#اطلاع_رسانی 💠 وبینار نقش یونسکو در حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 🔹 با حضور: دکتر پاکتچی، دکتر شریف کاشانی، دکتر زالی 🔹 زمان: چهارشنبه، 11 اسفند 1400 - ساعت 15 🌀 لینک ورود به نشست: http://aparat.com/sbumsuniversity/live http://instagram.com/sbmuniversity http://live.sbmu.ac.ir 🆔 @OstadPakatchi

#اطلاع_رسانی 💠 نکوداشت استاد نشانه‌ها؛ دکتر فرزان سجودی دانشیار پیشین دانشگاه هنر تهران 🔹 با سخنرانی: دکتر پاکتچی، دکتر شعیری، دکتر نجومیان، دکتر صفوی و دکتر بزرگمهر 🔹 زمان: یکشنبه ۱۵ اسفند ماه ۱۴۰۰ - از ساعت ۱۶ تا ۱۸ 🔹 مکان: مجموعه فرهنگی هنری آسمان، واقع در خیابان زعفرانیه، نبش خیابان فیروزکوه، شماره ۴۷ و ۴۹ 🆔 @OstadPakatchi

#فایل_تصویری 💠 وبینار نقش یونسکو در حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 🔹 سخنران: دکتر پاکتچی 🔹 زمان: چهارشنبه، 11 اسفند 1400 🆔 @OstadPakatchi

#فایل_صوتی 💠 وبینار نقش یونسکو در حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 🔹 سخنران: دکتر پاکتچی 🔹 زمان: چهارشنبه، 11 اسفند 1400 🆔 @OstadPakatchi

#اطلاع_رسانی 💠 معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه بین المللی اهل بیت علیهم السلام برگزار می‌کند. 🔹 موضوع: روش‌شناسی قرآن‌پژوهان در غرب 🔹 سخنران:دکتر احمد پاکتچی 🔹 زمان: دوشنبه 27 اسفند ماه 1400 - از ساعت 9:30 تا 12 🌀 لینک ورود به نشست: https://elc2.dpm.ir:443/rdyv1s5d32mi http://www.instagram.com/ahlul_bayt_university/?hl=en 🆔 @OstadPakatchi

#فایل_صوتی 💠 معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه بین المللی اهل بیت علیهم السلام: 🔹 موضوع: روش‌شناسی قرآن‌پژوهان در غرب 🔹 سخنران: دکتر احمد پاکتچی 🔹 زمان: دوشنبه 23 اسفند ماه 1400 🆔 @OstadPakatchi

#معرفی_مقالات #اطلاع_رسانی 🔹 آغاز انتشار مجلّۀ داخلی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی دبا: نخستین شمارۀ مجلّۀ داخلی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) با نامِ «افق دبا» به سردبیریِ حمیدرضا محمّدی در ٢۴ صفحه منتشر شد. 🔹در این شماره، افزون بر شرحی از رخدادهای این نهاد پژوهشی در سال ١۴٠٠، یادنامه‌ای برای «آذرتاش آذرنوش»، مدیر پیشین بخش ادبیّات عرب و عضو شورای عالی علمی این مرکز که وداع با او در پانزدهم مهر، تلخ‌ترین اتّفاق سال جاری بود، تدارک دیده شده است و در آن، ژاله آموزگار، کاظم موسوی بجنوردی، علی بهرامیان، #احمد_پاکتچی، عنایت‌الله فاتحی‌نژاد، بابک فرزانه و رضوان مسّاح یادداشت‌هایی را قلمی کرده‌اند و گفتاری منتشرنشده از آذرنوش هم به آن علاوه شده است. «کاظم موسوی بجنوردی»، رئیس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی در بخشی از سرمقالۀ خود با نام «بیم و امید» نوشته است: 🔹«یک‌ سال دیگر با همۀ بیم‌ها و دلهره‌ها و دشواری‌ها گذشت و این همه، کم‌تر جایی برای امید باقی می‌گذاشت. دست خشم‌گین طبیعت از آستینِ «ویروس منحوس» به در آمد و چهرۀ ایران و جهان اندک‌اندک رو به دگرگونی نهاد. 