حجم رسانه بالاست
مشاهده در ایتا
آیا جمع بستن واژههای فارسی با «ـات» غلط است؟
چه واژههایی را میتوانیم با «ـات» جمع ببندیم؟
#زبانشناسی #دستورزبان
۱۴۰۲/۱۰/۰۷
سید محمد بصام
@Matnook_com
حجم رسانه بالاست
مشاهده در ایتا
۴ قاعدۀ فاصلهگذاری اعداد
در فارسی، چند نوع عدد داریم و چگونه فاصلهگذاری میشوند؟
#دستورزبان #فاصلهگذاری
۱۴۰۲/۱۰/۱۹
سید محمد بصام
@Matnook_com
واژۀ «نسکافه» (Nescafé) از ترکیب دو واژۀ «نِستْله» (Nestlé) و «کافه» (café) ساخته شدهاست. اینگونه واژهها را «آمیزه» مینامند و به فرایند ساخت آنها، که یکی از شیوههای معمول واژهسازی است، «آمیزهسازی» میگویند. چند نمونۀ دیگر:
توانیر: تولید و انتقال نیرو؛
خصولتی: خصوصی + دولتی؛
رزمایش: رزم + آزمایش؛
فجازی: فضای مجازی؛
مارموذ: مارمولک/ مار + موذی؛
نستعلیق: نسخ + تعلیق؛
ویرگولاستار: ویرگول + ویراستار.
#واژهشناسی #دستورزبان
۱۴۰۲/۱۲/۱۰
سید محمد بصام
@Matnook_com
«میباشد» غلط نمیباشد!
۱) مضارع اِخباری فعل «بودن» سه صورت صرفی دارد:
- -َم، -ی، -َست، -یم، -ید، -َند؛
- هستم، هستی، هست، هستیم، هستید، هستند؛
- میباشم، میباشی، میباشد، میباشیم، میباشید، میباشند.
۲) صورت اول و دوم بهاصطلاح «بینشان»اند (یعنی متعارف و رایجاند و در زبان گفتار و نوشتارِ معیار بهکار میروند)، ولی صورت سوم «نشاندار» است (یعنی در گفتار مردم و نوشتار معیار بهندرت بهکار میرود). بنابراین هر سه صورتِ صرفی «درست»اند و فقط تفاوت «سبکی» و «کاربردی» دارند.
۳) در متون قدیم فارسی، کمابیش فعل «میباشد» بهکار رفتهاست:
- «پیرزنِ درویشی بود و معاش او از آن گاو بودی و آن گاو را ازو بخواستند. گفت: من این گاو را نفروشم، که معاش من و عیالگان ازین گاو میباشد.» (ترجمۀ تفسیر طبری)
- «چون بوعلی درآمد، شیخ گفت: ما را اندیشۀ زیارت میباشد. بوعلی گفت: ما در خدمت میباشیم.» (اسرارالتوحید)
- «مریدی گفت پیر را: چه کنم کز خلایق به رنج اندرم، از بس که به زیارت من همی آیند و اوقات مرا از تردد ایشان تشویش میباشد.» (گلستان)
- موشکافی هنر نمیباشد/ چشم از عیب دوختن هنر است (صائب)
۴) گاهی، برای پرهیز از تکرارِ «است» یا رسمیت بیشتر، از «میباشد» استفاده میشود. از آنجا که تکرار همیشه ناپسند نیست و «میباشد» نیز صورت نشاندار و نامتعارف فعل «بودن» در فارسی امروز ایران است، بهتر است آن را بهکار نبریم و همهجا «است» بنویسیم. بنابراین:
⛔️ ننویسیم:
- همسر اینجانب کارمند شهرداری بوده و متقاضی یک وام دهمیلیونتومانی میباشد.
✅ بنویسیم:
- همسر اینجانب کارمند شهرداری و متقاضی یک وام دهمیلیونتومانی است.
⛔️ ننویسیم:
- دانشجویانی که متقاضی حذف نیمسال تحصیلی میباشند.
✅ بنویسیم:
- دانشجویانی که متقاضی حذف نیمسال تحصیلی هستند.
⛔️ نگوییم:
- مخاطب در دسترس نمیباشد.
✅ بگوییم:
- مخاطب در دسترس نیست.
