نپذیرفت. #تاریخی_نگری #سکولاریسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

#معرفی_کتاب تاریخی‌نگری و دین 🔹 این کتاب از جمله تحقیقاتی است که مسئله تاریخی‌نگری به دین را کاویده است. 🔸در این کتاب تاریخی نگری به معنای نگرشی است که در شکل کامل خود، تاریخ را محیط بر همه امور انسانی اعم از وجود، فهم، عقل، شناخت، عقاید، دین و مذهب، ارزش‌ها، اخلاق و فرهنگ او می‌داند 🔺در این نگاه هر انسانی محدود به اوضاع ویژه زمانه خود است. پیشینه و پسینه‌ای متفاوت از سایر انسان‌ها دارد و توانایی فرارفتن از این محیط تاریخی را ندارد. 🔹نویسنده در بخش‌های نخستین این کتاب دو مسئله را بررسی می‌کند که «چه زمینه‌ها و مبانی باعث شد تا عده‌ای دین را در بستر تاریخی معنا کنند و نگره‌ای تاریخی به آن داشته باشند؟» و اینکه «تاریخی‌نگریِ دین چه پیامدهایی دارد؟» 🔹پس از آن نیز به نقد و بررسی مبانی (انسان‌شناسی، معرفتشناسی و هستی‌شناسی) این نگرش می‌پردازد تا در پرتو آن به صورت تفصیلی به چالش‌ها و پرسش‌هایی بپردازد که از سوی معتقدان به تاریخی‌نگری مطرح شده است. 🔸 وی در این رابطه به صورت مفصل به نظریات مربوط به تاریخی بودن قرآن، فقه، شریعت و ... و ادله موافقان آن می‌پردازد و سعی دارد با نگاهی تحلیلی و نگاه تاریخی به دین را به چالش بکشد و در نتیجه جاودانگی و فرازمانی بودن دین را اثبات کند. 📌این کتاب از جمله کتاب‌هایی است که می‌تواند در رابطه با پاسخ‌گویی به بسیاری از شبهات روشنفکری دینی، کارآمد باشد. #تاریخی_نگری #سکولاریسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

سکولاریسم؛ علوم انسانی (جامعه‌شناسی) 🔸قبلا گفتیم که #سکولاریسم یک تئوری برای جدایی دین از سیاست نیست بلکه به مروز زمان معنای جدایی دین از تمام شؤون مادی زندگی بشر را به خود گرفت. 🔹این مهم موجب شد تا بسیاری از دانش‌ها و تئوری‌های علوم انسانی که قرار بود زندگی مادی بشر را سامان دهد، تحت تأثیر این رویکرد قرار گیرد و با آموزه‌های دینی بیگانه شود. 🔺به همین دلیل دانشی همچون جامعه‌شناسی، معمولا خود را تحت تأثیر گزاره‌های دینی نمی‌داند بلکه دین را به عنوان یک ابژه و با رویکردی #پدیدار_شناختی مطالعه می‌کند. ▪️طبیعی است که در این صورت نگاهش به گونه‌ای باشد که دین (هر دینی که باشد) را صرفا به عنوان یک پدیده که در بستر تاریخ به وجود می‌آید مطالعه می‌کند! 📌لذا معمولا این دانش به دنبال بررسی حقانیت و صدق گزاره‌های دینی و در جستجوی آرمان‌های دینی نیست؛ چراکه بر شانه‌های سکولاریسم سوار شده و حیات کنونی‌اش را مدیون اوست. #سکولاریسم #پدیدار_شناسی 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

آرزوی مشارکت «یا لیتنا کنا معکم فنفوز فوزا عظیما» آرزوی مشارکت در کربلاست کربلایی که پر از بلا بود؛ کربلایی که پر از مشکل بود. کربلایی که آمد تا با نظام سلطه مبارزه کند ولی عده‌ای که باید در آن مشارکت نکردند. زود هم پشیمان شدند.... #پرونده_ویژه #مشارکت #انتخابات 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

تفاوت سکولاریسم و سکولاریزاسیون سکولاریسم مربوط به حوزه فکر و تئوری است؛ تئوری که دین را از شؤون مادی زندگی بشر جدا می‌داند ولی سکولاریزاسیون به معنای کم‌رنگ شدن نقش دین در ساختارهای مادی جامعه به عنوان یک فرایند عینی و واقعی است که در جامعه رخ میدهد. در واقع سکولاریزاسیون به معنای سکولارسازی است #سکولاریسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