🔹درست است که در روزها و ماه‌های آغاز تاخت و تاز بیماری امور جهانی کمابیش به عهدۀ تعطیل و تعویق افتاد، خوش‌بختانه و به لطف خداوند و مدد پیشرفت‌های علمی، ارادۀ انسان بار دیگر فائق آمد و کارها اندک‌اندک رونق گرفت و زنـدگی در فضایی آکنده از بیم و امید و نگران از بیماری جانی تازه یافت. 🔹مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی هم از آنچه بر ایران و جهان در آن ایام می‌رفت برکنار نماند و به لطف خداوند و پای‌مردی و ایستادگیِ «اصحاب دائرة‌المعارف»، چراغ این مرکز علمی هم‌چنان روشن و تاب‌ناک باقی ماند. 🔹آنچه اینک در برابر نظر قرار دارد، گزارشی مجمل از فعالیت‌های مرکز در سال ۱۴۰۰ است و سرتاسر آن نشانه‌ای از پای‌مردی اعضای وفادار این نهاد پژوهشی در روزهای سخت و دشوار این سال است.» 🌀 لازم به اشاره است «افق دبا» مخففِ افق مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی است. https://www.cgie.org.ir/fa/news/266703 🆔 @OstadPakatchi

#دانلود_مقاله 🔹 نخستین شمارۀ مجلّۀ داخلی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) با نامِ «افق دبا» 🆔 @OstadPakatchi

#اطلاع_رسانی 🔹 کارگاه آموزشی جایگاه عواطف در زیست فردی و اجتماعی انسان از منظر قرآن کریم 🔹 مدرس دوره: دکتر احمد پاکتچی 🔹 زمان و ساعت برگزاری: از هجدهم فروردین تا دهم اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ در ساعت ۲۱ تا ۲۲:۳۰ 🔹 نحوه برگزاری: به صورت آنلاین در بستر اسکای روم مدرسه عالی علوم انسانی و اجتماعی 🔹 هزینه دوره: مبلغ ۲۰۰۰۰۰۰ ریال برای اساتید و دانش آموخته‌ها، ۱۵۰۰۰۰۰ ریال برای طلاب و دانشجویان و ۱۰۰۰۰۰۰ ریال برای دانشجویان دانشگاه امام صادق علیه السلام. 🔹 آخرین مهلت ثبت نام: هجدهم فروردین ۱۴۰۱ 🔹 برای کسب اطلاع بیشتر از جزئیات زمان بندی جلسات و چگونگی ثبت نام و دریافت لینک ورود به جلسات به شماره ۰۹۳۶۰۷۰۷۶۵۷ در واتس آپ، تلگرام و بله مراجعه نمایید. 🆔 @OstadPakatchi

#یک_نکته 🌀 آیات الاحکام در فقه امامیه: 🔹 کتاب خدا همواره به‌عنوان ثقل اول از «ثقلین» در فرهنگ امامیه مطرح بوده، و در آثار آنان همچون دیگر مذاهب، نخستین دلیل از ادلـۀ فقهی دانستـه شده است (نک‍ : مفید، ۱۸۶؛ طـوسی، عـدة ... ، ۱/ ۲۰۱ بب‍ ؛ ابن‌ادریس، ۳). البته براساس نظریۀ غالب در میان قدمای امامیه، مبنی‌بر اینکه در قرآن آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، عام و خاص و جز آنها وجود دارد، موجب می‌شد تا ثقل کتاب به‌گونۀ مستقل از ثقل عترت مطرح نشده، ظواهر کتاب بدون تبیین ائمه (ع) مورد استناد مستقیم قرار نگیرند. این