سید جمال الدین اسد آبادی اعتقاد داشت؛ کار اساسی این است که مردم ایمان پیدا کنند که مبارزه سیاسی یک وظیفه شرعی و مذهبی است. تنها در این صورت است که تا رسیدن به هدف از پای نخواهند نشست. مردم در غفلتند که از نظر اسلام، سیاست از دین و دین از سیاست جدا نیست. پس همبستگی دین و سیاست را باید به مردم تفهیم کرد. اعلام همبستگی دین و سیاست و اعلام ضرورت شرعی آگاهی سیاسی برای فرد مسلمان و ضرورت دخالت او در سرنوشت سیاسی کشور خودش و جامعه‏ اسلامی، یکی از طرح‌های سید برای چاره‏جویی دردهای موجود بود. خود سید عملًا با مستبدان زمان درگیری داشت، مریدان خود را به مبارزه تحریک می‌کرد، تا آنجا که قتل ناصرالدین شاه به تحریک او منتسب شد. (بررسی‌اجمالی‌نهضت‌های‌اسلامی در‌صدساله‌اخیر، ص۲۴) @motahari_nab

قوه عاقله انسان به تنهایی و اگر توأم با یک ایمان و یک آرمان نشود قادر به برقراری عدالت در کشور وجود انسان نیست و خلاصه از فیلسوف حاکم در وجود انسان کار زیادی ساخته نیست؛ فیلسوف مؤمن باید حاکم باشد. (هدف‌زندگی، ص۹۲) @motahari_nab

برای اجرای عدالت دو چیز لازم است: یکی بیداری شعور عامه مردم به اینکه حقوق خود را حفظ کنند یا ایمان به اینکه از حد تجاوز نکنند (ولاتعتدوا) و دیگر ایمان اقویا. (یادداشت‏‌ها، ج۶، ص۲۷۰) @motahari_nab

انسان که روزه می‌گیرد، این نشانه انسانیت است، نشانه این است که من یک موجود کمال‌یافته‌ای هستم که اسیر تحریکات غرایز خودم نیستم، گرسنه هستم ولی نمی‌خورم، تشنه‌ هستم و نمی‌آشامم، میل جنسی دارم و مع‌ذلک اشباع نمی‌کنم. آزادی و رهایی حتی نسبت به غرایز درون خودش؛ یعنی خداوند انسان را اسیر این غرایز نیافریده. (آشنایی‌باقرآن، ج۱۱، ص۳۱) @motahari_nab

امروز هم نجات مسلمین در اسلام یعنی در تسلیم به قرآن است، در اینکه شیعه و سنی و هر فرقه‌‌ای از «نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکفُرُ بِبَعْضٍ» دست بردارند و از تطبیق قرآن بر معتقدات خود دست بردارند، قرآن را به تعبیر علی‌(علیه‌السلام) امام خود قرار دهند و به تعبیر خود قرآن، قرآن را نور و هدی و کتاب مبین بدانند، تمام تعصب‌ها و غرض‌ها را دور بریزند. (یادداشت‏‌ها، ج۱۳، ص۲۳۱،۲۳۲) @motahari_nab

قرآن یک تفاوت منطقی با دیگران دارد و آن این است که دیگران به این نکته که «فساد اخلاق در سرنوشت و سعادت ملت‌ها مؤثر است» یا توجه ندارند و یا کمتر توجه دارند. قرآن وقتی که فلسفه تاریخ بشر را ذکر می‌کند این طور هم تفسیر می‌کند، می‌فرماید: سعادت اقوام و ملت‌ها بستگی دارد به علم و اخلاق پاک و معنویت آنها. قرآن راجع به اینکه معنویت یک قوم در سرنوشت آنها تأثیر فراوان دارد اصرار عجیب دارد. (خاتمیت، ص۸۲) @motahari_nab

قرآن در توصیف خویش، برای خود دو زبان قائل می‌شود. گاهی خود را کتاب تفکر و منطق و استدلال معرفی می‌کند و گاهی کتاب احساس و عشق. و به عبارت دیگر قرآن تنها غذای عقل و اندیشه نیست، غذای روح هم هست. (آشنایی‌باقرآن، ج۱، ص۴۰) @motahari_nab

نمی‌شود قرآن را تعظیم کرد و عترت را تحقیر، و یا عترت را تعظیم کرد و قرآن را تحقیر. ما به درد خودمان باید برسیم. ما قرآن را آن طوری که شایسته است تعظیم نمی‌کنیم. خود قرآن می‌فرماید که پیغمبر در قیامت از بعضی از امت شکایت خواهد کرد: "یا رَبِّ انَّ قَوْمِی اتَّخَذوا هذَا الْقُرْانَ مَهْجوراً" (پانزده‌گفتار، ص۲۴۹،۲۵۰) @motahari_nab

