#چشمه_حکمت #آیات_نور #تفسیر_قرآن #تفسیر_تخصصی #تفسیر_سوره_بروج #سوره_بروج #تفسیر_متنی 🔅🔅🔅 📌نگاشت 30:تفسیر متنی سوره بروج 📝 استاد فرزانه و مفسر عالیقدر آیت الله جوادی آملی 📒 جلسه سوم ☑️ ثواب انتشار و استفاده از این فایل هدیه به پیشگاه مطهر امام موسی کاظم سلام الله علیه 🌴🌴🌴 🔰در رساندن سخن حق و پایبندی به آن استقامت بورزیم و ثابت قدم باشیم.یاریگر ما در انتشار این دغدغه باشید. 🔅تفسیر و قرآن پژوهشی @rahighemakhtoom

#چشمه_حکمت #آیات_نور #تفسیر_قرآن #تفسیر_تخصصی #تفسیر_سوره_بروج #سوره_بروج #تفسیر_صوتی 🔅🔅🔅 📌نگاشت 31:تفسیر صوتی سوره بروج 📝 استاد فرزانه و مفسر عالیقدر آیت الله جوادی آملی 📒 جلسه سوم ☑️ ثواب انتشار و استفاده از این فایل هدیه به پیشگاه مطهر امام موسی کاظم سلام الله علیه 🌴🌴🌴 🔰در رساندن سخن حق و پایبندی به آن استقامت بورزیم و ثابت قدم باشیم.یاریگر ما در انتشار این دغدغه باشید. 🔅تفسیر و قرآن پژوهشی @rahighemakhtoom

#آب_دادن_امام_حسین_علیه_السلام_به_سپاه_حر #صفحه_خاطرات #گذشت_الهی #آیت_الله_العظمی_جوادی_آملی 💢عفو و صفح 🌴🌴🌴 🔰در رساندن سخن حق و پایبندی به آن استقامت بورزیم و ثابت قدم باشیم.یاریگر ما در انتشار این دغدغه باشید. 🔅تفسیر و قرآن پژوهشی @rahighemakhtoom

#آب_دادن_امام_حسین_علیه_السلام_به_سپاه_حر #صفحه_خاطرات #گذشت_الهی #آیت_الله_العظمی_جوادی_آملی 💢عفو و صفح ▫️ مستحضرید که ما یک «عَفو» داریم و بالاتر از «عَفو»، «صَفح» داریم. «صَفح» آن است که از صفحه خاطرات آدمی این را بزداید و به یادش نباشد. اگر کسی نسبت به ما بد کرد ما می‌ توانیم انتقام بگیریم که ﴿فَمَنِ اعْتَدی‏ عَلَیكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی‏ عَلَیكُمْ﴾،[1] این کفِ دین است، چون عدل بر همه واجب است و از عدل پایین ‌تر که ما نداریم. عدل یک تکلیف عمومی است، چون بر همه واجب است؛ اما از این گذشتن می‌شود احسان، «عَفو» و بالاتر از «عَفو»، «صَفح» است. «صَفح» این است که صفحه خاطره را ورق بزنیم، اصلاً به یادمان نباشد که این آقا به ما بد گفته، فراموش بکنیم؛ تا این جا مقدور ماست، آدم وقتی چیزی را به ذهن نسپارد و بازگو نکند، کم‌کم در طول زمان یادش می ‌رود. اما کاری که از ذات اقدس الهی بر می ‌آید و نسبت به ما می ‌کند، مقدور ما نیست. ما اگر کسی نسبت به ما بد کرده، ما چند کار می‌توانیم بکنیم، یکی اینکه کلاً از او صرف نظر بکنیم و در صدد انتقام نباشیم. دوم اینکه اسم این را هم در هیچ مجامعی و محفلی نبریم. سوم اینکه در اثر عدم توجه، ذهن ما و صفحه ذهن ما را هم به این مشغول نکنیم، کم ‌کم بعد از گذشت چند سال یادمان می ‎رود؛ اما خود آن طرف که نسبت به ما بد کرد، هر اندازه ما نسبت به او احسان بکنیم، او شرمنده‌ تر می‌شود، ما بخواهیم آن شرم او را جبران بکنیم مقدور ما نیست. اگر بگوییم ما کاری نداریم، احسان بکنیم، مرتّب نسبت به او کرامت بکنیم، هر اندازه که ما نسبت به او احسان بکنیم، شرمندگی درونی او بیشتر می ‌شود. ما اگر بخواهیم این شرم درونی او را برطرف کنیم، قدرت نداریم. ما که قدرت «إسهاء» و «إنساء» نداریم تا یک کسی را سَهو بدهیم یا یک کسی را نسیان بدهیم، این مربوط به ما نیست. ▫️ اما خدا! کسانی که سالیان متمادی مشرک بودند، بت‌ پرست بودند، برگشتند