🔸 به بهانه تأملی در هویت فناوری در بستر تحول تاریخی 🔻 از ماشین بخار تا ماشین هیدروژنی؛ آیا هنوز با همان شیء مواجه‌ایم؟ 🖊 رضا کیانوش ــــــــــــــــــــــــــــــــــ یکی از پرسش‌های بنیادین در فلسفه فناوری، آن است که: وقتی یک ابزار در طول زمان دچار تغییرات گسترده در شکل، ماده، و عملکرد می‌شود، آیا هنوز همان ابزار باقی مانده است؟ به‌ عبارت دیگر، آیا «ماشین» در عصر بخار، بنزین، برق، و هیدروژن، هنوز همان «ماشین» است؟ این پرسش، در ظاهر فنی است، اما در عمق، پرسشی هستی‌شناختی و معرفتی است؛ و اگر با نگاه حکمت متعالیه صدرایی به آن بنگریم، می‌تواند درک ما از «هویت در تغییر» را به‌شدت ژرف‌تر کند. 🔹 قاعده اول: تشکیک در وجود در حکمت متعالیه، وجود هر شیء دارای مراتب است؛ از ضعیف‌ترین تا قوی‌ترین. ماشین بخار، ماشین بنزینی، ماشین هیدروژنی، همه در مراتب وجودی یک حقیقت‌اند: وسیله‌ای برای تحقق حرکت ارادی انسان در عالم ماده با بهره‌گیری از انرژی مصنوعی(امتداد ابعاد وجودی انسان). پس ما هنوز به آن «ماشین» می‌گوییم، چون در سلسله مراتب وجودی ماشین قرار دارد. 🔹 قاعده دوم: حرکت جوهری تغییر در ذات است، نه صرفا در شکل یا ماده. ماشین، در جوهر خود در حال حرکت است؛ از بخار تا هیدروژن، در مسیر تکامل وجودی. آنچه تغییر کرده، ماده و شکل است؛ آنچه باقی مانده، غایت و جهت وجودی است. 🔹 قاعده سوم: صورت نوعیه در حکمت متعالیه، ماهیت هر چیز به «صورت نوعیه» آن است. صورت نوعیه ماشین چیست؟ تحقق حرکت اختیاری انسان در عالم ماده به‌واسطه ابزار انرژی‌دار. این صورت نوعیه، در تمام تحولات ظاهری ماشین ثابت مانده و فقط در شدت وجودی تکامل یافته است. 🔹 قاعده چهارم: اتحاد عاقل و معقول ذهن انسان، با غایت شیء متحد می‌شود؛ نه با ماده آن. ما ماشین را به‌خاطر غایتش می‌شناسیم، نه به‌خاطر فلز یا سوختش. پس مادامی که غایت ثابت است، مفهوم نیز ثابت می‌ماند. 🔻 نتیجه فلسفی در حکمت متعالیه: «هویت شیء به غایت وجودی و صورت نوعیه اوست، نه به ماده و صورت عرضی.» بنابراین: 🔹ماده تغییر کرده است (سوخت، مکانیک، الکتریک، ساختار) 🔹صورت نوعیه باقی مانده است (غایت حرکت ارادی با انرژی مصنوعی) 🔹لذا هویت «ماشین بودن» محفوظ مانده است 🔻 نتیجه در طراحی فناوری و نظامات اجتماعی، باید به غایت و هویت جوهری ابزار توجه کرد؛ نه صرفا به شکل و ماده آن. اگر فناوری به غایت انسانی‌اش وفادار بماند، امتداد وجودی و کمالی دارد. اما اگر از غایت انسانی جدا شود، به انحطاط وجودی می‌رسد؛ حتی اگر پیشرفته‌تر به‌نظر برسد. 🔻 جمع‌بندی در حکمت متعالیه، ما هنوز به این موجود در حال تغییر «ماشین» می‌گوییم، زیرا: 🔹صورت نوعیه و غایت وجودی‌اش ثابت است، 🔹و تغییرات فقط در مراتب وجودی آن رخ داده‌اند. #فلسفه_فناوری #هویت_در_تغییر #حرکت_جوهری #تشکیک_وجود #صورت_نوعیه #طراحی_تمدنی #نظام_سازی @raveshetamadoni