#آموزش_وزن_و_عروض #جلسه_چهارم 🔻🔻🔻🔻🔻🔻 #آموزش_تقطیع۲ در جلسه قبلی، دو مرحله از چهار مرحله #تقطیع را خدمت شما دوستان گرامی عرض کردم. در این جلسه با مراحل سوم و چهارم در خدمت شما هستم. #مرحله_سوم : شناخت ارکان افاعیلی اصلی و فرعی و روش دسته‌بندی هجاها الف. شناخت ارکان افاعیلی اصلی و فرعی: بعد از اینکه آموختیم که #شعر_کلاسیک حتما باید وزن، ریتم و آهنگ داشته باشد و همچنین این نکته که اوزان فراوانی بوجود آمده ولی با گذشت زمان تنها اوزان محدودی بخاطر زیبایی ریتم و آهنگ ذاتی خودشان باقی مانده‌اند؛ اکنون با این مقدمه؛ باید برای سرودن، خواندن، فهمیدن و نشان‌دادن وزن و ریتم یک شعر یک سری علایم اختصاری ایجاد بشود. ذکر سه نکته در اینجا به یادگیری #مرحله_سوم کمک شایانی خواهد کرد: ۱. این علایم اختصاری میتواند سلیقهای(شخصی) یا قراردادی(یک استاندارد همگانی و واحد) باشد. اگر بخواهیم وزن و آهنگ کلمه «عاقبت» را با یک آهنگ سلیقه‌ای و شخصی نشان بدهیم، بدین صورت است: تق ت تق! یا دام دا دام یا ریم ری ریم یا کب ک کب یا لای لا لای و.... ببینید میشود بسیار بسیار علایم اختصاری آهنگین برای کلمه «عاقبت» نوشت. تازه برای یک کلمه و یک آهنگ خاص! واضح است که اگر یک استاندارد مشخص و واحدی برای تشخیص و نشان‌دادن وزن و ریتم نداشته باشیم هر کسی با مدل و روش خود، وزن و آهنگ کلمات و به دنبال آن مصرع‌ها و ابیات و اشعار را نشان می‌دهد. لذا عروض‌دانان برای تعلیم و تعلم وزن، استاندارد #ارکان_افاعیلی را معرفی کردند. از آنجا که آبشخور ریتم و وزن شعر پارسی و عربی بسیار به هم نزدیک بوده و هست از یک طرف و از طرف دیگر اینکه چون در آموزش ادبیات عرب، از سه حرف #ف_ع_ل برای نشان دادن افعال و اسم فاعل و مفعول و... استفاده می‌شد؛ لذا در اینجا نیز از همین حروف #ف_ع_ل استفاده شده است. بنابراین به جای اینکه از علایم اختصاری سلیقه‌ای و متنوع و متعدد استفاده کنیم، از استاندارد #ارکان_افاعیلی استفاده می‌کنیم. عاقبت = #فاعِلُنْ = تق ت تق! به همین راحتی! ۲. این علایم اختصاری مبتنی بر #ف_ع_ل دو حالت دارند: الف. ارکان اصلی: ۸ رکن برای این ارکان گفته‌اند: #مفاعیلن‌‌: شکل اختصاری:U _ _ _ (مثال: الا ای دل) #فاعلاتن‌ شکل اختصاری:_U _ _(مثال: دشمنانم) #مستفعلن‌‌ شکل اختصاری:_ _ U _(مثال: حیدربابا) #فعولن‌‌ شکل اختصاری:U _ _ (مثال: کتانی) #فاعلن‌ شکل اختصاری:_ U _(مثال: عاقبت) #متفاعلن‌‌ شکل اختصاری: U)_U_UUمثال: متأسّفم) #مفاعلتن‌‌ شکل اختصاری: U)_UU_Uمثال: علاقه‌ی من) #مفعولات‌ُ‌ شکل اختصاری:_ _ _U(مثال: مرحومَیْن=این رکن بیشتر در اشعار عربی بکار می‌رود) ب. ارکان فرعی: اگر حرف یا حروفی از این #ارکان_اصلی حذف شود، ارکان فرعی خواهند بود مثل: #مفاعیلُ‌ (مثال: سرانجامِ) #فعلاتن‌ (مثال: قطراتی) #مستفعلُ‌ (مثال: هر چند که...) #فعولُ‌ (مثال: کریمه) #فعلن‌‌ (مثال: حسنی) #متفاعل‌ُ (مثال: شده‌اند که...) #مفاعلُ‌ (مثال: مراسمِ) #مفعول‌ُ (مثال: هر چند...) نکته: تمام این ارکان (اصلی یا فرعی) نیز باید مطابق خوانش و تقطیع علامت‌گذاری بشوند! ۳. سالم و غیرسالم(مزاحف): از ترکیب این افاعیل یا تکرار هر یک، آهنگ‌های گوناگونی به نام بحر پدید می‌آید. حال اگر وزن شعری از تکرار بدون تغییر هر کدام از #ارکان_اصلی باشد، به آن #بحر_سالم (مثل #بحر_رمل_سالم #بحر_رجز_سالم #بحر_هزج_ سالم و...) می‌گویند و اگر هر کدام از #ارکان_فرعی تکرار یا ترکیب بشوند، بسته به نوع تغییر به آن #بحر_مُزاحف (مثل #بحر_اخرب #بحر_محذوف #بحر_مکفوف و...) گفته می‌شود. ۴. تعداد ارکان (اصلی یا فرعی) در یک مصرع در وزن و ریتم شعر و همچنین در نام #بحر آن تاثیر کم یا زیادی دارد. در هر دو مصرع یک بیت #شعر_کلاسیک تعداد ارکان یکی از چهار قسم زیر می‌باشند: ۱. مربع(چهارتایی = دوتا در مصرع اول و دوتا در مصرع دوم) ۲. مسدس(شش‌تایی = سه‌تا در مصرع اول و سه‌تا در مصرع دوم) ۳. مثمن (هشت‌تایی = چهارتا در مصرع اول و چهارتا در مصرع دوم) ۴. معشر(ده‌تایی = پنج‌تا در مصرع اول و پنج‌تا در مصرع دوم) ب. روش دسته‌بندی هجاها: برای دسته‌بندی هجاها یادگیری مطالب قبلی کمی ضروری است. لذا اگر مطالب قبلی را خوب یاد نگرفته‌اید، برگردید و دوباره مطالب قبلی را مطالعه کنید. اگر پس از خوانش صحیح و تقطیع درست چند مصرع از یک شعر، تعداد هجاهای ما با مضرب ۴ (۸هجایی، ۱۲هجایی، ۱۶هجایی و ۲۰هجایی) و یا مضرب ۳ (۶هجایی، ۹هجایی، ۱۲هجایی و ۱۵هجایی) بودند، قطعا وزن و بحر ما سالم خواهد بود و طبق مضرب (۳ یا ۴) دسته‌بندی می‌کنیم (یعنی ۴تا۴تایی یا ۳تا۳تایی)و در غیر اینصورت، یکی از وزن‌ها و بحرهای #مزاحف خواهد بود که هر دو روش را ترکیبی امتحان می‌کنیم (۳تایی ۴تایی ۴تایی ۳تایی و...) @shaershow