💢 مَنیجان و کُمندان استاد فقیهی در خصوص شهرهای قدیم ایران می‌گوید که این شهرها از چند قسمت تشکیل می‌شدند و هر قسمت از قسمت‌های دیگر جدا بوده و برج و باروی مخصوص به خود داشته است. مقصود از این نوع شهرسازی این بوده است که بهتر بتوانند در مقابل هجوم‌های ناگهانی دشمن مقاومت کنند و اگر قسمتی از شهر به چنگ دشمن افتاد مردم قسمت‌های دیگر بتوانند به پایداری خود ادامه دهند. وی سپس می‌گوید این امر در باره قم هم صدق می‌کند که شهری قدیمی و بزرگ بوده و از محله‌های گوناگون تشکیل می‌یافته است. در ادامه او به نقل از منابع عربی در قرون نخستین شهر قم را وصف می‌کند: "در زمان یعقوبی (قرن سوم) ظاهرا قم از صورت هفت قلعه یا هفت محله خارج شده بوده و از دو قسمت تشکیل می‌یافته که رودخانه این دو قسمت را از یکدیگر جدا می‌ساخته است. قسمت بزرگ‌تر به نام مَنیجان (در تاریخ قم مجان) دارای یک هزار خانه بوده و قلعه‌ای از آنِ ایرانیان قدیم در داخل آن قرار داشته است. قسمت دیگر کُمندان نام داشته و میان دو شهر منیجان و کمندان رودخانه بوده که پل‌های سنگی بر روی آن بسته بودند و به وسیله این پل‌ها از قسمتی به قسمت دیگر می‌رفته‌اند." استاد فقیهی سپس در مقام معلوم کردن این دو قسمت برمی‌آید: "اگر امروز بخواهیم محل دو قسمت منیجان و کمندان را معین کنیم با توجه به این‌که محل کمیدان که تبدیل به زمین مزروعی شده کاملا معین و در شمال غربی خاکفرج و وادی السلام واقع است باید بگوئیم که منیجان در سمت راست رودخانه و در حدود چهار امامزاده [۲۰ متری حائری] و در اطراف شاهزاده سید علی و نزدیکی‌های راه سراجه و قنوات و در کنار راه قمرود بوده است و کمیدان در سمت چپ رودخانه و در همین‌جا بوده که اکنون [سال ۱۳۵۰] به همین نام است و نهری مخصوص که از رودخانه جدا می‌شود و به نام نهر کمیدان است آن را مشروب می‌سازد و محل پل‌ها از محاذی قبرستان وادی السلام فعلی [انتهای خاکفرج] به طرف شمال البرز قرار داشته است." او در ادامه می‌گوید: "قبل از این تاریخ و در دوره‌های قبل از اسلام، محل شهر قم در مشرق یا شمال شرقی قسمت منیجان بوده که آثار و اطلال آن هنوز [۱۳۵۰ ش] باقی است." (تاریخ مذهبی قم، ص ۶۶ - ۶۹) با این تعریف منیجان و شهرستان (در تلفظ قمی شهرَسون/ shahrasun منطقه‌ای باستانی در قم و ابتدای جاده سراجه) با مقداری اغماض در یک راستا قرار می‌گیرند. نگارنده این سطور در یادداشت‌ها و نوشته‌های پیش از این گفت که شرق قم قدمت و اهمیت بیشتری نسبت به غرب داشته است و دلیل آن را نیز شیب غربی _ شرقی شهر دانسته بود؛ چون شیب زمین برای امرار معیشت مردمان قدیم بسیار مهم بوده است و آنان به‌خوبی شیب زمین را می‌شناخته‌اند و طبیعی است تمدن و شهرنشینی از جایی آغاز می‌شود که امکان کشاورزی آسان‌تری داشته باشد و این امر در شرق قم امکان پذیر بوده است. از همین رو اعتقاد دارد که منیجان کهن‌تر از کمندان است. اما شگفت آن که نام منیجانِ کهن‌تر در طول