سکولاریسم و انکار هویت دینی 🔹#سکولاریسم برای بقاء خود ناچار از بازتعریف رابطه خود با دین است. 🔸اینکه آیا دین را به کلی طرد می‌کند یا اینکه او را محدود به عرصه‌هایی خاص (مثل عرصه‌های فردی) و خود را مشغول حوزه دیگر می‌کند؟ ▪️البته در هر صورت باید ماهیت دین را به گونه‌ای تعریف کند که دخالتی در امور دنیایی بشر نداشته باشد. 🔹اگرچه سکولاریسم معمولا در جوامع دینی، رویکرد دوم را در پیش می‌گیرد و دین را محدود به عرصه‌های فردی می‌کند؛ اما به نظر می‌رسد این رویکرد در نهایت به همان رویکرد نخست یعنی طرد و حذف دین منجر شود. ❗️مهم‌ترین دلیلش آن است که در زندگی بشر به‌ویژه در عصر حاضر، فردی ‌ترین و شخصی‌ترین بخش‌های زندگی بشر اعم از خواب، تغذیه، اقتصاد روزمره هر فرد و... هم تحت تأثیر مناسبات اجتماعی و سیاسی اوست. 🔺 اینجاست که اگر قرار باشد سکولاریسم، دین را از عرصه‌های اجتماعی و سیاسی حذف کند، عملا دین را بایستی از عرصه‌های فردی هم حذف کند و در نهایت به انکار دین برسد. 📌به همین دلیل هم سکولاریسم در تعاریف مختلف خود در ابتدا صرفا یک ایده سیاسی برای جدایی دین از دولت و سیاست بود ولی در ادامه به تئوری جدایی دین از دنیا و شؤون مادی (اعم از سیاست، اقتصاد، فرهنگ و...) تبدیل شد و پس از آن سکولاریسم به جریانی ضددین و در تعارض کامل با دین قرار گرفت. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

دین در نگاه سکولاریسم 🔸#سکولاریسم برای آنکه بتواند دین را از عرصه‌های اجتماعی و کلان زندگی بشر حذف کند، دین را در حد یک سلیقه شخصی یا چیزی همچون آداب و رسوم اجتماعی قلمداد می‌کند. 🔹به همین دلیل نگاهش به دین با روش #پدیدار_شناسی است که لازمه آن در نهایت، مطالعه سیر تطور دین یا ادیان در بستر تاریخ و بررسی پیامد‌های روان‌شناختی آن در افراد و جوامع از سوی دیگر است. 🔺سکولاریسم علم دینی را فقط در همین مقدار خلاصه می‌داند. ▪️به همین دلیل سکولارها اساساً علوم انسانی اسلامی را یک پارادوکس می‌دانند زیرا باور ندارند که یک دین بتواند در حوزه علوم انسانی، راهبردها و مبانی را پایه‌گذاری کند که بخواهد مسائل زندگی بشر را پاسخگو باشد. #علوم_انسانی_اسلامی 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

خاستگاه تاریخی نگریِ دین 🔹نگاه تاریخی به دین و تاریخی نگریستن آن، از کجا آمد؟ 🔸باید دانست که بحران فکری اجتماعی اواخر قرون وسطی و ابتدای دوره رنسانس در اروپا و آنچه که باعث شد تاریخی‌نگری، سکولاریزم و مدرنیته در جهان غرب بتواند، با پس زدن کلیسا و عقب راندن انجیل و عمده آموز‌ه های آن در قرون اخیر، حاکمیت یابد، 📌این بود که معنویت، حکمت و نیاز فطری انسان به حقیقتِ مطلق، دیگر نتوانست راه حلی در مسیحیت و کلیسای آن زمان پیدا کند و تشنگی روح آدمی در این زمینه‌ها بی پاسخ ماند. 🔺از این رو بسیاری از اندیشه‌ورزی‌ها تا حد فراوانی از مسیحیت قطع امید نمود و راه جدایی در پیش گرفت که نتیجه آن رشد #سکولاریسم، نگرش #پدیدار_شناسی به دین و #تاریخی_نگریِ دین بود. 📍ریشه این مسئله هم در تحریف مسیحیت و ناکارآمدی جدی آن در بسیاری از مفاهیم و گزاره‌ها و تئوری‌هاست. 🔹به همین دلیل است که تاریخی‌نگری در جهان اسلام متولد نشده و در این وادی چندان ریشه تاریخی ندارد و در واقع یک نظریه غیربومی است که بدون توجه به وجوه متمایز اصیل و متکثر بین اسلام و مسیحیت قرار است درباره اسلام اجرا شود. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

