3. درامدی بر کاستی دستگاه مرکب؛ تنگنای تعداد معیارها: قبض و بسط شمارگان معیارها

4. تنگنای دوم: اولویت بندی و ترتیب معیارها ولیّ امر

5. تنگنای سوم دستگاه مرکب؛ تعیین ارزش عددی معیارها

6. عوامل تشدید تنگناها: آ. همگان، ب. حجیت شرعی، ج. حداکثر دقت

7. معرفی مزیتهای دستگاه پیچیده انتخاب

8. لایه شناسی و محیط شناسی انتخابات و تقسیم کلی معیارها به «معیارهای عمومی و تخصصی» و تبیین معیار عمومی

9. معیارهای تخصصی هر انتخابات

10. کارویژه های اصلی مجلس و معیارهای تخصصی ناظر به آن.

متن جلسه چهارم دستگاه های انتخاب اصلح

۴. دستگاههای انتخاب اصلح؛ دستگاه پیچیده انتخاب درآمدی بر شناخت معیارهای ولیّ امر ولیّ امر در هر دوره ای ممکن است که متناسب با شرایط داخلی، منطقه ای و جهانی، برخی معیارهای انتخاب اصلح را برجسته کند یا برای فهم بهتر مسأله، آن را به چندین زیرمعیار تبدیل کند یا حتی عناوین ضد آن هم بیاورند و توضیح بدهند. در حالی که در اصل یک معیار بیشتر نیست ولی ما با سه یا چهار عنوان مواجهیم. گاهی هم ممکن است که چندین معیار را در یک عنوان کلی تر جمع کند. به این ترتیب پس از دهها انتخابات، ما با دهها نکته ولی فقیه درباره رسالت نمایندگی و ویژگی های نماینده، با الفاظ و عبارات مختلف رو به رو می شویم. در این حال، در «تعداد معیارها، ترتیب اولویت معیارها و ارزش عددی هر معیار، دچار ابهامات جدی می شویم: یک. تنگنای تعیین تعداد معیارها امکان خطا در تعداد معیارها وجود دارد و نمی توان اعلام کرد که ۲۵ معیار داریم یا ۳۶ یا ۶۷ تا. زیرا برخی معیارها ممکن است از نظر کسی مترادف باشند و برخی ممکن است آن را دو معیار به حساب بیاورند یا معیارهای متضاد (عدالت طلبی، فساد ستیزی) جدا یا با هم حساب شوند. در این حال، فرضا اگر کسی نمره عدالت طلبی اش زیاد است، این نمره برای فسادستیزی هم به عنوان معیار دیگری ثبت شود، در حالی که ممکن است این دو یکی باشند و بر عکس. دو. تنگنای اولویت بندی معیارها در اولویت بندی معیار چگونه می توان با حجت شرعی آنها را ترتیب بخشید؟ آیا واقعا ما با حجت شرعی و دقت حداکثری می توانیم ۳۶ معیار را رتبه بندی کنیم؟ چه کسی توانسته است چنین کند و کجا ارائه کرده است؟ سه تنگنای تعیین ارزش عددی معیارها چگونه می توان ارزش عددی هر معیار را مشخص کرد؟ مثلا ارزش عددی معیار ساده زیستی چند است و ارزش عددی معیار شجاعت چند است؟ حال اگر کسی شجاع تر بود و دیگری ساده زیست تر، کدام مقدم هستند؟ آیا واقعا در بین ما کسی هست که بتواند بر اساس حجت شرعی، ارزش عددی برای این معیارها تعیین کند؟ اگر بنا بر چنین محاسباتی بود، شایسته بود که خود رهبری، پیشگام شوند و چنین جدولی تولید کنند و تعداد معیارها و رتبه هر یک و ارزش عددی هر یک را مشخص کنند تا مکلفین به حَرَج نیفتند. این مساله وقتی مهم می شود که بدانیم امام خامنه ای می گویند که «همگان به ویژه خواص و علما وظیفه دارند با حداکثر دقت افراد اصلح را با حجت شرعی شناسایی کرده و به مردم معرفی کنند» در حالی که اگر بخواهیم بر اساس حجت شرعی حرکت کنیم، نه تعداد معیارها را می توان مشخص کرد و اساس نه رهبری در پی تعیین عدد خاصی برای معیارها بوده اند، نه ترتیب آنها را می توان شرعاً مشخص کرد و نه ارزش عددی آنها را می توان شرعا مشخص کرد، چه رسد به این که با حداکثر دقت هم باشد و بخواهیم بگوییم که این وظیفه هم تنها متوجه فقهای حوزه فقه سیاسی نباشد، بلکه شامل افراد غیر فقیه هم باشد و چه رسد به این که نامزدهایی که ارزیابی می شوند نیز از نظر صلاحیت، قدری به هم نزدیک باشند. در این جا: اولا در مرحله شناخت معیارها و جدول بندی و ارزشگذاری مشخص آنها دچار مشکل می شویم؛ ثانیا سطح کاربری این دستگاه پیچیده، برای کشف عیار فرد، سطح کاربری عمومی نیست و به درد همگان نمی خورد؛ ثالثاً در مرحله تطبیق معیارها و نامزدها، دچار تنگناهای شدیدی می شویم. لذا باید به دستگاه انتخاب دیگری روی آورد. فقه انتخابات برای رهایی از این تنگنا، یک دستگاه پیچیده تری در مقایسه با دستگاه انتخاب مرکب کشف می کند که: آ. هم دقت آن فوق العاد است؛ ب. هم نیازمند شمارگان دقیق معیارها نیست؛ ج. هم نیازمند کشف ارزش عددی معیارها نیست؛ د. هم سطح کاربری آن بسیار ساده و همگانی است؛ ه. هم حجیت شرعی دارد؛ و. هم دقت آن حداکثری است؛ ز. و هم این که سبب رشد انتخابگر و انتخاب شوند و نیز جامعه و ساختارهای حاکم در آن می شود. دستگاه پیچیده انتخاب این دستگاه یک تقسیم ساده را در درک ما ایجاد می کند تا با کمک آن، به دو مساله توجه کنیم: آ. لایه و محیط انتخابی؛ ب. تفکیک معیارها. آ. لایه انتخابات در این جا ما باید توجه کنیم که این انتخابات برای چه جایگاهی است و فرد منتخب، چه وظایفی بر عهده دارد. برای مثال وقتی می خواهیم کسی را به عنوان نامزد اصلح در انتخابات مجلس برگزینیم، باید به وظایف نماینده مجلس توجه کرد. بررسی تطبیقی مطابق مفاد فصل ششم قانون اساسی، مجلس و نمایندگان به طور کلی در دو بعد قانونگذاری در محدود قانون اساسی و نظارت و تحقیق و تفحص در همه امور کشور مسوولیت دارند و اهمیت و گستره دخالت آن به قدری است که امام خمینی گفتند که «مجلس در راس همه امور» است. حوزه اختیارات و وظایف نمایندگان به نحوی در سوگندنامه آنان (اصل ۶۷ قانون اساسی) نیز بازتاب یافته است:

«من‏ در برابر قرآن‏ مجید، به‏ خدای‏ قادر متعال‏ سوگند یاد می‏ کنم‏ و با تکیه‏ بر شرف‏ انسانی‏ خویش‏ تعهد می‏ نمایم‏ که‏ پاسدار حریم‏ اسلام‏ و نگاهبان دستاوردهای‏ انقلاب‏ اسلامی‏ ملت‏ ایران‏ و مبانی‏ جمهوری‏ اسلامی‏ باشم‏ ...». خلاصه این که مجلس به صورت مستقیم و غیر مستقیم در مسائل مهم داخلی و خارجی کشور نقش بسیاری دارد. اکنون اگر بخواهیم به معیارهای مورد نیاز برای کارکردهای اصلی نمایندگی توجه کنیم، باید به دو حوزه سیاسی- انقلابی و اسلامی اشاره کرد. ب. تفکیک معیارها یک. معیارهای عمومی هر کس(به جز اقلیت ها) که بخواهد متولی مسوولیت نمایندگی شوراها یا مجلس یا خبرگان یا ریاست جمهوری بشود، باید، اولاً و مهمتر از همه، انسان متدین و باتقوا باشد وانگهی این ایمان و تعهد باید در زیرمعیارهای مرتبط با آن امتداد یابد و یک تقوایی نباشد که امتداد اجتماعی و کارکردی نیافته است؛ معیارهایی همانند عدالت طلبی، پاکدستی، شجاعت و توانمندی، امتداد طبیعی تقوا است. به این معیارها، معیارهای عمومی می گوییم. دو. معیارهای تخصصی اما برخی از معیارها در نسبت با وظیفه ای که نامزد یک انتخابات دارد، برجسته تر می شود. مثلا اگر کسی نامزد یک مقام اجرایی است، طبعا توان مندی های اجرایی و مدیریتی ارزش محوری تری، نسبت به توانمندی های علمی و نظارتی به خود می گیرد و اگر کسی می خواهد برای یک مقام قانونگذاری و نظارتی انتخاب شود، طبعا معیارهای و مهارتهای شناختی و نظارتی جایگاه محوری تری نسبت به معیارهای اجرایی و مدیریتی به خود می گیرند. این مسأله از مسلمات است. بررسی تطبیقی معیارهای مربوط توجه به برخی از معیارهایی که در کلام ولیّ فقیه آمده است، ما را به درک دستگاه انتخابی پیچیده کمک می کند؛ مثلاً ایشان برای شناخت نامزد اصلح به اسلام شناسی و فهم سیاسی که با کارکردهای اصلی نماینده ارتباط بیشتری دارند، توجه می دهند: امام خامنه ای: «نماینده نباید مفتون هم بشود. بعضیها مفتون و فریفته میشوند و دهنشان باز میماند! اینها آدمهای ساده‌لوحی هستند که راه‌حلهای خیالىِ اقتصادی یا سیاسی یا امنیتیای که با آب و تاب تمام و با رنگ و لعاب گوناگون عرضه میشود، آنها را از خود بیخود میکند! سالها تجربه میکنند؛ اما آخرش خود و دیگران را به خاک سیاه می نشانند! بنابراین، مفتون هم نباید بشوند؛ بلکه به دنبال راه‌حلّ صحیح، راه حلّ مستقل، راه حلّ برخاسته از شرایط خاص این ملت و این کشور و راه‌حلّ ارائه شده از سوی اسلام باشند. اسلام در همه مسائل، همه راه‌حلها را داده است؛ ما باید خودمان برویم و پیدا کنیم. اگر ما کج میفهمیم، اگر ما بد میفهمیم، اگر ما دنبالش نمیرویم و نمیرسیم، تقصیر اسلام نیست؛ خودمان را باید اصلاح کنیم.» ۱۳۷۸/۱۱/۲۶ امام خامنه ای: «نماینده باید دارای فهم و درک سیاسی باشد و مسائل کشور را بفهمد؛ هم مسائل خارجی و توطئه‌های دشمنان را و هم مسائل داخلی و نیازهای مردم و اولویتهای کشور را. این‌طور نباشد که بدون رعایت اولویت‌ها، مسأله‌ای را مطرح کنند، شعاری بدهند و برای ملت و دولت مشکل درست کنند.» ۱۳۷۱/۰۱/۰۷ امام خامنه ای: «اگر نماینده‌ای به مجلس برود که از مسائل کشور درک لازم را نداشته باشد؛ فاقد هوشمندی، آگاهی، سواد و معرفت لازم باشد، به‌درد نمی‌خورد. نمایندگی کار مهّمی است.» ۱۳۷۴/۱۱/۲۰ این مسلم است که تخصص اسلامی و تخصص سیاسی و جریان شناسی های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و مباحث کلان اقتصاد اسلامی و... برای یک نماینده موفق نقش محوری تر و مهمتری نسبت به توانایی ها و مهارت و تجارب مدیریتی دارد. بنابراین پس از توجه به ویژگی های عام، نوبت به توجه به ویژگی های متناسب با کارکرد لایه و محیطی است که مردم در پی انتخاب فردی بران آن جا هستند. نتیجه در دستگاه پیچیده انتخاب نامزد اصلح، ابتدا باید لایه انتخابات را شناخت، سپس باید به دو گونه معیار عمومی و تخصصی توجه کرد. این امر کمک زیادی می کند تا عموم مردم بتوانند به انتخاب نامزد اصلح برسند. هر چند که در اینجا نیز ممکن است که گاهی، نیازمند مراجعه به متخصصان فقه انتخابات و نخبگان دارای شناخت میدانی از نامزدها باشیم.