گزارش هفتمین جلسه از سلسله‌نشست‌های تاریخ و ماوراء #بخش‌اول سلسله نشست های"تاریخ و ماوراء" به دنبال یافتن روش پاسخ به سوالات اساسی در علم بودنِ تاریخ و ساحت دانشیِ آن در مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام تشکیل شد تا باور به قانونمندیِ عوامل نامحسوس در رویدادهای تاریخی، بررسی و واکاوی شود. به دنبال ارائه نظریه "پارادایم الهیاتی در تاریخ" توسط استاد محترم؛ جناب آقای دکتر الویری، هفتمین جلسه از سلسله نشست‌های تاریخ و ماورا با دعوت از سرکار خانم دکتر زهره باقریان؛ عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده و استاد حوزه و دانشگاه، به بررسی روش‌شناسی پسا مدرن در باورمندی به ماوراء الطبیعه و دخالت دادن آن در تاریخ‌نگاری.پرداخته شد. در این مبحث با عنوان "بازکاوی معنا از تاریخ قدسی بر پایه روش‌های فهم پسا مدرن"، خانم دکتر باقریان به توضیح ویژگی‌های روش مدرنیته، پسا مدرن و سنتی پرداختند. ایشان بیان داشتند: ما برای فهم تاریخ قدسی روشی واحدی نداریم، بلکه ابتدا می‌بایست روش‌های تحلیل گفتمان را دسته‌بندی کنیم و هر کدام از آن‌ها را بر اساس روشی که جزئی کرده‌ایم، در ذیل یکی از منابع تاریخ قدسی قرار دهیم. اگر بخواهیم بر اساس جامعه‌شناسی تاریخی به سراغ متون مقدس برویم، حتماً باید از مسیر تحلیل گفتمان و روش‌های لاکلا و موفه و فوکو بهره ببریم. ولی زمانی که بخواهیم متن را مورد بازکاوی قراردهیم، متنی که روایت و قرآن است، باید به سراغ تحلیل گفتمان انتقادی و در رأس آن ها تحلیل گفتمان فرکلاف برویم. اکنون توضیح می‌دهم که چطورمی‌توانیم این روش را مورد کاربست قرار دهیم: آیا این روش با معرفت شناسی و انسان شناسی در اسلام و الهیات اسلامی ، سنخیت دارد؟ این‌ها همدیگر را رد می‌کنند یا نه؟ گفتمانی که در درون یک تفکر دینی، که مؤلفه خود را از مذهب می‌گیرد، تولید می‌شود با یه گفتمانی که در درون نظام‌های مبتنی بر ماتریالیسم تولید می‌شود و مؤلفه خود را از نفی مذهب می‌گیرد با هم مخالفند یا تفاوت دارند. اما این مسئله تنها به تفاوت تفکر تئوری و گفتمان‌های دو جهان شرق و غرب یا الهیات مسیحیت و الهیات اسلام برنمی‌گردد، بلکه در درون خود جوامع اسلامی هم درباره یک موضوع و مسئله، فهم و گفتمان‌های متفاوتی تولید می شود. این دقیقاً همان چیزی است که پسا ساختارگرایان مطرح می‌کنند. اینکه اعتقاد دارند ما تغییر بافت را می‌پذیریم. و به خاطر همین تغییر بافت، همه نظریات جهانشمول را رد می‌کنند. اولین مفروض پساختارگرایی رد نظریات جهانشمول است: آنها به فرانظریه و نظریات چندگانه اعتقاد دارند . در اینجا می‌توان نظریه‌ای را ازتحلیل گفتمان و ریشه‌های پسا ساختارگرایی ارائه کرد که با معرفت شناسی و الهیات اسلامی سازگاری داشته باشد . مهمترین چالشی که روش های پساساختارگرایی با مبانی اندیشه ی دینی ما ایجاد می کند ، رد حقیقت واحد و یگانه و حذف کنشگری انسان است. اما الهیات اسلامی، ضمن آنکه کنشگری انسان را می پذیرد ، مسئولیت او را در کشف حقیقت می پذیرد. در پاسخ به این ادعا می توان بیان کرد که تحلیل گفتمان به عدم حقیقت اعتقاد ندارد بلکه بر این باور است که حقیقتی وجود دارد اما در پس گفتمانها ارايه می گردد که به آن می توان گفت واقعیت . یعنی ما با تکثر واقعیتها مواجه ایم نه آنکه حقیقت چند گانه باشه . چالش دیگری فهم تواریخ قدسی با روشهای پسامدرن به هم مرتبه بودن مراتب فهم بر می گردد. مدرنیته معتقد بود دسترسی به حقیقت برتر وجود دارد یعنی معرفت را یگانه می‌بیند. می‌گوید: یک جهان و یک حقیقت و یک معرفت وجود دارد. اما پسا مدرن مراتب فهم را می پذیرد اما ارزش گذاری نمی‌کند. در جهان سنتی هم تکثر وجود دارد هم حقیقت واحد. یعنی علاوه بر پذیرش مراتب فهم ، به فهم برتر نیز اعتقاد دارد. بررسی نص و روایات بر اساس روشهای فهم پسامدرن به علت این چالش ها و عدم سنخیت روشی و معرفتی امکان پذیر نیست مگر اینکه ما به تحلیل گفتمان انتقادی روی آوریم . زیرا گفتمان انتقادی بر این باور است که حقایق انکار ناپذیر وجود دارد مانند عدالت و نفی ظلم . یعنی نمی توان بر مراتب یکسان فهم ها اعتقاد داشت بلکه می توان حقیقت را از ایدئولوژی تشخیص داد و اینکه ما به حقیقت معتقدیم اما برای دسترسی به حقیقت، باید گفتمان کنیم. آن هم از طریق زبان شناسی. چرا که ایدئولوژی خود را در زبان پنهان کرده و من با کاویدن انتقادی، چهره ایدئولوژی را روشن می‌کنم. #ادامه‌دارد @chsiqs