#معرفی_کتاب سکولاریسم از ظهور تا سقوط 🔸مجموعه مقالاتی که درباره مولفه های جذاب #سکولاریسم بین متفکرین غربی و علت همگیر شدن فرآیند سکولاریزاسیون در بستر های مختلف جهان بلکه جوامع مسلمان با شما سخن می‌گوید. 🔹این کتاب همچنین از فراز و فرودهای سکولاریسم هم با شما گفتگو می‌کند. 🔺دوازده مقاله از اندیشمندان مغرب زمین که بخش اولش به ریشه‌ها، زمینه‌ها، بنیانگذاران واصول سکولاریسم می‌پردازد. 🔸بخش دوم آن نیز به وضعیت سکولاریسم در جهان اسلام توجه دارد 🔹بخش سوم نیز چالش‌های سکولاریسم و انتقادات وارده به آن را مطرح می‌کند. 📌در واقع این کتاب زمینه را در جهت شناخت و نقد سکولاریسم کنونی و سکولاریسمی که ممکن است در آینده در انتظار ما باشند، فراهم می‌سازد؛ که از این جهت می‌تواند برای بسیاری از نخبگان جذاب باشد 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام | معرفی کتاب در سایت

نسبت سکولاریسم و تجربه‌گرایی 🔸اگرچه شکوفایی علم تجربی و تقابل نسبی کلیسای کاتولیک با جریان علمی و تجربی، زمینه را فراهم کرد تا عده‌ای عرصه دنیا را مربوط به علم و عرصه آخرت را مربوط به دین بدانند؛ در نتیجه دین را از تمام برنامه‌ریزی‌های دنیوی حذف کنند. 🔹ولی چنین نیست که سکولارها حتما تجربه‌گرا باشند. بخشی از بدنه سکولاریسم، از عقلانیت #عصر_روشنگری (کانت و...) نیز بهره می‌برند. اینان نیز بر اساس تقابل نسبی عقل و دین در قرون وسطی، دین را بی ارتباط به شؤون مادی بشر دانستند. 📌آری؛ سکولاریسم از جریان تجربه‌گرایی و پوزیتیویسم حداکثر بهره‌برداری را داشته است ولی چنین نیست که سکولاریسم فقط زاده جریان تجربه‌گرایی باشد. #سکولاریسم #تجربه‌_گرایی #پوزیتیویسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

جوانه‌های سکولاریسم بریان ویلسون در واژه شناسی #سکولاریسم می‌نویسد: 📌تعبیر "secularizationnv" در زبانهای اروپایی،اول بار در معاهدهسال1648 وستفالی به کار رفت و مقصود از آن، توضیح و توصیف انتقال سرزمینهایی به زیرسلطه اقتدارات سیاسی غیر روحانی بود که پیشتر،تحت نظارت کلیسا قرار داشتند. در آن ایام واژه یا تعبیر secularis”" دربین مردم متداول بود و تمیز و تفکیک میان sacred (مقدس و دینی) و secular (دنیوی یا غیر دینی) که اجمالا در حکم تمیز و تفکیک مفاهیم ما بعد الطبیعی مسیحی از همه اشیا و اموری بود که این جهانی، یا غیر مقدس و ناسوتی تلقی می شدند، تداعی کننده قول به برتری و مفاهیم مقدس یا دینی بود. 📚برگرفته از مقاله جداانگاری دین و دنیا نوشته بریان ویلسون و ترجمه مرتضی اسعدی 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

