⭕️ماجرای متدینین و علوم تجربی
🔰سید محمد هاشمی
🔴 ازحدود قرن 16 میلادی علوم تجربی قدرتی فراوان یافت. بشرِ عصر جدید با عبور از تفسیرهای متکثر و تکراری از نوشته جات یونانی و با رفتن در آزمایشگاه تلاش کرد فهم دقیق تر و بی واسطه ای از طبیعت به دست آورد. تلاش های فلسفی #فرانسیس_بیکن و #دکارت و تلاش جدی نیوتون و تعریفِ دقیقِ (در آن زمان)مکانیکی او از عالم توانسته بود به بسیاری از پرسش های بشر به صورت عددی و ریاضی پاسخ دهد. نکته جالب اینکه عالمانِ علوم تجربی گرچه زمانی سودای قطعیت در سر داشتند اما پس از تحقیقات هیوم و بررسی های او پیرامون علیت و استقراء و نفی قطعیت فلسفی برای گزاره های تجربی، باید گفت تا امروز کسی نتوانسته ادعای قطعیتِ این علوم را ثابت و از آن دفاع کند.
🔴 این علوم در کنار تفسیر فلسفی مدرن جهانبینی جدیدی برای انسان ساخته بود و به تدریج و بنا بر قولی پس از جنگ ایران و روسیه در دوران فتحعلی شاه، این جهان بینی از دروازه های کشورهای اسلامی و خصوصا ایران عبور کرد.
به نظر می رسد در سده گذشته سه دیدگاه بین متفکران اسلامی و عموم متدینین در مقابل این علوم تجربیِ مدرن دیده شده است:
🔰 1- شیفتگی افراطی
بخشی از علمای اسلامی وقتی کارایی و ادعای قطعیت و دقت این علوم را دیدند به یکباره دامن از دست دادند و دل به این علوم بستند. متاسفانه این گروه بدون توجه به جوهره علوم تجربی مدرن و روش شناسی و پیش فرض های فلسفی آن، تلاش کردند بسیاری از گزاره های الهیاتی را به نوعی با یافته های تجربی گره بزنند، کار به تلاش برای توضیح #معراج_نبی_اکرم (ص) با ماده و انرژی اینشتین رسید. و یا برخی تلاش کردند بسیاری از روایاتی را که به نوعی در عالم ماده تاثیری ماورایی را توضیح می داد در قالب تجربیات و کشفیات جدید بریزند. کتابهایِ برخی روحانیون از دهه سی تا دهه شصت و حتی گاهی تا امروز پر است از تلاش برای پیوند و سازگاری علوم تجربی مدرن و الهیات اسلامی. کار به جایی رسید که نهج البلاغه ای ترجمه شد و پاورقی های آن پر شده بود از «ایسم» های متعدد. تلاش های #بازرگان، #رشید_رضا ی مصری، #علی_الوردی عراقی و ... را نیز می توان در همین فضا فهم کرد. (با تمام تفاوت ها) تا امروز هم برخی طلاب دغدغه مند برای دفاع از اسلام همین تلاش را ادامه می دهند و تلاش می کنند «فَکت» های تجربی را سریع به یکی از عناصر دینی پیوند بزنند. به نظر می رسد این نگاه ضربه مهلکی به الهیات اسلامی زد و حجیتی کامل به علوم تجربی در میان عامه متدینین داد و از این جهت آسیبی شدید به الهیات اسلامی بود. مشکل بزرگ این جریان برخوردِ عوامانه، غیر عالمانه و غیر منتقدانه با علوم تجربی است. به همین دلیل شما نمی توانید 10 صفحه بحث پیرامون فلسفه علم در این جریان ببینید.