و اسلام آوردند؛ راهزنی کردند، برگشتند و اسلام آوردند، توبه اینها مقبول است، «الْإِسْلَامُ یجُبُّ مَا قَبْلَهُ»،[2] ذات اقدس الهی انتقام نمی ‌گیرد، اینها را وارد بهشت می ‌کند. اما اینها در درونشان نگران هستند که چرا من سالیان متمادی بیراهه رفتم! این در درون هر انسان تبهکاری هست، ولی وقتی بهشتی شد و ذات اقدس الهی او را وارد به بهشت کرد، چون او «مُقَلِّبَ الْقُلُوب‏»[3] است، کلّ صحنه و صفحه قلب او را تطهیر می ‌کند، اصلاً این شخص یادش نیست که کار بد کرده است. اگر یادش باشد که کار بدی کرده، در بهشت رنج می ‌برد، در حالی که در بهشت رنجی نیست! اگر حُر (سلام الله علیه) یادش بیاید که با پسر پیغمبر چه کرد، این در بهشت اوّلین داغ و غدّه اوست، اصلاً یادش نیست، این خداست! مگر حُر (سلام الله علیه) در بهشت یادش است که با حسین بن علی چه کرد؟ این کار فقط از خدا بر می ‌آید که «مُقَلِّبَ الْقُلُوب‏» است. اصلاً جریان حُر (سلام الله علیه) هیچ یادش نیست که در دنیا چه کرد. ما با این خدا روبه‎رو هستیم! فرمود بگذر تا او بگذرد. او این توان را دارد که کلّ صحنه را عوض کند. [1]. سوره بقره، آيه194. [2]. المجازات النبويّة، ص67؛ عوالی اللئالی، ج2، ص54. [3]. تهذيب الاحکام، ج2، ص74. 📚 درس اخلاق تاریخ: 1396/09/02 🌴🌴🌴 🔰در رساندن سخن حق و پایبندی به آن استقامت بورزیم و ثابت قدم باشیم.یاریگر ما در انتشار این دغدغه باشید. 🔅تفسیر و قرآن پژوهشی @rahighemakhtoom

برشی از کتاب گرانسنگ #تفسیر_تسنیم_جلد_دوم (17) #تفسیر_قرآن #تفسیر_تخصصی #سوره_بقره #تفسیر #تسنیم #آیت_الله_جوادی_آملی 🔅🔅🔅 📈 فضاى نزول سوره بقره ⏪ موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت ⏪ 2- مسلمانان مهاجر: اينان كه از اولين و خالصترين مسلمانان صدر اول اسلام بودند، بر اثر فشارهاى توان فرساى صناديد قريش و سران شرك، خانه ها و اموال خود را رها كرده، از مكه به پايگاه اسلام، مدينه، آمدند و بخشى از ساكنان اين شهر را تشكيل دادند و در آغاز هجرت به مدينه بر اثر سكونت در ايوان كوچكى در ورودى مسجد پيامبر (صلى الله عليه وآله) به اصحاب صفه معروف شدند. ⏪ 3- يهوديان: اينان در داخل و خارج شهر مدينه زندگى مى كردند و افزون بر يهوديان دو قبيله اوس و خزرج، سه قبيله معروف بنى قريظه ، بنى النضير و بنى قينقاع را تشكيل مى دادند. آنان از ثروت و امكانات فراوانى فراوانى برخوردار بودند و در اقتصاد و تجارت مدينه نقش عمده و محورى داشتند. ▫ يهوديان نزد مردم امى مدينه موقعيت ممتازى داشتند؛ آنان پيش از ظهور اسلام در انتظار ظهور پيامبر جديدى بودند كه بشارت بعثت وى را از عهدين دريافت كرده بودند، تا با هدايت و رهبرى وى بر كافران (اميين عرب) پيروز شوند، ولى پس از ورود اسلام به مدينه، از اولين كسانى بودند كه در برابر دعوت اسلامى به مقابله برخاستند و از هرگونه دشمنى و كارشكنى نسبه به اسلام و حكومت آن دريغ نكردند: و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا فلما جاءهم ما عروفوا كفروا به. البته گروهى از يهوديان به رسول گرامى (صلى الله عليه وآله) ايمان آوردند و خداوند نيز با تكريمى ويژه از آنان ياد كرده است. ▫ اما دشمنى گروهى ديگر از يهوديان با اسلام كه طيف وسيعى را تشكيل مى دادند عوامل گوناگونى داشت، از يك سو آنان خود را صاحب كتاب آسمانى مى دانستند و در دعوت به دين حق خود را بر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مقدم مى پنداشتند و از سوى ديگر سيادتى كه بر اثر امى بودن ساير شهروندان، مانند اوس و خزرج و اختلاف دامنه دار آنان كسب كرده بودند، با آمدن اسلام به مدينه از دست داده بودند. 🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