گزارش هفتمین جلسه از سلسله‌نشست‌های تاریخ و ماوراء #بخش‌دوم نکته آخر اینکه می‌بایست میان "دین" و "معرفت دینی" تفکیک قائل شویم. "دین" حقیقتی واحد و ثابت و لایتغیر است. و انسان توانایی دستیابی به حقیقت را دارد. اما " معرفت دینی" فهم بشر از دین است. متغیر است و از دوره ای به دوره دیگر متفاوت است. می‌بایست به آن بعنوان علم نگاه کنیم. درمورد آن بحث کنیم، آن را اصلاح کنیم و مورد نقد قرار دهیم. یعنی معرفت دینی را می توان مورد تحلیل گفتمان انتقادی قرار داد نه آنکه ما دین و نص مقدس را به تحلیل گفتمان انتقادی بکشانیم . زیرا متن مقدس خودش عین حقیقت است و در صورتی که در تحلیل گفتمان انتقادی هدف ما تشخیص حقیقت از ایدئولوژی است در صورتی که متن مقدس خودش حقیقت محض است . متون تاریخی مبتنی بر روایات شامل دسته دوم متون هستند یعنی معرفت دینی اند نه آنکه خودشان دین باشند زیرا مورخ در این متون با مقوله بندی کردن روایات ، و طبیعی سازی آنها در متن و حتی با دستکاری واژگان آن در مواردی تلاش می کند تا آن در ذیل گفتمان مورد توافق خودش قرار دهد . یعنی این متون ایدئولوژیک محورند. خانم دکتر باقریان، پس از اتمام جلسه و در تکمله بحث، در پاسخ به سوال اصلی نشست، عنوان داشتند: در نگاه پسا مدرن، روایات ماورائی جزئی از ایدئولوژی هستند که نمی‌توان آن ها را به عنوان روایات اصیل مورد استناد قرار داد مگر آنکه با روش تحلیل گفتمان انتقادی آنها بازکاوی کرده ، حقیقت را از خلال گفتمانها استخراج کرد. از این رو روش پست مدرن این نوع روایات را رد می کند و آن را بدون گفتمان انتقادی نمی‌پذیرد. پایان بخش دوم @chsiqs