زمان متروک می‌شود ولی کمندان نوتر به صورت امروزی آن یعنی کمدون در زبان قمی‌های قدیمی همچنان زنده می‌ماند. جز آن با اوصاف مذکور منیجان بین خیابان‌های آذر فعلی و بلوار ۱۵ خرداد و با تراکم بیشتر در اطراف بلوار کنونی بوده است. کما اینکه پیدایش چند اثر کهنه در هنگام احداث پل زیر گذر در تقاطع آن با خیابان عمار یاسر در چند سال پیش این تعریف را تقویت می‌کند. هر چند متاسفانه گویا به علت شتاب برای احداث پل، مجال تحقیق دقیق داده نشد. نکته دیگر وجود نام مشابه‌ای در اطراف روستای صرم است. مزرعه و باغی در نزدیکی‌های صرم وجود دارد که ما گوسفندان قِسر خود (گوسفندان بی‌ولد) را در آنجا جا می‌کردیم و به آن مینیجه می‌گفتیم. این مزرعه که آن موقع بسیار سرسبز و سلخ بزرگی هم در مجاورش بود در کنار رودخانه هفت بند است متاسفانه هم اینک کاملا خشک شده است. جالب این که نام این مزرعه در نقشه‌ای که در ابتدای جلد دوم تربت پاکان از مدرسی طباطبایی گذاشته شده به صورت "منیژه" آمده است. این نام در نقشه‌های منابع طبیعی به صورت "منیچه" دیده می‌شود. حال باید دید بین این نام و نام منیجان که آن هم در کنار رودخانه قم بوده است با التفات به قواعد مشترک در نام‌گذاری‌های جغرافیایی در ایرانشهر تاریخی آیا ارتباطی وجود دارد؟ آیا نام‌های "مجان" و "منیجان" و "مَمَّجان" و "مینیجه" و " منیژه" و "منیچه" مشابه‌های دیگری دارند و چه ارتباطی بین آن‌ها وجود دارد؟ اگر پاسخ این پرسش‌ها داده شود نوری بر برخی تاریکی‌ها خواهد بود. النهایه باید گفت خطه قم جای جالبی برای پژوهش‌های زبانشناختی تاریخی نام‌جاها است. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۲/۱۲/۰۵ #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

کاوشی در فرهنگ عامه قم (به همراه فرهنگ ضرب‌المثل‌ها، کنایات و اصطلاحات)، مصطفی خرسندی، قم: نشر ادبیات، چاپ اول، ۱۴۰۲، رقعی، ۵۶۰. ۴۸۰۰۰۰ تومان #کتاب @ketabeshahr578 https://www.instagram.com/ketabeshahr578?r=nametag

💢 سفال‌های سلجوقی و خشت‌های قالبی تقاطع عمار یاسر در لایه‌های رسوبی و سیلابی عمق بیست متری حسین صادقی ۱۴۰۲/۱۲/۰۶ #عکس #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 مقبره رستم خان والی گرجستان در قم "در سیاحت‌نامه شاردن (ص۶۲ چاپ تهران) می‌نویسد: "اطراف قم را باغ‌ها فراگرفته است. به علاوه باغ بزرگی نیز در آن سوی رودخانه دیده می‌شود. در یکی از باغ‌های این حدود مقبره رستم خان از سلاطین گرجستان مشاهده می‌شود. این پادشاه برای نیل به سلطنت آن سامان به آیین اسلام گروید. این باغ از گردشگاه‌های مردم عادی قم به شمار می‌رود." این شخص باید همان رستم خان والی گرجستانی باشد که طه حسنی حسینی طباطبایی تحفه سامی خود را در اخلاق به روش شیعی در ۸ ذ ح - ص ۱۰۵۱ به نام او ساخته است. ظاهرا گفته سفرنامه‌نویسان آن است که مدفن او در یکی از باغ‌های آن سوی رودخانه بوده و گرنه اگر جمله "این حدود" اشاره به گرداگرد قم و نه تنها آن سوی رودخانه بود بقعه واقع در باغ مجاور مزار دربهشت (کنار راه قدیم قم به کاشان) که نزدیک مقابر امراء خاندان علی صفی و سبک آن صفوی است می‌توانست به عنوان یکی از محل‌های احتمالی برای خاکجای این شخص تصور گردد." (تربت پاکان، ج ۲، ص ۲۶ - ۲۷) این مطلب را در پاسخ عده‌ای که پرسیده‌اند آیا پادشاهان گرجستان در قم مقبره دارند؟ از ماخذ بالا آوردم. نگارنده در نزد یکی از علاقه‌مندان در قم سکه‌ای ضرب تفلیس با رقم سلطان حسین صفوی دید که نشان می‌دهد گرجستان در زمان صفوی تابع ایران بوده است. جز آن عموی بنده مرحوم سیدجلال محسنی که شناخت بسیار خوبی در خصوص انواع حیوانات داشت، با اشاره به سگ کوچک اندامی گفت: "مثل سگ‌های تِفلِسی/ teflesi می‌مونه". تلفظ محلی مزبور نشان از مراوده مردم قم با تفلیس داشته است و این‌که قمی‌ها تفلیس را به صورت tefles تلفظ می‌کرده‌اند. از طرفی باید گفت نام رستم نشان از گسترش قلمرو ایرانی تا گرجستان دارد. این را هم بد نیست بگویم که اراضی پلاک ۲۲۵۲ اصلی روبه‌روی ترمینال مسافربری قم مشهور به قبر عادل است. اینکه عادل کی بوده و قبرش کجاست؟ اطلاعی ندارم. امیدوارم بتوانیم اطلاعات بیشتری از رستم خان گرجی به دست آوریم. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۲/۱۲/۰۶ #یادداشت #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

جلسه این هفته بنیاد قم‌پژوهی (نشست ۵۰۴) موضوع: تاريخ شفاهی حجّاری در قم با حضور: - استاد حاج ابراهیم خسروانجم - استاد عباس حجری - استاد حاج عباس حکمت‌اندیش - استاد حاج حسین حکیمی - استاد غلام حسن‌بیگی ↙️ زمان: سه‌شنبه ۱۴۰۲/۱۲/۰۸، ساعت ۱۹ ↙️ مکان: میدان رسالت - دانشگاه طلوع مهر شرکت برای عموم علاقه‌مندان آزاد است. #نشست #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 سیل رودخانه قم در نیمه شب ۱۳۱۳٫۳٫۲ و خسارات وارده به املاک آستانه رونوشت نامه متولی‌باشی به ریاست اداره مالیه قم به تاریخ ۱۳۱۳٫۳٫۸ برای بررسی میزان خسارت وارده به املاک آستان مقدس به دلیل بارش سهمگین باران و طغیان رودخانه قمرود جهت تخفیف مالیات در این سال. پی‌نوشت: این سند از این جهت که به نام بسیاری از دکان‌ها و گاراژه‌های محله بیرون دروازه قم اشاره کرده است برای پژوهشگران اجتماعی شهر قم مفید است. محله بیرون دروازه: منظور مستغلات روبه‌روی دروازه معصومیه قم (پل علیخانی) یا میدان مطهری و خیابان هدف امروزی منبع: مرکز اسناد فاطمی آستان مقدس قم دکتر احمد جمراسی، کارشناس مرکز اسناد ۱۴۰۲/۱۲/۰۷ #سند #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 سیل رودخانه قم در نیمه شب ۱۳۱۳٫۳٫۲ و خسارات وارده به املاک آستانه "سواد مراسله به ریاست مالیه محترم قم مورخه: ۱۵ صفر المظفر ۱۳۵۳ [۱۳]۱۳/۰۳/۰۸ خدمت ریاست محترم مالیه قم و مضافات دام اقباله در اثر طغیان رودخانه در لیله دوم خرداد ۱۳۱۳ املاک مفصله مطابق صورت ضمیمه مخروبه و