📚 درسهایی از نهج البلاغه شرح نامه۵۳/ جلسه بیست و پنجم/ ۳۱شهریور۱۴۰۲ حجت الاسلام محسن قنبریان ▫️ فراز مربوط به احکام خراج ✔️ گزارشی کوتاه از خراج در تاریخ • خراج نوعی مال الاجاره ای است که در قبال زمین گرفته می شد. در فقه شیعه زمین هایی که با جنگ و غلبه فتح می شد، ملک عموم مسلمین بود و همان اهالی یا دیگران سپرده در قبالش خراج گرفته می شد که یکی از منابع بیت المال بود. • حاکم در اینجا نقش #تولیت داشت نه ولایت؛ یعنی به جای عموم مردم در قرارداد و اخذ خراج و هزینه عمل می کرد. اولین بار در خیبر (سال۷ق) بنابر پیشنهاد یهودیان، زمین در اختیار آنها ماند و در عوض متعهد شدند نیم درآمد حاصل را سالانه به پیامبر(ص) دهند. • طرق خراج: مقاسمه/ مساحی / ضمان و قباله شد! سیره پیامبر(ص)" مقاسمه"(تقسیم محصول) بود بعدا به "مساحی" (به حسب مساحت) منحرف و بعدتر به شکل "قباله و ضمان" در آمد! در قباله و ضمان عملا سرزمینی به کسی در قبال خراج سالانه ای بخشیده می شد و او مثل پیمانکار بیشتر از آن را از کشاورزان منطقه می گرفت! امیرالمومنین به سیره پیامبر(ص) عمل می کرد هم مساحی و هم قباله را رد می کرد به حسب نقل مردی نزد ابن عباس(کارگزار امام در بصره) آمد و در خواست کرد شهر اُبُلّه (حوالی بصره) را به ۱۰۰هزار درهم به او واگذارد که ابن عباس او را ۱۰۰ تازیانه زد... در دوره امویان و عباسیان، قباله و ضمان باب شد. • یعقوبی خراج عراق در عهد معاویه را ۶۵۵میلیون درهم می شمارد(ج۲ص۱۶۹) • مصرف این منبع از بیت المال برای: تامین مخارج دولت، خرج خدمات عمومی(امنیت، بهداشت، آموزش و...) و سرانه مساوی به مسلمانان بود. نکته حائز اهمیت اینجاست که وقتی از #حق بودن بهداشت عمومی، امنیت و آموزش سخن گفته میشود باید برای نفقه واجب متصدیان آن #ارتزاق معلوم کرد تا با #اجرت ، بازاری نشود و آن #خدمت تبدیل به #کالا نشود؛ منبع تامین این ارتزاق در دنیای گذشته اینجا بود همچنین شعب حکمرانی و ولایات که باز لزوم ارتزاق نه قراردادهای بازاری دارد از اینجا تامین می شد. ✔️ نکات مهم فراز 1⃣ تلازم صلاح دیگران بر صلاح خراج دهندگان. امر به گونه ای تدبیر شود که صلاح خراج دهندگان لحاظ شود. 2⃣ تلازم خراج با آبادانی زمین. بیش و پیش از خراج باید به فکر آبادانی زمین بود والا شهرها ویران و خراج غیر ممکن می شود. 3⃣ شنیدن سخن و شکایت خراج دهندگان از سنگینی آن. کاهش آن موجب افزایش امید اجتماعی می شود و... 4⃣ تلازم کاهش خراج(کاستی درآمد دولت) با مزیت سیاسی. مزیت سیاسی مثل آراسته شدن حکومت/ جلب ستایش مردم/ گسترش عدالت/ جلب اطمینان آنان و ذخیره آن 5⃣ نسبت مستقیم عمران و آبادانی با تحمل مردم: انَّ العُمران مُحتُمل ما حَمَّلتَه...: بر مملکت آباد آنچه بار کنی می تواند از عهده اش برآید در مقابل، ویرانی سرزمین، عامل تنگدستی مردم است و این (در اینجا) بخاطر مال طلبی حاکمان است که اصالت را به گرفتن خراج نه آباد کردن مملکت می داند. ✔️ فراز مربوطه: اینجا بخوانید: https://zaya.io/vuxfl ☑️ @m_ghanbarian