📜افضلیت حضرت فاطمه(س) بر حضرت مریم(س) 🔸به گزارش بخاری، پیامبر، حضرت فاطمه(س) را سرور تمامی بانوان بهشتی خوانده است. 🏷وقال النبي فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ. 📚الجامع الصحیح: ۳، ۱۳۶۰. 🔺براین اساس فاطمه(س) از تمامی زنان حتی حضرت مريم بالاتر است. 🔹آلوسی، از علمای قرن سیزدهم هجری، در مسأله افضلیت میان حضرت فاطمه (س) و حضرت مریم (س) قائل به توقّف است. با این حال، وی معتقد است، در میان سایر زنان، حضرت فاطمه (س) برترین است. وی همچنین تصریح کرده که خدیجه(س)، مادر حضرت فاطمه، برتر از سایر زنان مسلمان ـ از جمله همسران پیامبر ـ می‌باشد. 🏷وبعد هذا كله الذي يدور في خلدي أن أفضل النساء فاطمة، ثم أمها... وعندى بين مريم وفاطمة توقف نظراً للأفضلية المطلقة. 📚روح‌المعانی:۳، ۱۵۷. @chsiqs

📜مشاغل شیعیان متقدم: شغل دولتی3 🔹به گزارش نجاشی، حسین بن علی حسین معروف به وزیر مغربی(نواده دختری نعمانی نویسنده کتاب الغیبه) وزیر شیعی مذهبِ حکومت بنی مروان(۴۱۴ـ۴۱۸) در میّافارقین بوده است. 📚الرجال: ۶۹. 🔺رساله‌ای از اهالی منطقه میّافارقین باقی مانده که از سید مرتضی سوالاتی پرسیده‌ و پاسخ گرفته‌اند. 📚رسائل الشریف المرتضی: ۱، ۲۷۹. 🔸ناصر خسرو، عالم قرن پنجم، از این شهر در سفرنامه خود نام برده است. 📚سفرنامه: بخش ۱۴. 🔺میّافارقین شهری در منطقه دیار بکر، جنوب غربی ترکیه امروزی به نام سیلوان است. @chsiqs

📜روایت زنانه از ولایت علی(ع) 🔸به گزارش ابن ابی طیفور، عالم قرن سوم، سوده همدانی، دختر عماره بن أشل( یا أشتر و یا أسک) است و در نبرد صفین به هنگام تحریض برادرش شعر زیبایی سروده که در مجلس معاویه بازگو می‌شود. 🏷ان الامام، أخا النبی، محمد علَم الهدی و منارة الایمان 🔺به درستی علی(ع) پیشوایی است که هم برادر پیامبر(ص) و هم نشان هدایت و پرتو ایمان است. 🔺سوده در این شعر به عقد اخوت بین پیامبر(ص) و علی(ع) اشاره کرده و از واژه‌های عَلَم و مناره، بهره برده است. 📚 بلاغات النساء: ۱، ۱۴. @chsiqs

📜روایت زنانه از ولایت علی(ع) 🔸به گزارش ابن بکار، تاریخ‌نگار قرن سوم، هنگامی که معاویه نظر جُروَه دختر مرة بن غالب التّميمية را در مورد علی(ع) می پرسد جواب می‌دهد: سوگند به خدا چنان مقام و جایگاهی دارد که درک آن دشوار و حتی محال است. 🏷جاز والله في الشرف حدا لا يوصف وغاية لا تعرف ، وبالله أسأل أمير المؤمنين إعفائي مما أتخوف . 🔺وی از معاویه می‌خواهد، او را از مسائلی که از بیان آن بیم دارد معذور دارد. معاویه که می‌دانست وی چه خواهد گفت، چنین کرد و پاسخ بیشتر نخواست. 📚اخبار الوافدات من النساء على معاویه بن ابى سفيان: ۳۴. @chsiqs

📜مشاغل شیعیان متقدم: تألیف 🔸شیخ طوسی، گزارش می‌کند که کتاب حسین بن ابی‌غُندُر جزء کتاب‌های اصل در حدیث شیعه بود. وی راوی کوفی از اصحاب امام کاظم(ع) و پدرش نیز از اصحاب امام صادق(ع)، بوده‌اند. 📚الفهرست: 152-153. 🔺 بر اساس طبقه باید گفت هر دوی آن‌ها در عهد عباسیان، شاگرد امام صادق(ع) بوده‌اند. 🔹ابن قولویه، گزارش کرده است، این پدر و پسر روایاتی را از امام صادق(ع) نقل کرده‌اند که نشان از اعتقاد قوی آن‌ها به تشیع دارد. 📚کامل الزیارات: 125، 144، 199. @chsiqs