نظریه در متنی کهن، دست‌کم از سدۀ ۳ ق/ ۹ م، از زبان امام جعفر صادق (ع)، به شکلی تفصیلی، با ذکر نمونه‌ها بیان شده است. این متن که به المحکم و المتشابه یا تفسیر النعمانی شهرت یافته، در ۱۳۱۲ ق/ ۱۸۹۴ م در ایران به چاپ سنگی رسیده، و نسخه‌ای دیگر از آن به همراه جلد ۹۰ از بحار الانوار مجلسی چاپ شده است. در کتب پیشینیان امامیه، گاه این نکته گوشزد شده که تمسک به ظواهر ظنی آیات‌الاحکام در تأیید حکمی که توسط ائمه بیان شده، از باب حجت برای مخالف، یا از باب فضیلت است (نک‍ : سید مرتضى، ۶؛ طوسی، الخلاف، ۱/ ۴۵؛ راوندی، ۱/ ۴). درعمل می‌توان گفت با اندکی تسامح، نموداری که می‌شود برای میزان حجیت «ظن» نزد مکاتب گوناگون فقه امامیه ترسیم کرد، خود نمودار میزان استناد آنان به ظواهر ظنی‌الدلالۀ کتاب، و پرداختن آنان به آیات‌الاحکام نیز هست. 🔹 بنابر آنچه گفته شد، روشن است که در سده‌های نخستین، فقهای امامی به تألیف کتب مستقل دربارۀ آیات‌الاحکام چندان عنایتی نکرده باشند، هرچند که در کتب تفسیری خود، مانند التبیان طوسی، و در آثار پراکندۀ دیگر چون الناسخ و المنسوخ به این موضوع پرداخته‌اند. طوسی در مقدمۀ التبیان بررسی آیات مورد استناد امامیه را در اثبات صحت دیدگاه خود از اهداف کتاب برشمرده است (۱/ ۲). 🔹 اولین اثر شاخص امامیه که مستقلاً دربارۀ آیات‌الاحکام تألیف شده، کتاب فقه القرآن از قطب‌الدین سعید بن هبة‌الله راوندی (د ۵۷۳ ق/ ۱۱۷۷ م) است. او در مقدمۀ کتاب یادآور شده که از امامیه تألیفی در این موضوع، پیش از خود نمی‌شناخته است (۱/ ۳-۴). در همان عصر، ابن‌شهرآشوب (د ۵۸۸ ق/ ۱۱۹۲ م) در کتاب متشابه القرآن، به‌ویژه در باب «فی ما یحکم علیه الفقهاء» به آیات‌الاحکام پرداخته (۲/ ۱۵۸-۲۲۶)، و طبرسی در مجمع البیان، چنان‌که خود در مقدمه متذکر شده، به بررسی آیات‌الاحکام، نظری خاص داشته است (۱/ ۱۱). 🔹 در سدۀ ۷ ق/ ۱۳ م که دور از دسترس بودن طرق قطعی بیش از پیش احساس می‌شد، استنباط فروع فقهی از طرق ظنی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و درنتیجه توجه به آیات‌الاحکام نیز فزونی یافت (نک‍ : محقق حلی، ۱۷۹-۱۸۰، جم‍ ؛ ابن‌میثم، ۱۳۷؛ علامۀ حلی، ۲۴۰، جم‍ ‌). علامۀ حلی ضمن برشمردن شرایط اجتهاد، یکی از شرطها را آگاه‌بودن مجتهد از آیات‌الاحکام دانسته است (ص ۲۴۲). بر اثر قوت‌گرفتن این طرز فکر در مکتب حِلّه، آخرین شاگردان این مکتب چون ابن‌متوج و فاضل مقداد سیوری به تألیف آثاری مستقل در زمینۀ آیات‌الاحکام پرداختند. گفتنی است که این حرکت پس از حلیان، به‌ویژه از طرف فقیهان ایرانی دنبال شد و هرگز آن خلأ نسبی‌ای که میان فقه القرآن راوندی تا نوشته‌های ابن‌متوج و فاضل مقداد سیوری موجود است، در دوره‌های بعدی به نظر نمی‌آید (برای نحوۀ استناد به آیات‌الاحکام در سده‌های ۱۲ و ۱۳ ق/ ۱۸ و ۱۹ م، نک‍ : صاحب‌قوانین، ۳۹۳- ۴۰۹).