یادآوری:
در فارسیِ تاجیکی و افغانستانی، «میباشد» و دیگر صیغههای «باشیدن» در زبان مردم رایج است و بنابراین در آنجا و در میان آنان صورتی بینشان (= متعارف) بهشمار میآید و کاربرد آن نیز بیاشکال است.
#دستورزبان #ویرایش_زبانی
۱۴۰۳/۰۱/۰۵
سید محمد بصام
@Matnook_com
واژهبست «-ها»
۱) واژهبست نوعی تکواژ وابسته است که ۱) کاربرد مستقل ندارد و ۲) همیشه به یک واژه افزوده میشود و ۳) واژۀ جدیدی (= مشتق) نمیسازد و ۴) تکیۀ آوایی ندارد. کمابیش ده واژهبست در فارسی داریم که یکی از آنها «-ها/ -ـا» است.
۲) واژهبست -ها/ -ـا کاربرد گفتاری و غیررسمی دارد و معمولاً برای تأکید، تحذیر، تهدید، یا جز اینها بهکار میرود.
۳) واژهبست -ها/ -ـا همواره با واژۀ پیش از خود با نیمفاصله نوشته میشود، چون فاقد تکیۀ آوایی است:
غیرشکسته: آمدی نسازیها؛ به او گفتمها؛ میبخشیدها
شکسته: اومدی نسازیا؛ بهش گفتما؛ میبخشیدا
۴) واژهبست -ها در حالت شکسته بهصورت -ا/ -ـا نوشته میشود، مگر در واژههای پایانیافته به واکۀ e (= های بیان حرکت): باز دیرت میشهها!
۵) نوشتن واژهبست -ها با املای «آ» و بهصورت بافاصله نادرست است:
درست: عجب شانسی داریا.
نادرست: عجب شانسی داری آ.
#دستورزبان #گفتارینویسی #فاصلهگذاری
۱۴۰۳/۰۱/۱۹
سید محمد بصام
Matnook.com
@Matnook_com
دربارهٔ «روانشناسی» و واژههای «شناسی»دار
بهمناسبت ۹ اردیبهشت، روز مشاور و روانشناس
«روانشناسی» معادل واژۀ انگلیسی psychology (/سایکولوژی/) است که از عبارت یونانی Ψυχολογία گرفته شدهاست. در این عبارت، واژۀ ψυχή (/پسیکه/) به معنای «روح و نفْس» است. ازاینرو، در فارسی، به این دانش «علمالروح»، «علمالنفس»، و «معرفةالنفس» میگفتند. در سال ۱۳۱۷، دکتر علیاکبر سیاسی واژۀ فارسی «روان» را بهجای «روح» و «نفْس» بهکار برد و در پی آن، واژۀ «روانشناسی» را نیز ساخت، که رفتهرفته متداول و پذیرفته شد.
یادآوری:
در فارسی، دانشهایی که بخش پایانیشان «-شناسی» دارند اسماند. برای تبدیل این اسمها به صفت، بخش پایانیشان به «-شناختی» بدل میشود. بنابراین «روانشناسی» اسم است و صفتِ آن «روانشناختی» است. مثال:
- اسم (در ترکیب اضافی): دانش روانشناسی، انجمن زبانشناسی، و ...؛
- صفت (در ترکیب وصفی): اختلالات روانشناختی، مطالعات زبانشناختی، و ... .
#واژهشناسی #دستورزبان
۱۴۰۳/۰۲/۰۹
سید محمد بصام
Matnook.com
@Matnook_com
کارگران مشغول کارند!
بهمناسبت ۱۲ اردیبهشت، روز جهانی کارگر
در فارسی، برخی صفتها هم با حرف اضافه بهکار میروند و هم با نشانۀ اضافه: محتاج به پول/ محتاجِ پول؛ نزدیک به خانه/ نزدیکِ خانه؛ مشغول به کار/ مشغولِ کار. هر دو ساخت را میتوان در فارسی رسمی بهکار برد، ولی معمولاً کاربرد این صفتها با حرف اضافه رسمیتر یا فصیحتر تلقی میشود (کارگران مشغول به کارند) و بدون حرف اضافه، غیررسمی (کارگران مشغول کارند). گاهی نیز حرف اضافه و متممِ آن قبل از صفت میآیند و بیشتر در فارسی رسمی بهکار میروند: «افراد بشر در زندگی به کمک یکدیگر محتاجاند.» (مقالات دهخدا، ص ۹)
#دستورزبان
۱۴۰۳/۰۲/۱۲
سید محمد بصام
Matnook.com
@Matnook_com
فاصلهگذاری ۳۰ عبارت پرکاربرد!