📜عالم‌خیزی شهر اهواز 🔹به گزارش شیخ طوسی، دو برادر حسین بن سعید و حسن بن سعید، اصالتاً اهل کوفه بودند و بعدها در اهواز ساکن شدند و نقشی مهم در انتقال حدیث شیعه امامیه در منطقه خوزستان ایفا کردند. 📚الفهرست: ۱۴۹. 🔸کَشّی، عالم رجالی قرن چهارم، گزارش می‌کند، اسحاق بن ابراهیم حضینی، علی بن الریان و عبدالله بن محمد حضینی، به دست حسن بن سعید، شیعه شده‌اند. 📚رجال: ۵۵۲‌. 🔹به گزارش شیخ طوسی، علی بن مهزیار توسط حسن بن سعید به تشیع گرویده و پس از آن، امام رضا(ع) او را به عنوان وکیل در اهواز انتخاب کردند. 📚رجال: ۳۵۴. 🔸شیخ طوسی، گزارش می‌کند کتاب‌های حسين بن سعید، که تعداد آن‌ها به سی کتاب می‌رسید، از چنان شهرتی در میان شیعیان برخوردار بودند که کتاب‌های نوشته شده توسط هشت راوی دیگر را به کتاب‌های وی تشبیه می‌کردند. 📚الفهرست: ۲۴۲، ۲۶۶، ۴۰۷. 🔹شیخ طوسی، احادیث فراوانی از حلبی به نقل از حسین بن سعید از محمد بن ابی عمیر نقل کرده است که تعداد آنها به ۱۱۹ مورد می‌رسد. 📚تهذیب الاحکام: ۲، ۵۲. @chsiqs

📜 عالم‌خیزی شهر قم 🔹شیخ صدوق، در طریق کتابش، کتاب عبیدالله حلبی را گزارش کرده که توسط پدرش و محمد بن حسن بن ولید دریافت نموده است. هر دو استاد وی، ساکن قم بودند. 📚کتاب من لایحضره الفقیه: ۴، ۱۶. 🔸به گزارش نجاشی، در طبقه استادان شیخ صدوق، راویانی نظیر محمد بن حسن صفار، عبد الله بن جعفر حِمیری، سعد بن عبدالله اشعری و حسین بن محمد بن عامر اشعری، وجود دارند که همگی در زمره محدثان قمی به شمار می‌روند. در طبقه بعد نیز احمد بن محمد بن عیسی راوی کتاب است که در شهر قم جایگاه اجتماعی داشته است. 📚رجال: ۸۳. 🔹 شیخ طوسی، نام على بن احمد بن محمد بن طاهر قمی معروف به ابن ابی جید را در طریق کتاب حلبی گزارش کرده است. 📚الفهرست: ۳۰۵. @chsiqs

📜 تقدس تربت امام حسین(ع) ▫️بنابر گزارش ثعالبی، یکی از ادیبان قرن پنجم، افرادی به «منفذ الطین» شهرت داشتند. وی در معرفی شعر یکی از شاعران هم‌عصرش «ابودلف الخزرجی الینبوعی» به افرادِ یادشده، اشاره می‌کند. ▫️ثعالبی بر این باور است «منفذ الطین»، ریش خود را با حنا خضاب کرده و ادعای تشیع داشتند و تسبیح و مهرهایی از خاک درست می‌کردند. آنان بر این ادعا بودند آن خاک، خاک مزار امام حسین بوده لذا تسبیح‌ها و مهرها را به شیعیان هدیه می‌دادند. 🏷مُنفِذُ الطّینِ: قَومٌ يَخضِبونَ لِحاهُم بِالحِنّاءِ، وَ يَدَّعونَ أَنَّهُم شيعه و يَحمِلونَ السُّبَحَ وَ الأَلواحَ مِنَ الطّينِ وَ يَزعُمونَ أَنَّها مِن قَبرِ الحُسَينِ بنِ عَليّ رَضيَ اللّهُ عَنهُما فَيُتحِفونَ بِها الشّيعَه. 📚یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر:۳، ۴۲۳. 🔺️از گزارش فوق چند نکته به نظر می‌رسد: ✔️چون ثعالبی در دوران آل بویه می‌زیسته و رویه این حکومت تسامح و تساهل بوده لذا افرادِ یادشده با آزادی عمل، به رواج هدیه دادن تربت و تسبیح، اهتمام داشتند. ✔️معمولاً هدیه دادن یک شیء نشان از ارزش معنوی یا مادی آن دارد لذا اگر در جامعه‌ای، «تربت» به عنوان هدیه رد و بدل می‌شده، یعنی باور به تقدس و ارزش معنوی آن وجود داشته به طوری که عده‌ای به این لقب معروف بودند. ✔️ مهر و تسبیح ساختن و هدیه دادن افرادِ یاد شده، تا بدان حد رواج داشته که افزون بر اطلاق عنوان خاص، در شعر شاعران نیز منعکس شده است. @chsiqs