🔰 2- دشمنی افراطی
بخش دیگری از دینداران علم نزاع با این علوم برداشتند. این جریان هر صورتی از علوم جدید را نوعی حرکت شیطانی و برآمده از مرکز کفر می دانست و نیت پنهانی آن را نابودی دین. این نوع از نزاع امروز در قالب #طب_اسلامی و یا برخی شوون دیگر خود را نمایان کرده است و در همین قضیه اخیر پیرامون ویروس کرونا اوج خود رسید. نگاهی بدبینانه که تمامی توصیه های پزشکی جدید را فقط پیشنهاداتی جهت نابودی مسلمین و از بین رفتن آنها می داند و حتی مدعی می شود که چیزی به نام بیماری واگیردار وجود ندارد. این دسته به جهت آن که هیچ برخورد منتقدانه ای با بنیادهای فلسفی علوم تجربی ندارند در نهایت به هیچ نقد و نفی ای منجر نمی شود و به نظر من علوم تجربی و علوم انسانیِ تجربی مدرن را در کشور ما بسیار قدرتمند تر می کند و مقدمات براندازی کامل بنیان های اجتماعی اسلام (رنسانس) فراهم می آورد.(برخی جریان ها مانند فرهنگستان یا فردیدی ها تلاش داشته اند در اینجا برخوردی عالمانه داشته باشند.)
🔰 3- نگاه واقع گرایانه
اما در میان مسلمین بزرگانی نیز ظهور کرده اند که با برخورد منتقدانه و جدی با بنیادهای اندیشه مدرن، علوم تجربی را نیز ذیل همان بنیادها شناختند و توانستند موضعی اصولی در برابر آن بگیرند. در این موضع، علوم تجربی ذیل ساختارهای فلسفی و الهیاتی اسلام تعریف می شود و راه قضاوت علوم تجربی در حوزه الهیات بسته می شود. ولی اصل این علوم و ثمره آن در زندگی بشر یکسره انکار نمی شود. یکی از نمادهای این جریان مرحوم #شهید_مطهری است. ایشان هم دسته اول یعنی شیفتگان افراطی را به شدت نقد می کند (نقدهای مفصل و مکرر بر بازرگان و علی الوردی) و هم دشمنان افراطی را واپس گرا و متحجر می داند (فصل دوم کتاب انسان و ایمان). به نظر می رسد رمز توفیق ایشان در این مواجهه شناخت کامل و اجتهادی اسلام و شناختِ خوب و دقیق از غرب است (دو دسته فوق یا فاقد یکی یا هر دو هستند). لذا اگر اسلام را با تمام هویتش بشناسیم میتوانیم نسبت دقیق تری با فرآورده های غرب برقرار می کنیم.
@ofoqemobin
⭕️ماجرای متدینین و علوم تجربی
🔰سید محمد هاشمی
🔴 ازحدود قرن 16 میلادی علوم تجربی قدرتی فراوان یافت. بشرِ عصر جدید با عبور از تفسیرهای متکثر و تکراری از نوشته جات یونانی و با رفتن به آزمایشگاه تلاش کرد فهم دقیق تر و بی واسطه ای از طبیعت به دست آورد. تلاش های فلسفی #فرانسیس_بیکن و #دکارت و تلاش جدی نیوتون و تعریفِ دقیقِ (در آن زمان)مکانیکی او از عالم توانسته بود به بسیاری از پرسش های بشر به صورت عددی و ریاضی پاسخ دهد. نکته جالب اینکه عالمانِ علوم تجربی گرچه زمانی سودای قطعیت در سر داشتند اما پس از تحقیقات هیوم و بررسی های او پیرامون علیت و استقراء و نفی قطعیت فلسفی برای گزاره های تجربی، باید گفت تا امروز کسی نتوانسته ادعای قطعیتِ این علوم را ثابت و از آن دفاع کند.
🔴 این علوم در کنار تفسیر فلسفی مدرن جهانبینی جدیدی برای انسان ساخته بود و به تدریج و بنا بر قولی پس از جنگ ایران و روسیه در دوران فتحعلی شاه، این جهان بینی از دروازه های کشورهای اسلامی و خصوصا ایران عبور کرد.