فهرست زیر گروههای حرفاضافهایِ* «با»دار و پرکاربردی است که همیشه و کاملاً بافاصله نوشته میشوند:
با آنکه؛ با آنهمه؛ با استفاده از؛ با این ترتیب؛ با این تفاسیر؛ با این تفاصیل؛ با این حال؛ با اینکه؛ با این وصف/ توصیف/ اوصاف؛ با اینهمه؛ با تکیه بر؛ با تمامِ؛ با توجه به؛ با عنایت به؛ با عنوانِ؛ با کمالِ؛ با کمکِ؛ با کوششِ؛ با نهایتِ؛ با وجودِ؛ با وجود این؛ با وجود اینکه؛ با وجود آنکه؛ با وجودی که؛ با هدفِ؛ با هم؛ با همتِ؛ با همۀ؛ با یادِ؛ با یاریِ.
★ گروه حرفاضافهای از یک حرف اضافۀ ساده یا مرکب و دستکم از یک واژه تشکیل شدهاست و در جمله، نقش نحوی مشخصی دارد، مانند «با اشتیاق» که در این جمله قید است: هنگامه با اشتیاق به نمایشگاه کتاب میرود.
#فاصلهگذاری #دستورزبان
۱۴۰۳/۰۲/۲۴
سید محمد بصام
Matnook.com
@Matnook_com
حجم رسانه بالاست
مشاهده در ایتا
۷ نکته دربارۀ «غیر» در ۷ دقیقه!
#دستورزبان #فاصلهگذاری
۱۴۰۳/۰۲/۳۱
سید محمد بصام
Matnook.com
@Matnook_com
حجم رسانه بالاست
مشاهده در ایتا
«مبنیبر» و «مبتنیبر» غلط است!
#فاصلهگذاری #دستورزبان
۱۴۰۳/۰۳/۰۷
سید محمد بصام
@Matnook_com
www.matnook.com
«اگر مرگ نبود، بیشترِ کارها را میگذاشتم برای بعد. عجله نمیکردم و چون تنبلم، با خیال راحت کارهایی که میخواهم انجام بدهم را* بعداً انجام میدادم. بعداً به جاهایی که دوست دارم بروم میرفتم. بعداً ورزش میکردم. بعداً کتابهایی که دوست دارم بخوانم و فیلمهایی که دوست دارم ببینم را* میخواندم و میدیدم. بعداً به آنهایی که دوستشان دارم سر میزدم. بعداً خبری از دوستانی که مدتهاست از آنها بیخبرم میگرفتم. بعداً بابت اشتباهاتم معذرت میخواستم و بعداً اشتباهات بقیه را میبخشیدم. بعداً میدویدم. بعداً یک شب رفقا را به یک چلوکباب عالی دعوت میکردم. بعداً سه روز لش میکردم و هیچ کاری نمیکردم. بعداً سیگار را ترک میکردم. بعداً میرفتم قلۀ توچال. بعداً مثنوی را میخواندم. بعداً طلوع خورشید را نگاه میکردم. بعداً چندنفری یک سفر باحال میرفتیم. بعداً همۀ کارها را میکردم، همۀ کارهایی که دلم میخواست را... ولی مرگ هست!» (سروش صحت)
★ مفعول، در فارسی، یا گروه (یک یا چند واژه) است یا جمله و پس از آن نیز معمولاً «را» میآید، مانند همین دو «را»یی که نشانهگذاری کردهام و پس از مفعولی آمدهاند که جمله است. بنابراین چیزی به نام «"را"ی بعد از فعل» نداریم و این عبارتِ مندرآوردی، که سالهاست بهواسطۀ کتاب غلط ننویسیم لقلقۀ زبان ویراستاران و دغدغۀ جان ایشان شده، بهکلی نادرست و ناممکن است.
چشم داری تو به چشم خود نگر
منگر از چشم سفیهی بیخبر
گوش داری تو به گوش خود شنو
گوش گولان را چرا باشی گرو؟
بی ز تقلیدی، نظر را پیشه کن
هم برای عقل خود اندیشه کن (مولوی)
#ادبیات #دستورزبان
سید محمد بصام
@Matnook_com
www.matnook.com