روح عبادت همین است که باید در آن حضور قلب باشد، چه در اذکار و چه در قرائت قرآن. (انسان‌شناسی‌قرآن، ص۲۲۴) @motahari_nab

نماز سمبل اصلی عبادت است. کاری که فقط و فقط برای عبادت بودن و صد در صد برای انجام مراسم عبودیت وضع شده، نماز است. (انسان‌شناسی‌قرآن، ص۱۹۲) @motahari_nab

ما اگر بخواهیم روح هجرت و جهاد را در همه جبهه‌ها، اعمّ از مادی و معنوی به دست آوریم می‌بینیم هجرت یعنی جدا شدن، خود را جدا کردن از آنچه به انسان چسبیده یا انسان خود را به آن چسبانده است، و جهاد یعنی درگیری، چه جهاد با دشمن و چه جهاد با نفس. هجرت و جهاد دو چیزی هستند که اگر نباشند، برای انسان جز زبونی و اسارت چیزی باقی نمی‌ماند. یعنی انسان آن وقت به معنی حقیقی انسان است که زبونِ آنچه به او احاطه پیدا کرده و به او چسبیده است یا خودش خود را به آن چسبانده، نباشد. (آزادی‌معنوی، ص۱۸۰) @motahari_nab

عبادت آنگاه اثر خود را میبخشد که جذب روح شود و روح از آن به طور صحیح تغذیه نماید. (امدادهای غیبی در زندگی بشر) @motahari_nab

در اسلام آن چیزی هم که عنوان عید دارد باز از مراسم عبادت خالی نیست. عید به معنای پایکوبی و مانند آن در اسلام نداریم. (آشنایی‌باقرآن، ج۷، ص۸۳) @motahari_nab

خدیجه بیست و پنج سال با حضرت‌رسول زندگى کرد، یعنى تا شصت و پنج سالگى و تا پنجاه سالگىِ حضرت‌رسول. رسول‌اکرم از این زن فوق‌العاده راضى بود، از آن صفا و صمیمیت این زن و ایمان این زن. تا آخر عمر هم هیچ زنى نتوانست جاى خدیجه را در دل پیغمبر بگیرد و این یک امر بسیار محسوسى بود. (نظام‌خانوادگی‌اسلام، ص۱۷۴) @motahari_nab

راه راست و مستقیم خلقت و فطرت، عبادت خداست و عبادت غیرخدا انحراف از راه راست و مستقیم خلقت است. (یادداشت‏‌ها، ج۱۵، ص۱۹۴) @motahari_nab

روزه را هم نباید استخفاف کرد و سبک شمرد. بعضی روزه را به شکلی می‌گیرند (حالا این شوخی است) که- العیاذبالله- اگر من به جای خدا بودم اصلًا روزه اینها را قبول نمی‌کردم. من افرادی را سراغ دارم که این‌ها در ماه رمضان شب تا صبح را نمی‌خوابند اما نه برای اینکه عبادت کنند، بلکه برای اینکه مدت خوابشان پر نشود؛ تا صبح هی چای می‌خورند و سیگار می‌کشند، اول طلوع صبح که شد نمازشان را می‌خوانند و می‌خوابند، چنان بیدار می‌شوند که نماز ظهر و عصر را با عجله بخوانند و بعد بنشینند سر سفره افطار. آخر این چه روزه‏‌ای شد؟! آدم شب تا صبح را نخوابد برای اینکه در حال روزه حتماً خواب باشد و رنج روزه را احساس نکند. آیا این استخفاف به روزه نیست؟! به عقیده من مثل فحش دادن به روزه است، یعنی‏ ای روزه! من اینقدر از تو تنفر دارم که می‌خواهم رویت را نبینم!. (آزادی‌معنوی، ص۸۹) @motahari_nab

تقوا در درجه اول و به طور مستقیم از ناحیه اخلاقی و معنوی به انسان آزادی می‌دهد و او را از قید رقّیت و بندگی هوا و هوس آزاد می‌کند، رشته حرص و طمع و حسد و شهوت و خشم را از گردنش برمی‌‏دارد، ولی به طور غیر مستقیم در زندگی اجتماعی هم آزادی‌بخش انسان است. رقّیت‌ها و بندگی‌های اجتماعی نتیجه رقّیت معنوی است. آن کس که بنده و مطیع پول یا مقام است نمی‌تواند از جنبه اجتماعی آزاد زندگی کند. (ده‌گفتار، ص۳۳) @motahari_nab