🌀 کتب آیات‌الاحکام به‌جز فقه القرآن راوندی که از آن یاد شد، آثار شاخص در زمینۀ آیات‌الاحکام تا سدۀ ۱۱ ق/ ۱۷ م از این قرارند: ۱. منهاج الهدایة، از احمد بن عبدالله، ابن‌متوج بحرانی (د ۸۲۰ ق/ ۱۴۱۷ م) که آقابزرگ نسخه‌ای خطی از آن را دیده، و وصف کرده است (۲۳/ ۱۸۱). ۲. کنز العرفان فی فقه القرآن، از فاضل مقداد سیوری (د ۸۲۶ ق/ ۱۴۲۳ م)، که بارها به چاپ رسیده، و مهم‌ترین مرجع فقهای متأخر در میان کتب آیات‌الاحکام است (برای آخرین چاپ، نک‍ : مآخذ). ۳. معارج السؤول فی مدارج المأمول، از کمال‌الدین حسن بن محمد استرابادی (تألیف: ۸۹۱ ق/ ۱۴۸۶ م)، که نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، مجلس شورا، آصفیۀ هند، و ایندیا آفیس لندن نگهداری می‌شود (آستان قدس، ۱/ ۶۷- ۶۸، ۴/ ۴۵۵، ۱۱/ ۶۸۶-۶۸۷؛ شورا، ۱۰/ ۱۹۰۰؛ فهرست ... ، ۱/ ۳۸۱؛ لوی، شم‍‌ ۱۸۱۰). ۴. تفسیر آیات الاحکام، از شرف‌الدین علی شیفتکی (د ۹۰۷ ق/ ۱۵۰۱ م)، که افندی از آن یاد کرده است (۴/ ۱۰۸). ۵. معدن العرفان، از ابراهیم بن حسن دراق (اوایل سدۀ ۱۰ ق/ ۱۶ م) که نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانۀ دانشگاه لس‌آنجلس موجود است (نک‍ : مرکزی، ۱۱-۱۲/ ۷۰۸- ۷۰۹). ۶. تفسیر شاهی، از ابوالفتح حسینی جرجانی (د ۹۷۶ ق/ ۱۵۶۸ م)، به زبـان فـارسی، که مجلسی بر معتبربودن آن تـأکید کرده (نک‍ : ۱۰۷/ ۱۷۴) و در ۱۳۸۰ ق/ ۱۹۶۰ م به کوشش ولی‌الله اشراقی در تبریز به چاپ رسیده است. ۷. زبدة البیان فی فقه القرآن، از مقدس اردبیلی (د ۹۹۳ ق/ ۱۵۸۵ م)، که پس از کنز العرفان، بیش از دیگر آثاری که دراین‌باره تألیف شده، متداول بوده است و یک بار در تهران (۱۳۰۵ ق/ ۱۸۸۸ م) به چاپ سنگی رسیده، و بار دیگر به کوشش محمدباقر بهبودی در تهران (کتابخانۀ مرتضویه) چاپ شده است. ۸. تفسیر قطب‌شاهی، از قاضی یزدی (تألیف: ۱۰۲۱ ق/ ۱۶۱۲ م)، به زبان فارسی، که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های دانشکدۀ الٰهیات مشهد و آصفیۀ هند موجود است (فاضل، ۲/ ۳۳؛ استوری، I(2)/ 1198-1199؛ برگل، I/ 145). ۹. آیات