مسلوب المنفعه شده محض استحضار خاطر محترم تذکر داده، مقرر فرمایید تاریخ خرابی محل‌های معینه را رسیدگی و ثبت نمایند در آتیه اشکالی تولید نشود در عوارض قانونی معاف باشد[ باشند] امضا صورت مستغلات بیرون دروازه قم که در اثر سیل از دویم خرداد ماه ۱۳۱۳ خراب گردیده: سرای باغ ۶ دانگ کاروانسرای شترخان ۶ دانگ زورخانه شترخان ۶ دانگ بنزین فروشی شترخوان ۶ دانگ قهوه‌خانه مشهدی اسمعیل جز ءشترخوان ۶ دانگ بنزین فروشی جدید از توایع شترخوان ۶ دانگ دو باب دکان محل نصب[ /نصف] طاقچه‌اش از توابع شترخوان گاراژ ایران ۶ دانگ بنزین فروشی میرزا جواد از توابع گاراژ ایران کاروانسرای شاهزده معروف به سرای کهنه که چهاردانگ و نیم ملک داعی است ۶ دانگ اداره پنبه ۶ دانگ گاراژ روشن که سه دانگ از ملک این جانب است گاراژ فولادی که از توابع گاراژ روشن است قهوه‌خانه گاراژ فولادی مغازه اوراقچی‌گری از توابع گاراژ روشن دو باب عطاری جنب گاراژ روشن که از توابع آن است نجاری جنب گاراژ روشن که از توابع گاراژ مزبور است مهمانخانه آراسته که از توابع گاراژ روشن است گاراژ قبله ۶ دانگ دکان عطاری آجودان جنب سرای شاهزاده ۶ دانگ دکان سلمانی قدیم جنب عطاری اجودان ۶ دانگ دکان نجاری استاد عبدالحسین نجار ۶ دانگ دکان کبابی جنب گاراژ ایران ۶ دانگ دکان خباری ۶ دانگ دکان میرزا اسدالله ساعت‌ساز ۶ دانگ دکان استاد ابراهیم حداد جنب گاراژ ایران ۶ دانگ دکان میرزا عباس چرخچی جنب رودخانه ۶ دانگ دکان استاد ابراهیم سراج جنب رودخانه ۶ دانگ دکان آهنگری استاد غلام جنب رودخانه ۶ دانگ دکان حدادی غلامحسین جنب رودخانه ۶ دانگ دکان استاد کریم اوراقچی جنب رودخانه ۶ دانگ دکان استاد مرتضی حداد جنب رودخانه ۶ دانگ دکان استاد غلامعلی نجار جنب رودخانه سرای قبله ۶ دانگ بقالی از توابع گاراژ قبله ۶ دانگ" پی‌نوشت: این سند از این جهت که به نام بسیاری از دکان‌ها وگاراژه های محله بیرون دروازه قم اشاره کرده است برای پژوهشگران اجتماعی شهر قم مفید است. محله بیرون دروازه: منظور مستغلات روبروی دروازه معصومیه/ معصومه قم (پل علیخانی) یا میدان مطهری و خیابان هدف امروزی است. اداره پنبه: کارخانه پنبه ایران و روسیه مراد است. دکتر احمد جمراسی، کارشناس مرکز اسناد ۱۴۰۲/۱۲/۰۷ #سند #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

تصویر سنگ‌نوشته فرمان شاه عباس برای شیعیان انجدان، در موزه حمام چهار فصل اراک در متن کتیبه، انجدان از توابع دارالمؤمنین قم به شمار آمده است. عکس از دکتر احمد خامه‌یار به تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۸ #کتیبه @ganjineh_channel