به نظر می رسد در سده گذشته سه دیدگاه بین متفکران اسلامی و عموم متدینین در مقابل این علوم تجربیِ مدرن دیده شده است:
🔰 1- شیفتگی افراطی
بخشی از علمای اسلامی وقتی کارایی و ادعای قطعیت و دقت این علوم را دیدند به یکباره دامن از دست دادند و دل به این علوم بستند. متاسفانه این گروه بدون توجه به جوهره علوم تجربی مدرن و روش شناسی و پیش فرض های فلسفی آن، تلاش کردند بسیاری از گزاره های الهیاتی را به نوعی با یافته های تجربی گره بزنند، کار به تلاش برای توضیح #معراج_نبی_اکرم (ص) با ماده و انرژی اینشتین رسید. و یا برخی تلاش کردند بسیاری از روایاتی را که به نوعی در عالم ماده تاثیری ماورایی را توضیح می داد در قالب تجربیات و کشفیات جدید بریزند. کتابهایِ برخی روحانیون از دهه سی تا دهه شصت و حتی گاهی تا امروز پر است از تلاش برای پیوند و سازگاری علوم تجربی مدرن و الهیات اسلامی. کار به جایی رسید که نهج البلاغه ای ترجمه شد و پاورقی های آن پر شده بود از «ایسم» های متعدد. تلاش های #بازرگان، #رشید_رضا ی مصری، #علی_الوردی عراقی و ... را نیز می توان در همین فضا فهم کرد. تا امروز هم برخی طلاب دغدغه مند برای دفاع از اسلام همین تلاش را ادامه می دهند و تلاش می کنند «فَکت» های تجربی را به سرعت به یکی از عناصر دینی پیوند بزنند. به نظر می رسد این نگاه ضربه مهلکی به الهیات اسلامی وارد کرد و حجیتی کامل به علوم تجربی در میان عامه متدینین بخشید. مشکل بزرگ این جریان برخوردِ عوامانه، غیر عالمانه و غیر منتقدانه با علوم تجربی است. به همین دلیل شما نمی توانید 10 صفحه بحث پیرامون فلسفه علم در این جریان ببینید.
🔰 2- دشمنی افراطی
بخش دیگری از دینداران عَلَم نزاع با این علوم برداشتند. این جریان هر صورتی از علوم جدید را نوعی حرکت شیطانی و برآمده از مرکز کفر می دانست و نیت پنهانی آن را نابودی دین. این نوع از نزاع امروز در قالب مسائل مربوط به #طب و یا برخی شوون دیگر خود را نمایان کرده است و در همین قضیه ویروس کرونا به اوج خود رسید. نگاهی بدبینانه که تمامی توصیه های پزشکی جدید را فقط پیشنهاداتی جهت نابودی مسلمین و از بین رفتن آنها می داند! تلاش این دسته به جهت آن که هیچ برخورد منتقدانه ای با بنیادهای فلسفی علوم تجربی ندارند در نهایت به هیچ نقد و نفی ای منجر نمی شود و به نظر می رسد حرکت ایشان، علوم تجربی و علوم انسانیِ تجربی مدرن را در کشور ما بسیار نیرومندتر می کند و مقدمات براندازی کامل بنیان های اجتماعی اسلام (رنسانس) را فراهم می آورد.(برخی جریان ها مانند فرهنگستان یا فردیدی ها تلاش داشته اند در اینجا برخوردی عالمانه داشته باشند.)
🔰 3- نگاه واقع گرایانه
اما در میان مسلمین بزرگانی نیز ظهور کرده اند که با برخورد منتقدانه و جدی با بنیادهای اندیشه مدرن، علوم تجربی را نیز ذیل همان بنیادها شناختند و توانستند موضعی اصولی در برابر آن بگیرند. در این موضع، علوم تجربی ذیل ساختارهای فلسفی و الهیاتی اسلام تعریف می شود و راه قضاوت متافیزیکی بر علوم تجربی بسته می شود ولی اصل این علوم و ثمره آن در زندگی بشر یکسره انکار نمی شود. یکی از نمادهای این جریان مرحوم #شهید_مطهری است. ایشان هم دسته اول یعنی شیفتگان افراطی را به شدت نقد می کند (نقدهای مفصل و مکرر بر بازرگان و علی الوردی) و هم دشمنان افراطی را واپس گرا و متحجر می داند (فصل دوم کتاب انسان و ایمان). به نظر می رسد رمز توفیق ایشان در این مواجهه شناخت کامل و اجتهادی اسلام و شناختِ خوب و دقیق از غرب است (دو دسته فوق یا فاقد یکی یا هر دو هستند). لذا اگر اسلام را با تمام هویتش بشناسیم میتوانیم نسبت دقیق تری با فرآورده های غرب برقرار می کنیم و البته هنوز در ابتدای راه هستیم ...
🖊 این نوشته هم مرتبط با موضوع است:
https://eitaa.com/Ofoqemobin/1082
@ofoqemobin
🔰 ملاصدرا؛ جامعِ قلب و عقل
⭕️ بی شک تاریخِ حکمت و عرفان و فهم فقهی از شریعت مدیون صدرالمتالهین شیرازی است. نزاع بی پایان و کشمکش های تاریخی اصحاب این سه مشرب همواره راه را بر همنشینی عقل و عشق و شریعت می بست و این ندا را پر طنین می کرد که:
ره عقل جز پیچ بر پیچ نیست
بر عارفان جز خدا هیچ نیست
⭕️ اما ملاصدرا در مطلع قرن یازدهم هجری با تبعیت از تعالیم الهی قرآن و اهل بیت (ع)، با بنا گذاشتن حکمت متعالیه نشان داد که نه تنها قلب و عقل نتایج متباین ندارند بلکه حکم قطعی عقل با عبور از تنگناهای حکمت مشایی همان است که همواره عارفان از آن سخن می گفتند. گرچه خودِ این عارفان - به شهادت حضرت آیت الله جوادی آملی در تحریر تمهید القواعدِ ابن ترکه- با تمام جلالت شأن هرگز نتوانستند غایت القصوای خود را به صورت عقلی مبرهن نمایند و جمله براهین ایشان بر #وحدت_شخصی دچار خلط مفهوم و مصداق یا اشکالات دیگر است.
⭕️ اما صدرالمتالهین با بنای #اصالت_وجود و تبیین حقیقتِ #تشکیک_وجود و توضیح عمق قاعده #علیت، این سد را شکست و ناکامی تاریخی عقل را در تبیین فلسفیِ #توحید_قرآنی به پایان رساند.
⭕️ البته عظمت صدرالمتالهین تقریبا به طور کامل در غرب مغفول است. در غرب تقریبا از فلسفه اسلامی پس از #ابن_رشد خبری نیست و با پایان یافتن فلسفه #اسکولاستیک که اوج آن در «سَنت توماس #آکویناس» جلوه گر بود رجوع به فلسفه اسلامی نیز کمرنگ شد.
⭕️ حال آنکه ملاصدرا تقریبا هم عصر با #دکارت - یعنی اندیشمندِ آغازگر فلسفه مدرن- می زیست و بر خلاف دکارت نه تنها در #سوبژکتیویسم فرو نرفت بلکه با تفسیر حقیقتِ نفس، دوالیسم دکارتی را نیز که تا حدود دو قرن اندیشه حکمی را در غرب به تنگنا انداخته بود، پشت سر گذاشته بود.
⭕️ملاصدرا بر خلاف #اسپینوزا، که پس از اثبات وحدت وجود به جبر کامل گرایید و نتوانست تفسیر موجهی از کثرات ارائه کند، با نظریه تشکیک توانست جمع وحدت و کثرت کند و با تبیین وجود ذهنی تفسیر ماهوی را نیز از عالم وجود موجه نماید.
⭕️ وی در حدود دو قرن پیش از #هگل حقیقتِ حرکت را در یافت و از هم آغوشی قوه و فعل حرکت واحدِ سیال تمام عالم ماده را به صورت امری ذاتی و جوهری به دست آورد و انسان را در تغیّری دائمی در عالم ماده تصویر نمود و البته کار را در اینجا به اتمام نرساند و با اتحاد عاقل به معقول ادامه مسیر این انسان را پس از عالم ماده را نیز تصویر نمود.
⭕️ در هر صورت گرچه از او زیاد سخن گفته شده ولی هنوز چهره او نزد ما و خصوصا نزد سایر سنت های فلسفی به شدت مغفول و مجهول است...
رحمه الله و حشرنا الله معه
🖊 سید محمد هاشمی
@ofoqemobin