الاحکام، از محمد بن علی استرابادی (د ۱۰۲۸ ق/ ۱۶۱۹ م)، که در ۱۳۵۳ ق/ ۱۹۳۴ م به کوشش محمدباقر شریف‌زادۀ گلپایگانی در تهران به چاپ رسیده است. ۱۰. مسالک الافهام الى آیات الاحکام، از فاضل جواد کاظمی (تألیف: ۱۰۴۳ ق/ ۱۶۳۳ م) که در تهران (کتابخانۀ مرتضویه) به کوشش محمدباقر شریف‌زادۀ گلپایگانی چاپ شده است. ۱۱. مفاتیح الاحکام فی شرح آیات الاحکام، از محمدسعید طباطبایی قهپایی (د ۱۰۹۲ ق/ ۱۶۸۱ م) که نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های آیت‌الله مرعشی، مجلس شورا و جز آن وجود دارد (مرعشی، ۶/ ۱۵۰؛ شورا، ۱۲/ ۱۹۸- ۱۹۹). ۱۲. آیات الاحکام الفقهیة، از ملک‌علی تونی (تألیف: ۱۰۹۸ ق/ ۱۶۸۷ م)، به زبان فارسی که آقابزرگ نسخه‌ای از آن را در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نشان داده است (۱/ ۴۴؛ برای دهها اثر دیگر از امامیه در این موضوع، نک‍ : همو، ۱/ ۴۰-۴۴؛ حائری، شم‍ ۱۵- ۱۹). 🌀 منبع: دبا (مدخل آیات الاحکام) 🆔 @OstadPakatchi

#سخنرانی 🔹 نخستین هم اندیشی «انسان شناسی و اسلام» 🔹 سخنرانان: دکتر پاکتچی «با موضوع: روش شناسی انسان شناسی تاریخی و کاربرد آن در مطالعات اسلامی»؛ دکتر فاضلی. 🔹 مکان و زمان: دانشگاه شهید بهشتی - 11 مهرماه 1397 🆔 @ostadpakatchi

#یک_نکته 🌀 پماک (1) 🔹پماک، نام‌ قومی‌ مسلمان‌ و اسلاو در منطقۀ بالكان‌ كه‌ زیستگاه‌ اصلیِ آنان‌ كوهستان‌ رودوپ‌ در منطقۀ تراكیاست‌؛ در تقسیمات سیاسی‌ كنونی‌، بخشی‌ از آن‌ در خاك‌ بلغارستان‌، بخشی‌ در یونان‌ و بخشی‌ نیز در جمهوری‌ مقدونیه‌ قرار گرفته‌ است‌. جمعیتی‌ از پماكهای‌ مهاجر نیز در تركیه‌ زندگی‌ می‌كنند. این‌ نام‌ را هم‌ پماكها خود، هم‌ بلغارها، هم‌ تركها و هم‌ یونانیها به‌كار می‌برند (ولینوف‌، 26). صورت جمعِ نام در زبان‌ محلی‌ پوماتسی‌[۱]، و ضبط تركی‌ عثمانی‌ آن‌ پوماق‌ است‌. 