هدایت شده از یک آیه در روز
.
3️⃣ «يُوصيكُمُ اللَّهُ في أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ»
هم در طبقه اول، در مورد فرزندان (با توجه به این آیه)، و هم در طبقه دوم، در بین خواهر و برادران (با توجه به آیه 176 همین سوره)، در حالت عادی، [یعنی غیر از برخی شرایط خاص] سهم فرد مذکر دوبرابر فرد مونث است.
📝بحثی در #فلسفه_احکام:
چرایی تفاوت ارث زن و مرد
💢دوبرابر بودن سهم مرد در ارث، یک ضابطه عمومی و صددرصدی نیست؛ بلکه ارث در شرایط مختلف متفاوت میشود:
🔻 در موارد متعددی ارث زن و مرد مساوی است (مثلا در اغلب حالات در ارثی که پدر و مادر میبرند؛ یا در سهم ارث خواهران و برادرانِ مادری، حدیث 4.ب)
🔻گاه ممکن است سهم جنس مونث دوبرابر سهم جنس مذکر شود (مانند جایی که شخصی بمیرد و فقط والدین و دو دختر از او بمانند؛ بر اساس همین آیه 11، هریک از دختران یک سوم، ولی پدر یک ششم سهم دارد؛ یا اینکه اگر ارث به طبقه دوم برود و نوههای دختری میت، پسر باشند؛ و نوههای پسریِ میت، دختر باشند؛ سهم دختران دوبرابر پسران است)
🔻و یا حتی گاه سهم جنس مونث سه برابر مذکر میشود (مانند جایی که از میت فقط یک دختر و یک پدر بماند، که سهم دختر سه برابر سهم پدر میشود، حدیث 4.الف).
🔸پس این یک قاعده عمومی نیست که سهم مذکر همواره دوبرابر مونث باشد؛ اما بیتردید در برخی موارد چنین است.
درباره چرایی آن قبلا (تدبر1) اشاره شد که در شریعت اسلام، حتی اگر اغلب شرکتهای اجتماعی را قراردادی بدانیم، وضعیت خانواده یک وضعیت قراردادی-طبیعی است و تفاوتهای واقعی و نسبتهایی که بین افراد در خانواده برقرار میشود، اقتضائات حقوقی متفاوتی را پدید میآورد که در تمامی احکام، از جمله هنگام تقسیم ارث، باید آنها را در نظر گرفت.
مثلا هیچکس نمیتواند به بهانه تساوی افراد، وظیفه تمامی افراد در تامین درآمد خانواده را یکسان قلمداد کند و مدعی شود که کودکان و نوجوانان هم به اندازه پدر باید در تامین درآمد خانواده نقش ایفا کنند❗️
🤔اسلام با توجه به تفاوتهای زن و مرد، و نیز سایر تفاوتها در بین افراد خانواده، گاه وظایف و به تبعِ آن حقوق متفاوتی را برای افراد قرار داده است؛
از این رو،
باید برای قضاوت درباره حکم اسلام،
💢مساله را به صورت سیستمی و یکپارچه مورد توجه قرار داد، نه یکسویه.💢
در اسلام به دلایلی که ان شاء الله در بحث از آیه 34 بیان خواهد شد،
🔺مسئولیت تامین مخارج خانواده بر دوش مرد گذاشته شده، و نه زن؛
و به تبع این مسئولیت،
🔺درآمدهای متفرقهای که به اعضای خانواده ممکن است برسد را به سمت مرد هدایت کرده است،
زیرا درآمد او، فقط برای خودش نیست؛ برخلاف درآمد زن، که درآمدش صرفا برای خودش است و شرعا موظف نیست مخارج خانواده را تامین کند.
☀️در روایات اهل بیت ع، علاوه بر این (حدیث 6.الف)، به دلایل دیگری هم برای این نکته اشاره کردهاند:
🔺اینکه زن، مهریه هم دریافت میکند؛ در حالی که مرد پرداختکننده مهریه است. (یعنی باز هم در عرصه خانواده، مرد است که باید خرج کند و زن در خود ازدواجش هم درآمد اضافهای به دست میآورد) (حدیث6.ب)
🔺اینکه مرد علاوه بر افراد خانواده کوچک خود، که موظف به تامین مخارجشان است، باید در مواردی
مخارج خانواده بزرگتر (در جایی که یکی از خویشاوندان مرتکب قتل غیرعمد شود، دیه مقتول را کل مردان فامیل باید پرداخت کنند)
و نیز برخی از مخارج کل جامعه (موظف است در جهاد، یا با جان خویش، و یا لااقل با مال خویش مشارکت کند) بر دوشش است. (حدیث 6.ج)
🤔همه اینها نشان میدهد که مساله تقسیم ارث، کاملا در فضای ملاحظات سایر احکام اسلام در عرصه خانواده این گونه مقرر شده است؛ نه صرفا به عنوان یک مساله جداگانه؛
و بویژه همین که در برخی از روابط خانوادگی، وضعیت به گونهای درمیآید که ارث زن و مرد مساوی ویا حتی سهم زن بیش از مرد میشود بخوبی نشان میدهد که باید مساله را به نحو سیستمی ملاحظه کرد نه منفرد.
مثلا
💢چهبسا چون ارتباط عاطفی با مادر بسیار شدیدتر است و اسلام توصیههایش به رعایت حرمت مادر شدیدتر است، چنانکه فرمود: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً» (أحقاف/15) وقتی به ارث بردن پدر و مادر میرسد، سهم مادر را در بسیاری از شرایط معادل سهم پدر قرار میدهد؛ [و حتی اگر میت فرزند نداشته باشد بر بیشتر شدن سهم مادر (از سهم وی وقتی که میت فرزند داشت) تاکید میکند] (المیزان، ج4، ص214)
یعنی وقوع عوامل دیگر در یک نگاه سیستمی، موجب میشود که این سهام کم و زیاد در نظر گرفته شود و این گونه نیست که فقط با یک عامل (مثلا مرد بودن یا زن بودن) حکم همه چیز قطعی گردد.
💢اکنون براحتی میتوان به برخی از شبهات ناظر به حقوق زن پاسخ گفت💢
@yekaye
👇شبهاتی درباره تفاوت ارث زن و مرد در اسلام👇