برشی از کتاب گرانسنگ #تفسیر_تسنیم_جلد_دوم (18) #تفسیر_قرآن #تفسیر_تخصصی #سوره_بقره #تفسیر #تسنیم #آیت_الله_جوادی_آملی 🔅🔅🔅 📈 فضاى نزول سوره بقره ⏪ موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت 📝 تذكر الف: در منابع تاريخى و تفسيرى بحث قابل توجهى درباره حضور نصارا در مدينه نيامده و سر آن اين است كه : ▫ اولا، در آغاز اسلام تنها نقطه مسيحى نشين حجاز بخش نجران (واقع در نقطه مرزى حجاز و يمن) بود كه ساكنان آن، به عللى (69) از بت پرستى (آيين رايج حجازيان) دست كشيده، به آيين حضرت مسيح (عليه السلام) گرويده بودند. البته افزون بر ساكنان نجران، در مناطق شمالى حجاز نيز گروهى بر اثر مجاورت با منطقه تحت نفوذ روم مسيحى گرويده بودند. ▫ ثانيا، در ميان پيروان اديان در محدوده حجاز، نصارا نسبت به يهود در اقليت بودند و ثالثا، بر خلاف يهوديان كه كينه توزيها و كارشكنيهانشان در برابر اسلام و مسلمانان معروف است، مسيحيان عصر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) رابطه خوبى با مسلمانان داشتند؛ چنانكه قرآن كريم يهود عنود را در كنار مشركان لدود از كينه توزيترين دشمنان مسلمانان مى داند، اما مسيحيان را بر اثر حضور دانشمندان و زاهدان و راهبان در ميان آنان و همچنين بى تكبر بودن آنان از مهربانترين مردم نسبت به مسلمانان مى شمارد: لتجدن اشد الناس عداوه للذين امنوا اليهود اشركوا ولتجدن اقربهم موده للذين امنوا الذين قالوا انا نصارى ذلك بان منهم قسيسين و رهبانا و انهم لا يستكبرون . 📝 ب: گرچه در محدوده حجاز مسيحيت در اقليت بود، ليكن چون در مناطقى مانند حبشه و نجران و روم شمار مسيحيان فراوان بود و مسلمانان براى تبليغ دين و همچنين داد و ستد و تجارت و مانند آن با مسيحيان رابطه داشتند در سوره بقره آياتى درباره آنان نازل شد. ⏪ 4- مشركان: اينان بخشى از دو قبيله اوس و خزرج بودند كه مانند مشركان مكه با اسلام عناد داشتند و پيوند قهرآميز خود را با يهود عنود از يك سو و مشركان مكه از سوى ديگر و منافقان داخلى از سوى سوم به صورت مثلث مشئوم درآورده بودند ولى با استقرار نظام اسلامى تبديل به منافقان شدند يا از مدينه گريختند و بعد از آن اثر مشهودى از آنان ثبت نشده است. 69- ر.ك : معجم البلدان ، ج 5، ص 266 - 267 🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

برشی از کتاب گرانسنگ #تفسیر_تسنیم_جلد_دوم (19) #تفسیر_قرآن #تفسیر_تخصصی #سوره_بقره #تفسیر #تسنیم #آیت_الله_جوادی_آملی 🔅🔅🔅 📈 فضاى نزول سوره بقره ⏪ موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت ⏪ 5- منافقان: ظهور و شيوع پديده نفاق در دوران سيزده ساله مكه جايگاه چندانى نداشت ؛ زيرا مسلمانان در اين دوران يا در شعب ابوطالب محصور بودند يا شكنجه هاى توانفرساى صناديد قريش را تحمل مى كردند و گروهى نيز به حبشه هجرت كردند و اصولا مسلمان شدن در آن دوران با حرمان از همه مزاياى زندگى برابر بود. ▫ به بيان ديگر، در دوران سيزده ساله مكه كسى به طمع مادى يا بر اثر هراس ‍ از قدرت نظامى يا از خوف از دست دادن موقعيت اجتماعى يا براى شكست دادن اسلام، منافقانه اظهار اسلام نكرد؛ زيرا مسلمانان در مكه نه حكومت و اقتدارى داشتند، تا مخالفان از آن بهراسند و نه امكانات مادى، تا گروهى به طمع دستيابى به آن، منافقانه اظهار ايمان كنند؛ در مكه هنوز كسى قدرت اسلام را باور نداشت و آينده نهضت نوپاى اسلامى نيز براى غير مسلمانان سخت تاريك و مبهم بود و اصولا اسلام به عنوان يك پديده فرهنگى ناكام و شكست خورده تلقى مى شد. ▫ از اين رو در ميان 85 سوره اى كه در مكه نازل شد، هيچ نام و نشان رسمى از منافقان نيست، جز در سوره عنكبوت كه آخرين سوره نازل شده در مكه است و عامل نفاق منافقانى كه در اين سوره از آنان ياد شده، در كتب تفسير مذكور است (70) و بر اين اساس، نمى توان ادعا كرد كه هيچ يك از علل نفاق در مكه وجود نداشت و به طور كلى نفاق در مكه فاقد بستر مناسب بود؛ (71) زيرا پيش بينى برخى نسبت به آينده پيروزمند اسلام خواه از راه گزارش مبشران، خواه بر اثر اعلام كاهنان، خواه در سايه تفرس ‍ سياستمداران جامعه شناس و خواه بر اثر شواهد و علل يا ادله ديگر، سبب پذيرش آنان نسبت به اسلام شد؛ چنانكه برخى از روايات نيز آن را تاكيد مى كند. ▫ اما در مدينه حكومت قدرتمند اسلامى استقرار يافت و اقتدر مسلمانان به ويژه پس از جنگ پيروزمند بدر، روزافزون و چشمگير شد به گونه اى كه بسيارى از بزرگان مدينه براى حفظ منافع موروثى خود، با اسلام سازش ‍ كردند، همانند عبدالله بن ابى بن سلول، سركرده منافقان مدينه كه اندكى پيش از ورود اسلام به مدينه، قوم او زمينه زمامداريش را فراهم مى ساختند. بنابراين، پيدايش نفاق به طور گسترده، معلول شرايط خاص ‍ دوران مدينه است ؛ شرايطى كه موجب شد آيات فراوانى از سوره هاى مدنى (كه پس از سوره بقره و بعد از جنگ بدر نازل شده است، مانند: انفال، آل عمران، احزاب، نساء، حديد، حشر، منافقون، تحريم، فتح و توبه) (72) به منافقان و افشاى نقشه ها و دسيسه هاى تخريبى آنان و روابط پنهانى كه براى شكست نهضت اسلامى با يهوديان مدينه داشتند، اختصاص يابد. 📝 پی نوشت: 70- الميزان ، ج 16، ص 106 71- همان ، ج 19، ص 300 و ج 16 ص 106 72- ترتيب نزول سوره هاى مزبور چنين است : 88، 89، 90، 92، 94، 101، 105، 108، 112، 114 🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

برداشت از آيه ۹۱ #سوره_آل_عمران #اهميّت #عقايد قبل از #تزکيه نفس سالک الی اللّه بايد کوشش کند که قبل از تزکيه نفس و قبل از مرگ، خود را از کفر و ناسپاسی نجات دهد و الاّ اگر اعتقادات صحيحی نداشته باشد و کافر بميرد در عالم برزخ و قيامت خدای تعالی آنها را نمی ‏بخشد و کمکی به او نمی ‏کند؛ اگر چه تمام کره زمين را پر از طلا کرده و تقديم نمايد و يا آنها را انفاق کند. از اينجا معلوم می ‏شود که اگر کسی اصول عقايدش صحيح نباشد انفاقش بی‏ فايده و پس از مرگ راهش مشخص است، برای آنها عذاب دردناکی آماده شده و کسی نمی‏ تواند به آنها کمک معنوی کند. 🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

کتاب ادب فناي مقربان جلد2 استاد علامه #جوادی_آملی 🔁 آثار #عقل 19 @rahighemakhtoom 🌴🌴🌴 57. رضايت ندادن به مدح و ثناي بيجا: «من مدحك بما ليس فيك فهو ذمّ لك إن عقلت»[ شرح غررالحكم، ج5، ص429]؛ كسي كه تو را مدح كند به چيزي كه در تو نيست، در حقيقت، تو را مذمّت كرده است، اگر تعقّل كني. 58. نيكويي در برنامه‌ريزي: «من العقل مجانبة التّبذير و حسن التّدبير»[ همان، ج6، ص22.]؛ دوري گزيدن ازحيف و ميل و نيكويي در تدبير از نشانه‌هاي عقل است. «لا عقل كالتدبير»[ همان، ص347.] ؛ هيچ عقلي مانند تدبير و برنامه‌ريزي نيست. 59. كتمان دانش در موارد غير ضروري: «من عقل الرّجل ان لا يتكلّم بجميع ما أحاط به علمه»[ همان، ص24.] ؛ از نشانه‌هاي عقل آدمي آن است كه هر چه را مي‌داند، بر زبان جاري نكند. «لا تتكلّم بكلّ ما تعلم فكفي بذلك جهلاً»[ همان، ص266.]؛ تمام آنچه را مي‌داني، به زبان نياور كه همين براي اثبات جهالت تو كافي است. 60. توشه گرفتن براي آخرت: «من العقل التزوّد ليوم المعاد»[ همان، ص33]؛ از نشانه‌هاي عقل، توشه برگرفتن براي روز قيامت است. «ينبغي للعاقل أن يعمل للمعاد و يستكثر من الزّاد قبل زهوق نفسه و حلول رمسه»[ همان، ص440]؛ شايسته است كه عاقل براي روز رستاخيز عمل كند و قبل از مردن و فرود آمدن در قبر، به ازدياد توشه خويش بپردازد. ادب فناي مقربان جلد2، صفحه 45 🍀🍀🍀

برشی از کتاب گرانقدر سروش هدایت ج 3- برش 229 #آیت_الله_جوادی_آملی #سروش_هدایت #اسلام_شناسی #آموزه_های_اسلامی #قرآن_شناسی #آموزه_های_قرآنی 🔅🔅🔅 📈 مقدمه بر شرح صحيفه سجاديه جناب آقاي حاج شيخ حسن ممدوحي ⏪ سوم. عقل در شكوفايي دفائن خود وامدار نقل است: «ويثيروا لهم دفائن العقول» [نهج البلاغه، خطبه 1.]، چه اينكه تعامل عقل و نقل در اين است كه بسياري از دفائن نقل به بركت عقل اثاره مي شود؛ يعني خداي سبحان گنجينه هاي فراواني را كه در درون جان انسان نهادينه فرمود، به وسيله رهبران الهي در طي متون مقدّس ديني شكوفا مي كند، چه اينكه دفينه هاي بي شماري را در باطن آيات و روايات مستور داشت كه به وسيله عقول برهاني استنباط مي گردد، بنابراين اصل اثاره كردن دفينه ها تعاملي است كه خداوند دو بال عقل و نقل را در آن فضاي باز و آزاد، به پرواز در مي آورد. ▫ يكي از آن موارد جريان دعاست، زيرا با طرح جريان نيايش كه در چهره تابلوي متون نقلي مي تابد، عقل حكيمان به جست وجو پرداخت كه آيا دعا با نظام علّي و معلولي جهان هستي كه مورد پذيرش عقل و نقل است، مخالف است يا نه. حكمت الهي عهده دار اصل طرح و حلّ نهايي آن شده است و ثابت نمود كه: 🔹 1. نظام علّي و معلولي حقّ است. 🔹 2. دعا و نيايش حقّ است. 🔹 3. هماهنگي دعا با نظام علت و معلول قابل توجيه است. 🔹 4. نه كسي كه معتقد به نظام علّي و معلولي است، مجاز است كه از فيض دعا محروم شود و نه مؤمن به دعا و نيايش، مجاز است نظام علّت و معلول را باور نكند.... ▫▫ نموداري از گسترش فلسفه الهي در پرتو مبادي ديني را مي توان در نوشتار ابن سيناِ يافت. وي در اين باره چنين مي نويسد: «سبب اجابت دعا، موافات و هماهنگي دعا با ساير اسباب تحقّق چيزي است كه خواسته داعي است؛ يعني وقتي نيايش داعي با ساير اجزاي علل موافق باشد، آن چيز يافت مي شود و اگر با آنها هماهنگ نباشد، آن چيز يافت نمي شود، زيرا در تحقّق معلول لازم است تمام اجزاي علّت تام