🔹هویت‌ این‌ قوم‌ تا اواسط سدۀ ۱۳ق‌ / ۱۹م‌، مورد توجه‌ قرار نگرفته‌ بود و پماك‌ به‌ عنوان‌ یك‌ نام‌ قومی‌، از آن‌ سده‌ در منابعْ خود نموده‌ است‌ (سیپل‌، 43؛ ولینوف‌، همانجا). با آنكه‌ در منابعِ پیش‌تر، از بلغارهای‌ مسلمان‌ سخن‌ به‌ میان‌ آمده‌، چنین‌ نامی‌ بر آنان‌ اطلاق‌ نشده‌ است‌ و این‌ نام‌ از زمانی‌ در برگهای‌ تاریخ‌ دیده‌ می‌شود كه‌ جدایی‌ بلغارستان‌ از خاك‌ عثمانی‌ و شكل‌گیری‌ ملیت‌ بلغار مطرح‌ شده‌ است‌. البته‌ در طی‌ ۵ / ۱ سدۀ اخیر نیز هویتِ پماك‌ به‌ شدت‌ در پس‌ هاله‌ای‌ از ابهامِ ناشی‌ از مناقشات‌ سیاسی‌ ـ قومیِ بالكان‌ بوده‌ است‌. 🔹 در نخستین كاربردهای شناخته شده‌، پماك نامی‌ برای‌ بلغارهای‌ مسلمانِ ناحیۀ توروپ‌ بوده‌ است‌؛ همین‌ كاربرد به‌ تعبیری‌ دیگر در اواخر سدۀ ۱۳ق‌ / ۱۹م‌، نزد شمس‌الدین‌ سامی‌ نیز دیده‌ می‌شود. وی‌ پماكها را جماعتی‌ مسلمان‌ در «روم‌ ایلی‌» دانسته‌ است‌ كه‌ به‌ زبان‌ بلغاری‌ سخن‌ می‌گفته‌اند ( قاموس‌الاعلام‌، ۳ / ۲۳۱۷، قاموس‌ تركی‌، ۳۶۴)؛ اما از همان‌ اواخرِ سدۀ ۱۹م‌، دامنۀ اطلاقِ این‌ نام‌ قومی‌ در منابع‌ اسلاوی گسترش‌ یافته‌ بود، از جمله‌ دائرةالمعارف‌ بروكهاوس‌ روسی‌ (۱۳۱۶ق‌ / ۱۸۹۸م‌) به‌ صراحت‌ پماك‌ را ــ افزون‌بر ساكنانِ منطقۀ رودوپ ــ به‌ بلغارهای‌ مسلمان‌ منطقۀ لُوِچ‌ [۲](لوفچه‌) نیز تعمیم داده‌ است‌ .(XXIV / 495) این‌ تعمیم‌ دربارۀ لوچ‌ در ۱۳۱۷ق‌ / ۱۸۹۹م‌ از سوی‌ میلتیچ‌ تأیید شده است‌ (ص‌ ۶۷-۶۸) و پژوهشگران‌ بعدیِ اسلاو چون‌ ساووف‌ و ایوانف‌ نام‌ پماك‌ را برای‌ بلغارهای‌ مسلمان‌ لوِچ‌ به‌كار برده‌اند (نك‍ : گوزلر[۳]، مقدمه‌). در طول‌ سدۀ ۱۴ق‌ / ۲۰م‌، نام‌ پماك‌ به‌ عنوان‌ نامی فراگیر برای همۀ بلغارهای مسلمان كاربردی عام یافت‌. پذیرش‌ عامِ این‌ تعمیم‌ در منطقه‌ نزد پماكها و دیگران‌ و هماهنگیِ آن‌ با ضرورتهای‌ سیاسی‌ ـ اجتماعیِ بالكان‌ برای‌ همۀ طرفهای‌ درگیر، در واقع‌ باید تحولی‌ تاریخی‌ در كاربرد این‌ نام‌ تلقی‌ گردد. در این‌ مقاله‌ از این‌ گروه‌ نیز به‌عنوان‌ پماك‌ یاد می‌شود. 