زمینه‌های سکولاریسم در مسیحیت 🔹پیتر برگر جامعه‌شناس آمریکایی و نظریه پرداز در جامعه‌شناسی دین یکی از عوامل زمینه ساز #سکولاریسم را مسیحیت می داند. 🔸گرچه او عوامل دیگر اجتماعی و اقتصادی را بی تاثیر نمیداند، اما بر این باور است که ادیان دیگر با وجود گستردش شهر نشینی، سکولار نخواهند شد. 🔺 او سکولاریسم را با #پروتستانیسم را در مسیحیت مقارن میداند. 📌به عبارت دیگر نارسایی‌های کلیسای کاتولیک خودش زمینه‌هایی را فراهم کرد تا حوزه‌های مادی و این‌جهانی را در پرتو افکار و دانش نوین قلمداد شود و در نتیجه آن اهمیت، جایگاه و نقش دین در زندگی این جهانی کم شود. 📚برگرفته از مقاله نقد مبانی فلسفی سکولاریسم نوشته فریبرز محرم خانی 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

سکولاریسم و صنعتی شدن 🔹از نگاه بریان ویلسون، مادی‌گرایی که همه نگرش‌های دینی و ماورائی را تخطئه می‌کند بسیار به سکولاریسم کمک می‌رساند. با این حال او معتقد است: 🔺 قراین و شواهد، حتی در مورد جوامعی که همچون اتحاد شوروی رسما به اصالت دنیا قایل بوده‌اند، نشان‌می‌دهند که این امر تنها به صورتی بسیار تدریجی و بسیار غیربنیادی‌تر از تأثیری صورت می‌پذیرفته است که فرایندهای گسترده‌تر تحول ساختاری اجتماع مانند صنعتی شدن و شهرنشینی بر جریان #سکولارسیم داشته‌اند. 📚برگرفته از مقاله جداانگاری دین و دنیا نوشته بریان ویلسون و ترجمه مرتضی اسعدی 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

سکولاریسم و اومانیسم 🔹توماس لاکمن جامعه شناس آمریکایی ساکن آلمان معتقد است: 📌اگر #سکولاریسم ناشی از حکومت عقل (بدون توجه به دین و وحی - آنچنان که در #اومانیسم امروزه مطرح است) دانسته شود، تقدس زدایی و جدایی دین از جامعه و شخصی شدن دین از نتایج آن است چراکه این نگاه برای عقل قدرتی قائل است که بدون رجوع به منابع دینی و وحی میتواند حیات بشری را سامان دهد. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

نهضت اصلاح دینی و سکولاریسم مک گراث آلیستر؛ کشیش ایرلندی که خود از موافقان سکولاریسم است. او معتقد است اندیشه رهبانیت و بی‌توجهی مسیحیت کاتولیک یکی از زمینه‌هایی است که منجر به #نهضت_اصلاح_دینی و در ادامه تضعیف سیطره دین در ساحت‌های مختلف زندگی و در نهایت بروز #سکولاریسم شد. 📚 مقدمه‌ای بر نهضت اصلاح دینی؛ ترجمه بهروز حدادی ص 491 - 503 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

اگر خود را نخبه می‌دانید؟ اگر به تمدن‌شناسی علاقه دارید؟ اگر علوم انسانی اسلامی را دوست دارید؟ اندیشه رضوان را از دست ندهید ✅ به ما افتخار دهید و در کانال اندیشه رضوان عضو شوید: https://eitaa.com/joinchat/3871474313Caf308215a6 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

ژان کالون و سکولاریسم 🔹کالون از رهبران نهضت اصلاح دینی بود که قرائتش از دین و کتاب مقدس سهم بسزایی در نهادینه شدن #سکولاریسم و سکولاریزاسیون تمدن غرب داشت؛ چراکه باور آن بوده که کتاب مقدس توجهی به جزئیات ساختار جهان مادی ندارد بلکه هدف آن اعلام بشارت عیسی میسح است. 📚 برگرفته از مقاله زمینه‌های نظری سکولاریسم در مغرب زمین 📌این رویکرد همان چیزی است که حوزه دین را از دنیا و تنظیم روابط انسانی در دنیا جدا می‌کند و دین را محدود به آخرت می‌سازد. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

ماکیاولی و سکولاریسم 🔸ماکیاولی از جمله افرادی است که همزمان با نهضت اصلاح دینی در قرن 16 با کتاب خود به نام شهریار، #سکولاریسم را تئوریزه می کند. 🔹او به صراحت معتقد است که دین حق دخالت در سیاست ندارد و حکومت‌داری نباید مبتنی بر دین باشد. #فلسفه_سیاسی #سکولاریسم 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