عبادت مرکبی است برای تقرب به حق و در واقع برای تکامل واقعی بشر. چیزی که خود مظهر تکامل بشر و خود هدف و غایت است، لزومی ندارد که مقدمه و وسیله چیز دیگر باشد. ولی در عین حال عبادات، گذشته از این اصالت، مقدمه چیز دیگر هم هستند، یعنی همان‏طور که عرض کردم خود برنامه تربیتی اسلامند به این معنی که اسلام که می‌خواهد افراد را چه از نظر اخلاقی و چه از نظر اجتماعی تربیت کند،یکی از وسایلی که برای این کار اتخاذ کرده- و از قضا این وسیله از هر وسیله دیگری در اخلاق و روح بشر مؤثرتر و نافذتر است-عبادت است. (آزادی‌معنوی، ص۹۱،۹۲) @motahari_nab

ماه رمضان را ماه اطعام و دلجویی و محبت و احسان و خدمت قرار بدهیم. امتحان کنیم، یک ماه رمضان کوشش کنیم انسان باشیم، آن وقت شما ببینید بعد از یک ماه، عبادت و عبودیت اثر خودش را می‏‌بخشد یا نمی‌‏بخشد؛ ببینید بعد از یک ماه همین روزه شما را عوض می‌کند یا نمی‌کند؛ ببینید بعد از یک ماه همین روزه به شما ربوبیت یعنی خداوندگاری و تسلط و قدرت می‌دهد یا نمی‌دهد. (آزادی‌معنوی، ص۶۸) @motahari_nab

امام‌مجتبی(سلام‌الله‌علیه) آن وقت واقعاً برای ما امام است که عملاً الگو و مقتدا باشد. یکی از خصوصیاتی که از زندگی این بزرگوار نقل شده است در همین مسئله‌ حضّ بر طعام مسکین است. ایشان چند بار هرچه داشتند دو قسمت کردند، یک قسمت را به مصرف مساکین و فقرا رساندند و قسمت دیگر را برای خود نگهداری کردند. (آشنایی‌باقرآن، ج۹، ص۴۱،۴۲) @motahari_nab

در اسلام، روزه مشق پرهیزکاری است. در اثر روزه، این مشق عمومی و این ورزش روحی عمومی، ما نیرو و مهارت در تقوا پیدا می‌‌کنیم. تقوا یعنی یک روح مخصوص یعنی قوه خود بازداشتن یا قوه تسلط بر خویشتن، اساس شخصیت انسان است. (یادداشت‏‌ها، ج۱۴، ص۲۰۶) @motahari_nab

برنامه ماه مبارک رمضان برنامه انسان سازی است که انسان‌های معیوب در این ماه خود را تبدیل به انسان‌های سالم، و انسان‌های سالم خود را تبدیل به انسان‌های کامل کنند. برنامه ماه مبارک رمضان برنامه تزکیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است، برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانی است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوی خداست، برنامه ترقی دادن روح است، برنامه رقاء دادن روح است. (انسان‌کامل، ص۲۸) @motahari_nab

قرآن می‌خواهد مسلمانان رشد عقلی و اجتماعی داشته باشند و به موجب همان رشد عقلی، مرد حق را از غیر مرد حق تمیز دهند. قرآن نیامده است که برای همیشه با مردم مانند ولی صغیر با صغیر عمل کند، جزئیات زندگی آ نها را با قیمومیت شخصی انجام دهد و هر مورد خاص را با علامت و نشانه حسی تعیین نماید. اساساً شناخت اشخاص و میزان صلاحیت آنها و حدود شایستگی و وابستگی آنها به اسلام و حقایق اسلامی، خود یک وظیفه است و غالباً ما از این وظیفه خطیر غافلیم. (جاذبه‌ودافعه‌علی(علیه‌السلام) ، ص۱۵۴) @motahari_nab

ما یک سلسله لذت‌های معنوی داریم که معنویت ما را بالا می‌برد. برای کسی که اهل تهجّد و نماز شب باشد، جزو صادقین و صابرین و مستغفرین بالاسحار باشد، نماز شب لذت و بهجت دارد. آن لذتی که یک نفر نمازشب‌‏خوان حقیقی و واقعی از نماز شب خودش می‌برد، از آن‏ اسْتَغْفِرُ اللهَ وَ اتوبُ الَیه‏ ها می‌برد، از آن‏ الْعَفْو گفتن‌‏ها و یاد کردن و دعا کردن‌‏های حداقل چهل مؤمن می‌برد، و آن لذتی را که از آن‏ یا رَب یا رَب‏ گفتن‌‏ها می‌برد هیچ وقت یک آدم عیاش که در کاباره‏‌ها می‌گردد احساس نمی‌کند. لذت آن نماز شب‏خوان خیلی عمیق‌تر، نیرومندتر و نشاط‌‌ بخش‌‏تر است. (احیای‌تفکراسلامی، ص۹۸) @motahari_nab

اوج معنویت ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر است. (آشنایی‌باقرآن، ج۴، ص۱۹۵) @motahari_nab