سنگ‌نوشته فرمان تخفیف مالیاتی شاه عباس صفوی در انجدان اراک ✍️ دکتر احمد خامه‌یار شاه عباس صفوی در دو دهه پایانی سلطنت خود، فرمان‌های تخفیف مالیاتی برای مناطق مختلف ایران صادر کرده است که متن آنها معمولاً در سنگ‌نوشته‌هایی ثبت و در هر منطقه نصب می‌شده. یکی از این فرمان‌ها برای اهالی روستای «انجدان» (امروزه در 37 کیلومتری جنوب شرقی اراک) صادر شده است که می‌دانیم در طول سده‌های نهم تا یازدهم، زیستگاه امامان اسماعیلی نزاری بوده است. از جمله ارزش‌های تاریخی این فرمان، تعبیر «شیعیان اثنی عشری» برای اهالی انجدان است که می‌تواند دلالت بر تقیّه امام اسماعیلیه و پیروانش در این دوره داشته باشد. سنگ‌نوشته فرمان تخفیف مالیاتی شاه عباس برای انجدان، در حال حاضر در موزه حمام چهارفصل اراک نگهداری می‌شود و به تازگی نیز در فهرست آثار ملی منقول به ثبت رسیده است. متن سنگ‌نوشته تا کنون چندین بار بازخوانی و منتشر شده؛ اما معمولاً این بازخوانی‌ها خالی از اشتباه نبوده است. در اینجا تلاش شده است تا دقیق‌ترین خوانش از متن آن ارائه شود:   هو الله الباقی حکم جهانمطاع شد آنکه چون همواره همّت والا نهمت و جملگی نیّت صافی طویّت نواب همیون ما بترفیه حال شیعیان اثنی عشری باعلا درجه مصروف و معطوف است و پیوسته مراقبت احوال ایشان پیش نهاد خاطر انور بوده لهذا شمّه‌ای از عنایت بیغایت شاهانه شاملحال شیعیان موضع انجدان توابع دارالمؤمنین قم که حقیقت صدق تشیّع ایشان بر مرآت خاطر اشرف جلوه ظهور یافته، از ابتداء ششماهه پارس ئیل که موضع مذکور تیول سیادت و رفعت پناه امیر خلیل الله انجدانی شفقت شده رسد دوازده یک ایام متبرکه رمضان المبارک و مال مواشی و مراعی بطریقی که در سایر محال شیعه قم معمول است بتخفیف و تصدّق فرق مبارک مقرّر فرمودیم؛ مستوفیان عظام کرام دیوان اعلی آنچه رسد وجوهات مذکور میشود از حشو بنیچه موضع مزبور موضوع و مُستثنی دانسته، بعد از وضع آن بتیول مقرّر دارند و این عطیّه عظمی را درباره ایشان انعام مخلّد بر دوام داشته، رقم آنرا در دفاتر خلود ثبت نمایند، حکّام و تیولداران موضع مذکور حسب المسطور مقرّر داشته، از فرموده تجاوز نکنند و مالوجهات ایشانرا از قرار دستور العمل و برآورد دیوان اعلی بطریق سایر محال شیعه قم باز یافت کرده، یک دینار و یکمن بار زیاده طمع و توقّعی نکنند و چون بمُهر مِهرآثار رسیده اعتماد نمایند؛ تحریراً فی شهر رجب سنه ۱۰۳۶ #کتیبه https://t.me/ganjineh_channel

تصویری زیبا و خاطره‌انگیز از میدان آستانه قم #میدان_آستانه #عکس 🆔 @qomphotograph

💢 جشن‌های نیمه شعبان قم در دهه‌های گذشته در دهه سی بیشترین مرکز چراغانی نیمه شعبان گذر خان بود که حاج علی قناد و دیگران گذر را بسیار زیبا می‌آراستند. تمام مردم قم به آنجا می‌آمدند. در دهه‌های چهل چند سالی وسعت بیشتری پیدا کرد و جلوی میدان نو از همه جا زیباتر بود. یک هواپیما هم درست کرده بودند که روی ریل در ارتفاع بالا راه می‌رفت. بعد از انقلاب زیباترین جا چهار مردان شد و سال‌ها این زیبایی را حفظ کرده است. یک سال هم یک فیل درست کرده بودند که از مقعد او پف فیلم بیرون می‌ریخت و مردم با خنده و شادی جمع می‌کردند و می‌خوردند. حسین مقیمی ۱۴۰۲/۱۲/۰۸ #یادداشت #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت