🔸 به بهانه تاملی در نسبت ثبات و تغییر در حکمت متعالیه 🔻 چگونه ممکن است چیزی تغییر کند و در عین حال همان باقی بماند؟ 🖊 رضا کیانوش ــــــــــــــــــــــــــــــــــ یکی از پرسش‌های بنیادین در فلسفهٔ وجود، آن است که: اگر موجودی در حال تغییر است، پس چگونه هویت خود را حفظ می‌کند؟ آیا ثبات و تغییر دو امر متقابل‌اند، یا می‌توان آن‌ها را در یک حقیقت واحد جمع کرد؟ این پرسش، در ظاهر منطقی است، اما در عمق، پرسشی وجودشناختی است؛ و اگر با نگاه حکمت متعالیه صدرایی به آن بنگریم، می‌تواند درک ما از «هویت در حرکت» را به‌شدت ژرف‌تر کند. 🔹 قاعده اول: وحدت تشکیکی وجود در حکمت متعالیه، وجود یک حقیقت واحد است که در مراتب شدت و ضعف جریان دارد. ثبات و تغییر، دو مرتبه از یک وجودند؛ نه دو‌ موجود جداگانه و متقابل. امر ثابت، مرتبه قوی‌تر وجود است؛ امر متغیر، مرتبه ضعیف‌تر همان وجود. 🔸 نتیجه: تأثیر و تأثر نه میان دو ذات مستقل، بلکه درون یک حقیقت متدرج رخ می‌دهد. 🔹 قاعده دوم: حرکت جوهری تغییر، نه در سطح اعراض، بلکه در خود جوهر اتفاق می‌افتد. موجود، در ذات خود در حال شدن است؛ نه فقط در ویژگی‌های بیرونی. این حرکت، سیر از ضعف به شدت، از قوه به فعلیت، و از نقص به کمال است. 🔸 نتیجه: تغییر، درون ثبات اتفاق می‌افتد؛ و ثبات، در دل تغییر حفظ می‌شود. 🔹 قاعده سوم: صورت نوعیه و جهت وجودی هویت هر موجود، به «صورت نوعیه» و «جهت حرکت» اوست؛ نه به ماده یا شکل ظاهری. صورت نوعیه، همان غایت وجودی است که در مسیر حرکت حفظ می‌شود و تعین می‌بخشد. 🔸 نتیجه: ما به‌الاشتراک، جهت به سوی کمال است؛ ما به‌الامتیاز، مراتب مختلف در این مسیر. 🟠 مثال‌های دقیق برای تبیین نسبت ثبات و تغییر 1️⃣ رشد درخت درختی که از بذر شروع می‌شود و به میوه می‌رسد، در هر مرحله تغییر کرده، اما همچنان همان درخت است. هویت درخت، در طول این تغییرات حفظ شده، چون جهت رشد و صورت نوعیه‌اش ثابت مانده. 🔹 ثبات: هویت درخت 🔹 تغییر: مراحل رشد 🔹 نسبت: هر مرحله، صورت تشدید یافته مرحله قبل است؛ نه گسست از آن 2️⃣ سیر نفس انسانی نفس انسان از حس به خیال، از خیال به عقل، و از عقل به عقل فعال حرکت می‌کند. در این مسیر، نفس تغییر می‌کند، اما هویت انسانی او ثابت است؛ چون جهت حرکت او به سوی کمال است. 🔹 ثبات: هویت نفس 🔹 تغییر: مراتب ادراک و کمال 🔹 نسبت: تغییر، درون ثبات هویت اتفاق می‌افتد؛ نه بیرون از آن 3️⃣ یادگیری و علم علم انسان در مسیر یادگیری، از مفاهیم ساده به مفاهیم پیچیده حرکت می‌کند. علم امروز، شامل علم دیروز است، اما با شدت و عمق بیشتر. هویت علمی فرد حفظ شده، اما در مراتب بالاتر تحقق یافته است. 🔹 ثبات: هویت علمی 🔹 تغییر: گستره و عمق علم 🔹 نسبت: علم جدید، صورت تشدید یافته علم قبلی است؛ نه گسست از آن 4️⃣ فناوری در مسیر تکامل فرض کن یک سامانهٔ هوش مصنوعی ابتدا فقط تشخیص چهره دارد، سپس یادگیری زبان، سپس تحلیل داده. در هر مرحله، سامانه تغییر کرده، اما همچنان همان سامانه است؛ چون جهت و غایت آن حفظ شده. 🔹 ثبات: ساختار بنیادی و غایت سامانه 🔹 تغییر: توانمندی‌های افزوده 🔹 نسبت: هر قابلیت جدید، بر پایهٔ قبلی بنا شده؛ نه جدا از آن 5️⃣ مسیر هدایت در قرآن ﴿يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ﴾ (بقره: ۲۵۷) انسان در مسیر هدایت، از ظلمت به نور می‌رود. این حرکت، تغییر است؛ اما فطرت انسانی او ثابت است. نور، مرتبه شدیدتر وجود است؛ ظلمت، مرتبه ضعیف‌تر. 🔹 ثبات: فطرت انسانی 🔹 تغییر: شدت یافتن نور وجودی 🔹 نسبت: هدایت، تشدید وجود است؛ نه تغییر ماهیت 🔻 نتیجه فلسفی در حکمت متعالیه: «هویت شیء به صورت نوعیه و جهت وجودی اوست، نه به ماده و صورت عرضی.» بنابراین: 🔹آنچه تغییر می‌کند، مراتب وجودی است 🔹آنچه ثابت می‌ماند، جهت حرکت و غایت وجودی است 🔹 تاثیر از متغیر، موجب تشدید امر ثابت می‌شود؛ نه نفی آن 🔻 جمع‌بندی در حکمت متعالیه، ما هنوز به موجود در حال تغییر «همان» می‌گوییم، زیرا: 🔹 صورت نوعیه و جهت وجودی‌اش ثابت است 🔹 و تغییرات، فقط در مراتب وجودی آن رخ داده‌اند #تغییر_تغایر_هماهنگی #حرکت_جوهری #هویت_در_تغییر #تشکیک_وجود #صورت_نوعیه #جهت_وجودی @raveshetamadoni