#معرفی_کتاب مبانی نظری غرب مدرن 🔹کتابی از شهریار زرشناس که می‌تواند به خوبی غرب را به شما معرفی کند. 📌بالاخره در جهانی تنفس می‌کنیم که عرصه‌های مختلف نظری و عملی تحت تأثیر تمدن غرب است. اگر دغدغه #تمدن_اسلامی را دارید، حتما باید از تمدن مقابل خود و اتمسفری که در جهان ایجاد کرده است مطلع باشید تا بدانید که چه مبانی دارد؟ 🔸در این کتاب با مبانی مهمی مثل #اومانیسم، #سکولاریسم، #لیبرالیسم، #دموکراسی، #ناسیونالیسم، #تکنوکراسی، #سوسیالیسم، #فمینیسم، و... آشنا می‌شوید که در ساختارهای مهم غرب نهادینه شده‌اند. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

شرق و غرب در علوم انسانی 🔹در علوم انسانی، غرب در معنای فرهنگی تاریخی اش در مقابل شرق است نه موقعیت جغرافیایی! مراد از شرق مقطعی از تاریخ بشریت است که روح توحید در او رواج داشته و اتصال او با عالم معنویت برقرار بوده است ولی غرب رویکردی است که در آن رابطه بشر با وحی قطع شده بلکه به نیست‌انگاری وحی می‌رسد. 🔸پس غربی بودن صرفا یک مفهوم جغرافیایی نیست بلکه یک نوع نگرش است هرچند که از نظر جغرافیایی نیز مغرب زمین، نقطه آغاز این نگرش بوده است و تا قرون وسطی، رنسانس و در نهایت تا دوره مدرن ادامه یافته است. 📚برگرفته از «مبانی نظری غرب مدرن» نوشته شهریار زرشناس #تمدن_غرب #مدرنیته 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

چرا عده‌ای سکولار شدند؟ 🔹شاید بتوان گفت آنچه #ماکیاولی و امثال او را به #سکولاریسم سوق داده، کارکرد #حکومت در نگاه اوست. 🔸در نگاه این افراد، شالوده حکومت اعمال قدرت، سلطه، قهر و غلبه است لذا دین که با اعمال زور و خشونت ارتباطی ندارد؛ نمی‌تواند با حکومت همسو باشد. 🔺نیکولا ماکیاولی در کتاب خود «شهریار» می‌نویسد: «شهریاری در میان مردمی که به فرمانبری خو گرفته‌اند آسان‌تر است. او آزادی مردم را تهدیدی برای قدرت دانسته و معتقد است کسی که به پادشاهی شهری دست یافته که مردمش به آزادی خو گرفته‌اند اگر آن را ویران نکند، اسباب سرنگونی خود را فراهم کرده است؛ چرا که یاد آزادی مردم را آرام نخواهد گذاشت. در نگاه ماکیاولی قهر و غلبه برای حفظ مردم دارای اهمیت است؛ زیرا طبع مردم همواره به یک رنگ باقی نمی‌ماند و اگر چه آن‌ها را آسان می‌توان به سویی کشید اما نگاه‌داشت‌شان در آن جهت دشوار است. به این دلیل باید چنان کرد که هر گاه پایه ایمان‌شان سست شد به زور ایمان آورند» (شهریار، ص76-77 و 82). 📌علاوه بر ماکیاولی برخی دیگر از فیلسوفان و اندیشمندان غربی از جمله #کارل_ماکس (1883-1818م)، #نیچه(1900-1844م)، #ماکس_وبر (1920-1864م) و #لنین(1924-1870م) نیز سلطه را سنگ بنای دولت می‌دانند و معتقدند حقیقت وجود دولت در اعمال قدرت ریشه دارد. ▪️البته این نگرش مورد انتقاد بسیاری از اندیشمندان است؛ چراکه حداقل در برخی ادیان همچون اسلام حکومت تنها ابزار اعمال زور نیست بلکه در #فلسفه_سیاسی اسلام، آرمان #حکومت_دینی آن است که میان قدرتِ حکومت و آزادی مردم سازگاری باشد. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام

ماکیاولی به دین چه نگاهی داشته است؟ برای پاسخ بر روی سوال کلیک کنید. 🌱اندیشه رضوان 📎ایتا l سایت | تلگرام | اینستاگرام