📜آثار واقدی، سرقت یا اصالت؟! ▫️شیخ طوسی درباره ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی، شیعه امامیه، بر این باور است که برخی از ثقات عامه گفته‌اند: تمام کتاب‌هایی که به نام «واقدی» معروف بوده، در واقع نوشته‌های ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی است که واقدی آن‌ها را گرفته و به نام خود منتشر کرده است. البته واقدی هیچ جا اشاره نکرده که از ابراهیم، نقل قول کرده است... 🏷 و ذكر بعض ثقات العامة ان كتب الواقدي - سائرها ـ انما هي كتب ابراهيم بن محمد بن ابی يحيى ، نقلها الواقدي و ادعاها ، و لم نعرف منها شيئاً منسوباً الى ابراهيم... 📚الفهرست: ۱. ▫️نجاشی نیز بر این نکته تأکید می‌کند که ابراهیم بن یحیی از شیعیان و علمای دوازده امامی بوده و اهل سنت او را تضعیف می‌کردند. برخی از اصحاب ما از مخالفان نقل کرده‌اند که همه کتاب‌های واقدی در حقیقت نوشته‌های ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی است که واقدی آن‌ها را گرفته و به نام خود منتشر کرده است... 🏷 وكان خصيصاً والعامة لهذه العلة تضعفه. وحكى بعض أصحابنا عن بعض المخالفين أن كتب الواقدي سائرها إنما هي كتب إبراهيم بن محمد بن أبي يحيى، نقلها الواقدي وادّعاها وذكر بعض أصحابنا أنّ له كتاباً مبوباً في الحلال والحرام عن أبي عبد الله عليه. 📚رجال نجاشی:۱۷. @chsiqs

▪️شب یلدا در حرم مطهر رضوی 🔹با توجه به اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشخص می شود که مصرف هندوانه در شب یلدا حداقل در دوره قاجاریه معمول بوده است. 🔹در میان اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، اسنادی مبنی بر گرامیداشت این شب در حرم به ویژه درمیان کارکنان این آستان مبارک وجود دارد. مطابق این اسناد طبق سنت رایج برای این شب برای کارکنان حرم امام رضا (ع) هندوانه تهیه می‌کردند. چنانکه قدیمی‌ترین سند موجود در این خصوص به سال 1267 قمری برمی‌گردد که طبق آن مبلغ یک تومان و سه هزار و سیصد دینار بابت تهیه پنجاه من هندوانه هزینه شده است. اسناد سال‌های بعد در دوره قاجار نیز نشان از استمرار این رسم دارد. عکس سمت راست: سند درخواست تهیه چهل من هندوانه برای اهالی کشیک حرم در سال 1279 قمری 🔹متن سند: عالیجاه تحویلدار باشی سرکار فیض آثار چون از سابق الی زماننا هذا شب یلدا را از سرکار به جهت اهل کشیک این شب و روز هندوانه داده می‌شده، مقدار چهل من هندوانه به جهت حضرات روانه نمایند قبض محسوب است. شهر ربیع الثانی 1279. 🔗 برگرفته از کانال مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی @chsiqs