🔹 در اوایل‌ قرن‌ ۲۰م‌، گاه‌ با تعمیمی‌ مسامحه‌آمیز به‌ صربهای‌ مسلمان ساكن مقدونیه ــ موسوم به توربشی‌ [۴]ــ نیز پماك‌ می‌گفتند. این‌ كاربرد با تلقی‌ای‌ عامیانه‌ همراه‌ بود كه‌ پماك‌ نامی‌ عمومی‌ برای‌ اسلاوهای‌ مسلمان‌ دانسته‌ شود. این‌ تلقی‌ گاه‌ به‌ آثار پژوهشی‌ نیز راه‌ یافته‌ است‌ (حاجی‌ واسیلیویچ‌، 187-188, 207, 236؛ EI1) و گاه‌ موجب‌ این‌ خلط شده‌ كه‌ توربشی‌ نامی‌ است‌ كه‌ از سوی مردم‌ مقدونیه‌ به‌ پماكها داده‌ شده‌ است‌ (مثلاً بروكهاوس‌، XIV / 792؛ «دائرةالمعارف‌ ترك[۵]‌»،XXVII / 83 ). تنها در سالهای‌ اخیر این‌ خلط مورد نقد قرار گرفته‌ است‌ (استانف‌، npn.؛ گوزلر، npn.). 🌀 منبع: دبا (مدخل پماک) 🆔 @OstadPakatchi

#یک_نکته 🌀ابن‌ بابويه‌ و كلام‌ 🔹 ابن‌ بابويه‌ را می‌بايست‌ از نظر فكری‌ از مكتب‌ اخباريان‌ متقدم‌ قم‌ به‌ شمار آورد. صرف‌نظر از چند شخصيت‌ نه‌ چندان‌ برجسته‌، او را بايد آخرين‌ متفكر اين‌ مكتب‌ دانست‌ كه‌ آثارش‌ بخش‌ عمدۀ ميراث‌ اخباريان‌ را تشكيل‌ می‌دهد. مشخصۀ كلی‌ اين‌ مكتب‌ كه‌ به‌ روشنی‌ در آثار ابن‌ بابويه‌ ديده‌ می‌شود، تكيه‌ بر اخبار و احاديث‌ در تعريف‌ مفاهيم‌ و اثبات‌ قضايای‌ كلامی‌ است‌. در واقع‌ كلام‌ ابن‌ بابويه‌ را بايد متون‌ احاديث‌ دانست‌ كه‌ با كمترين‌ تصرف‌ ممكن‌ در قالب‌ يك‌ نظام‌ كلامی‌ ريخته‌ شده‌ و تدوين‌ گشته‌ است‌. اگر چه‌ كلام‌ اخباری‌ ابن‌ بابويه‌ در كليات‌ با كلام‌ ساير مكاتب‌ اماميه‌ همخوانی‌ دارد، اما در مقايسه‌ای‌ بين‌ رسالۀ اعتقادات‌ ابن‌ بابويه‌ و رسالۀ تصحيح‌ الاعتقاد شيخ‌ مفيد كه‌ در نقد آن‌ نوشته‌ شده‌، آشكار می‌شود كه‌ اختلافات‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ در مسائل‌ فرعی‌ وجود دارد. يكی‌ از مهم‌ترين‌ موارد اختلاف‌ مسأله‌ جواز سهو در نماز بر پيامبر (ص‌) است‌. ابن‌ بابويه‌ چون‌ برخی‌ ديگر از بزرگان‌ مكتب‌ اخباری‌ قم‌ نه‌ تنها سهو در نماز را بر پيامبر (ص‌) جايز می‌شمارد، بلكه‌ مخالف‌ اين‌ نظر را به‌ اهل‌ غلو نسبت‌ می‌دهد (من‌ لايحضره‌، ۱/ ۲۳۴- ۲۳۵؛ مفيد، ۶۵ -۶۶؛ نک‍ : رسالۀ مفيد يا سيد مرتضی‌ در مسألۀ سهو بر پيامبر؛ مجلسی‌، ۱۷/ ۱۲۲- ۱۲۹). ابن‌ بابويه‌ از جنبۀ كلامی‌ با مكاتب‌ و مذاهب‌ متنوعی‌ در برخورد بوده‌ است‌، از طرفی وی‌ با برخی‌ از مكاتب‌ امامی‌ كه‌ از آنها به‌ اهل‌ غلو و اهل‌ تقصير (كوتاهی‌ در حق‌ ائمه‌) تعبير می‌كند، درگير بوده‌ و كتابی‌ تحت‌ عنوان‌ ابطال‌ الغلو و التقصير، در رد اين‌ دو گروه‌ تأليف‌ كرده‌ است‌ (نک‍ : نجاشی‌، ۳۹۲). بخش‌ ديگری‌ از برخوردهای‌ كلامی‌ وی‌ را مسأله‌ مهدويت‌ تشكيل‌ می‌دهد. ابن‌ بابويه‌ در تبيين‌ مهدويت‌ از ديدگاه‌ اماميه‌ ضمن‌ تأليف‌ آثار متعدد به‌ خصوص‌ مهم‌ترين‌ آنها كمال‌الدين‌ به‌ رد ايرادات‌ معتزله‌، زيديه‌ و ديگر مخالفان‌ پرداخته‌ و سعی‌ بليغی‌ در نقض‌ آراء قائلين‌ به‌ فترت‌ (انفصال‌ رشتۀ امامت‌) و رفع‌ شك‌ اماميان‌ متحير نموده‌ است‌. ديگر از ابعاد كلام‌ ابن‌ بابويه‌ رد اتهاماتی‌ است‌ كه‌ از جانب‌ مخالفين‌ متوجه‌ اماميه‌ می‌گرديد. به‌ عنوان‌ نمونه‌ وی‌ كتاب‌ التوحيد را چنانچه‌ در مقدمۀ آن‌ (ص‌ ۱۷) متذكر شده‌ به‌ منظور رد اتهامات‌ وارده‌ به‌ اماميه‌ در مورد قول‌ به‌ تشبيه‌ و جبر تأليف‌ كرده‌ است‌. 🔹 ابن‌ بابويه‌ مانند اكثر مكاتب‌ ديگر امامی‌ بين‌ اهل‌ سنت‌ و ناصبی‌ فرق‌ آشكار گذاشته‌، ضمن‌ احترام‌ به‌ اهل‌ سنت‌ (چنانكه‌ مثلاً از تمجيد مشايخ‌ سنی‌ توسط او برمی‌آيد) ناصبی‌ را كافر شمرده‌ (همو، من‌ لايحضره‌، ۳/ ۲۵۸) و برائت‌ از ظالمين‌ نسبت‌ به‌ ائمه‌ را از واجبات‌ دانسته‌ است‌ (همو، الاعتقادات‌، ۴۰؛ شوشتری‌، ۱/ ۴۵۷). يكی‌ از حركتهای‌ مهم‌ ابن‌ بابويه‌ در كلام‌ اماميه‌ را بايد تدوين‌ آثاری‌ دانست‌ كه‌ نه‌ شكل‌ استدلالی‌ و نه‌ روايی‌، بلكه‌ شكل‌ يك‌ رسالۀ اعتقادی‌ را داشته‌اند. رسالۀ الاعتقادات‌ ابن‌ بابويه‌ در واقع‌ نخستين‌ نمونۀ شناخته‌ شده‌ از اين‌ نوع‌ رسائل‌ در كلام‌ اماميه‌ است‌ كه‌ خود ادامه‌ كار او در مجلس‌ ۹۳ از الامالی‌ (صص‌ ۵۰۹ -۵۱۱) و مقدمۀ «الهداية» (ص‌ ۴۶- ۴۸) می‌باشد. اين‌ حركت‌ پس‌ از ابن‌ بابويه‌ نيز توسط سيد مرتضی‌ در بخش‌ اول‌ رسالۀ جمل‌ العلم‌ و العمل‌ و شيخ‌ طوسی‌ در رسالۀ اعتقادات‌ و بعضی‌ ديگر دنبال‌ شد، ليكن‌ دوام‌ چندانی‌ نيافت‌. 🌀 منبع: دبا (مدخل ابن بابویه) 🆔 @OstadPakatchi