حاصل شود، به طوري كه موادّ لازم از يك سو و كيفيت تركيب آنها از سوي ديگر، همراه با پيدايش همه شرايط و رفع همه موانع باشد و چون دعا يكي ازاجزاي علل است، نه بدون آن مقصود حاصل مي شود و نه به صرف آن بدون تحقّق ساير اجزاي علل، همانند تأثير بعضي از اجزاي داروي تركيبي كه سهم تعيين كننده اي در درمان بيماري دارد كه اگر همه مواد لازم پديد نيايد و تركيب علمي و فنّي آن صورت نپذيرد، اثر درمان حاصل نخواهد شد؛ يعني بدون آن جزء معين علاج حاصل نمي شود، چه اينكه به صرف وجود آن جزء، بدون تحقّق ساير اجزا درمان پديد نمي آيد. ▫ همان طور كه تأثير جزء مهمّ داروي تركيبي برابر نظام علّي و معلولي است و طبق نظم تكويني مسبّب الاسباب صورت مي پذيرد، تأثير دعا و سهم تعيين كننده آن(در مجموعِ اموري كه مورد آزمون گردد) نيز از اين قبيل است. البته گاهي ارتباط دعا با خواسته اي كه انجام مي شود، از سنخ علّت و معلول نيست، بلكه از قبيل معلولهاي علّت واحداند كه معيّت معلولي دارند و هر دو از يك علت حاصل مي شوند. ‌🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom

برشی از کتاب گرانقدر سروش هدایت ج 3- برش 230 #آیت_الله_جوادی_آملی #سروش_هدایت #اسلام_شناسی #آموزه_های_اسلامی #قرآن_شناسی #آموزه_های_قرآنی 🔅🔅🔅 📈 مقدمه بر شرح صحيفه سجاديه جناب آقاي حاج شيخ حسن ممدوحي ▫ پس دعا لازم و توقع اجابت نيز مناسب خواهد بود و اگر گاهي اجابت نشد، معلوم مي شود هماهنگي تامّ بين اجزاي علل حاصل نشد و موافات نيز با در نظر گرفتن مصلحتِ مجموع نظام هستي است، نه خصوص مصلحت دعا كننده، هرچند مفسده ديگران را به همراه داشته باشد، همان طور كه روح در بدن مؤثر بوده و بدن از نفس متأثر، نفس تزكيه شده هنگام دعا، مشمول فيض ويژه مي شود كه مي تواند با آن در عنصري از عناصر طبيعت، يا در بدني از ابدان انساني، بلكه در نفسي از نفوس جامعه بشري اثر بگذارد. چنين تأثيري براي دعا، نه با هندسه علّي و معلولي ناهماهنگ است و نه مستلزم تأثير موجود داني در موجود عالي است، و نه موجب انفعال مبدأ اعلي از دعاست، زيرا علم ازلي هماره متبوع است نه تابع و اراده سرمدي همواره فعّال است نه منفعل، و اشياي منطقه اسكان هميشه تابع اند نه متبوع، و نفوس بندگان همانند ديگر موجودهاي امكاني منفصل اند نه فعّال، هرچند نسبت به حوزه اختيارات خود فعّال اند نه منفصل، و مختارند نه مجبور و نه مفوض».[ تعليقات ابن سينا، ص 51 و 155 و 180 و 181 (با تحرير و تلخيص).] ▫ حكيمان متأخّر نيز با عنايت به نوشته هاي حكماي متقدّم؛ نظير ابن سينإِ، به تأثير دعا و ورود آن در قلمرو نظام علّي و معلولي از يك سو، و منطقه قضا و قدر از سوي ديگر پرداخته و چنين مرقوم داشتند: «...دعا و طلب از جمله اسباب پيدايش و وجوداند. شكّي كه در اين باره مطرح مي شود كه اگر چيزي كه مورد دعا و خواستن است، قلم قضا بر آن جاري نشده باشد كه دعا سودي ندارد و اگر مورد مزبور متعلّق جريان قلم قضاي الهي باشد، تكلّف دعا براي چيست، قابل دفع است، زيرا طلب نيز از قضا و دعا از قدر است و اين دو از شرايط تحقّق مطلوب اند؛ يعني قضا و قدر الهي چنين تنظيم شده است كه فلان مطلوب توسّط دعا و طلب حاصل شود».[ قبسات، ص 444 ـ 445 و 449 ـ 450 (با تحرير و تلخيص).] ‌🔅تفسیر و قرآن پژوهی @rahighemakhtoom