📌درباره ی کتاب «درآمدی بر علوم انسانی اسلامی، در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش پانزدهم) 🔹فصل چهارم: موضوع علوم انسانی👈 مقدمه 👈ابتدایی ترین بحث در هر علمی تعیین موضوع آنست و تا موضوع علم تعیین و تحدید نشود، هیچ مسئله ای در آن علم شکل نمی گیرد. اگرچه دانش های انسانی در فضای اسلامی از دیرباز موضوع مشخصی داشته و دانش هایی چون اخلاق، فقه، سیاست و.‌.. همه بر محور آن شکل گرفته اند اما در سده های اخیر و تحت تاثیر جریانات فلسفه ی علم، تردیدهای متعددی متوجه آن گردیده است. مهمترین چالش سده های اخیر در باب علوم انسانی، کشف نسبت آن با علوم طبیعی بوده است. در حالیکه پوزیتیویست ها رفتارهای ظاهری انسانها را موضوع علوم انسانی معرفی می کردند و از طریق مشاهده و آزمون به شناخت آن می پرداختند، گروهی دیگر موضوع علوم انسانی را درون ذهن آدمیان جست و جو می کردند و از این رو از رهگذر «تفهم» و «تفسیر» رفتارها بدنبال کشف «معانی» موجود در ذهن آدمیان بودند. پوزیتیویست ها یا اثبات گرایان بین رفتارهای انسان و عالم طبیعت تفاوتی نمی دیدند و از اینرو در تحقیقات اجتماعی خود همان روش علوم طبیعی را بکار می بردند. از این رو از نگاه آنان جامعه شناسی شاخه ای از فیزیک و یا دانشی بسیار نزدیک به زیست شناسی بود که آمار نیز در آن کاربرد فراوان داشت. این مناقشات هستی شناسانه برای دهه ها ادامه یافت که شرح مبسوط آن در کتب روش شناسی اجتماعی موجود است. اما در فضای فکر اسلامی، دانش های انسانی، بر پایه ی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی اسلامی در مسیری دیگر قرار داشت. یادداشت های سپس، مروری است بر دیدگاه متفکران مسلمان در موضوع علوم انسانی، با تمرکز بر دیدگاه آیت الله خامنه ای. #علم #موضوع_علوم_انسانی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌درباره ی کتاب «درامدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش شانزدهم) 👈فصل چهارم: موضوع علوم انسانی: ویژگیهای علوم انسانی 👈«ویژگی های علوم انسانی» عنوان بخشی از این فصل است که در برگیرنده برخی از مبنایی ترین و پرمناقشه ترین مباحث فلسفه ی علوم انسانی است. عناوین مورد بحث در این بخش عبارتند از: -ابتناء علوم انسانی بر انسان شناسی -مطابقت با واقع در علوم انسانی -اعتباریات در علوم انسانی - پیش بینی در علوم انسانی -ابتناء علوم انسانی بر جهان بینی و نظام ارزشی -هویت تاریخی علوم انسانی -هویت مفهومی علوم انسانی - هویت نظریه ای علوم انسانی - هویت منظومه ای و گفتمانی علوم انسانی ▪️یکی از مسائلی که ایت الله خامنه ای بر آن تاکید بسیار دارند، تاثیر پذیری علوم انسانی از جهان بینی و انسان شناسی است.‌ از منظر ایشان علوم انسانی با تاثیرپذیری از جهان بینی و انسان شناسی، بر فرهنگ، ساختار اجتماعی، مناسبات اجتماعی، نظام حکومتی و اقتصادی و ....‌ اثرگذار است. به نظر می رسد تاکید ایشان بر این مطلب، رد دیدگاه کسانی است که علوم انسانی را بریده از ارزش ها و جهان بینی ها و جهان‌شمول تعریف می کنند. ▪️«علوم انسانی علومی است که به مسائل مرتبط با کنش و شخصیت انسان، اعم از شخصیت فردی، خانوادگی، اجتماعی و بین المللی می پردازد؛ از این رو این علوم بر پایه ی یک نگرش خاص درباره ی انسان شکل می گیرد. » (ص۲۶۲) «...شاکله و ترکیب کلی علوم انسانی ای که از غرب آمده، متکی است بر جهان بینی غربی در مورد انسان و انسان شناسی غربی که انسان را موجود مادی می داند؛ اما علوم انسانی موجود در تمدن اسلامی بر پایه ی نوع دیگری از انسان شناسی است....» (ص۲۶۲،۲۶۳) #علم #موضوع_علوم_انسانی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌درباره ی کتاب «درامدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش هفدهم) 👈فصل چهارم👈 موضوع علوم انسانی👈 ویژگیهای علوم انسانی👈 مطابقت با واقع در علوم انسانی 👈 تبیین محل نزاع: 🔹بحث از مطابقت با واقع در علوم بدان معناست که حقایقی در عالم (متناسب با وعاء خود) وجود دارد که اعتبار و واقع نمایی و معنادار بودن علوم در گرو مطابقت و حکایتگری گزاره های علمی از آنهاست. از همین رو -از نگاه اثباتگرایان- گزاره های فلسفی و ادبی و ... چون مطابٓقی در عالم خارج ندارند که بخواهند از آن حکایت کنند، مطابقت با واقع درباره ی آنها معنا ندارد و وقتی معنا ندارند مهمل هستند. در نتیجه تنها گزاره ی علوم تجربی که مطابٓقی در عالم خارج دارند که با آن سنجیده شوند معنادار و معتبر هستند. وقتی موضوع علوم انسانی، با علوم طبیعی یکسان دانسته شود، اين مناقشه در علوم انسانی پاسخ روشنی دارد، اما وقتی موضوع علوم انسانی، امری متفاوت از علوم طبیعی تلقی شود، آنگاه عالمان علوم انسانی برای اعتبار بخشی و تعیین موضوعی عینی در علوم انسانی باید دست به کار شوند. برخی از نحله های علوم انسانی با رد یکسانی موضوعات در علوم انسانی و علوم طبیعی، علوم انسانی را فاقد موضوعی عینی بمانند علوم طبیعی دانسته و تنها در ذهن آدمیان به دنبال مطابق آن گزاره ها می گردند. اگر چنین دیدگاهی درباره ی موضوع علوم انسانی پذیرفته شود بدان معناست که صدق گزاره های علوم انسانی در گرو مطابقت آن با ذهنیت آدمیان است و چون ذهنیات انسانها و جوامع بسته به اعتبارات آنها متفاوت است، گزاره های علوم انسانی پذیرای صدق و کذب بطور همزمان است، به عبارت دیگر ممکن است به جهت مطابق با ذهنیت مردمان جامعه ای صادق و به جهت عدم مطابقت با ذهنیت جامعه ای دیگر کاذب باشد. این مناقشه، فیلسوفان علم را مجددا بر سر دو راهی فلسفه و سفسطه و یا رئالیسم و ایده آلیسم قرار داده است. اما پاسخ حکمای مسلمان به این مناقشه:.... #علم #موضوع_علوم_انسانی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌درباره ی کتاب «درامدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش هجدهم) 👈فصل چهارم👈 موضوع علوم انسانی👈 ویژگیهای علوم انسانی👈 مطابقت با واقع در علوم انسانی 👈 واقعیت در علوم انسانی 🔹بحث از واقعیت در علوم انسانی از بحث های پر تکرار در کلمات آیت الله خامنه ای است. نکته ی کلی درباره ی واقعیت در علوم انسانی از منظر ایشان به این صورت قابل بیان است: « علوم انسانی علومی دو وجهی است، ... و بیش از سایر علوم با فکر و اندیشه سر و کار دارد. [علوم انسانی] از یک سو وظیفه ی توصیف موضوعات انسانی و کشف قوانین حاکم بر روابط و کنش انسانی را دارد و از سوی دیگر به تغییر و کنترل می پردازد. البته موضوعات علوم انسانی از حیثیت معناداری برخوردارند و تفاوتهایی با علوم طبیعی دارند، اما این به این معنا نیست که نتوان از منطق اکتشاف و از حقیقت و صدق در آن سخن گفت؛ بلکه علوم انسانی و اجتماعی نیز منصف به صدق و کذب و حق و باطل می شود، چون با واقعیت سر و کار دارد» (۲۶۳) بر این اساس ایشان معتقدند علوم انسانی در همه ی شاخه هایش بر حقایق هستی و فطرت اصیل انسانی استوار است. در این بیان حقایق هستی اعم از حقایق مادی و غیر مادی است. آیت الله خامنه ای در فهم عالم انسانی بر در نظر گرفتن حقایق غیرمادی و الهی حیات انسانی تاکید و آن امور را در شکل دهی حیات انسانی موثر می دانند. «به اعتقاد ایشان پدیده های اجتماعی دارای علت هستند و این علت ها نیز قابل شناسایی هستند. این علتها بصورت یک سلسله قوانین و سنت هایی در عالم وجود دارند که در طول تاریخ یکسان هستند. ... این قوانین را هر چند اهل ماده با چشمهای کم سو نمی توانند درک کنند، اما وجود دارد، همانگونه که اگر زمینه برای قانون طبیعی فراهم شود آن قانون کار خودش را خواهد کرد، قوانین اجتماعی نیز چنین است...» (۲۶۵-۲۶۶) 🔹جمع بندی: در مجموع اگرچه ایشان ارزش ها و اعتباریات انسانی را -بنابر تعریف حکمت اسلامی- داخل در موضوعات علوم انسانی می دانند، اما واقعیات فرامادی را بخش عمده ی تشکیل دهنده ی حقایق انسانی می دانند که می توان آنها را شناخت و درباره اش به یقین رسید. تبیین دیدگاه ایشان نسبت به دو مفهوم ارزش و اعتباریات انسانی را به یادداشت بعد موکول می کنیم. #علم #موضوع_علوم_انسانی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌درباره ی کتاب «درامدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش نوزدهم) 👈فصل چهارم👈 موضوع علوم انسانی👈 ویژگیهای علوم انسانی👈 مطابقت با واقع در علوم انسانی 👈 واقعیت در علوم انسانی👈 جمع بندی 🔹نگاهی دیگر به واقعیت در علوم انسانی از منظر آیت الله خامنه ای -در حالیکه برخی نحله های علوم انسانی بر واقعیات عینی، و برخی دیگر بر ساخته های ذهنی به عنوان واقعیت اجتماعی تاکید دارند، آیت الله خامنه ای به تبع دیدگاه حکمای مسلمان دایره‌ ی واقعیت اجتماعی را بسی فراتر از این دو تعریف می کند. پذیرش امور عینی بعنوان واقعیت اجتماعی در نگاه ایشان امری مفروغ عنه است، با اینحال بحث از ارزش ها و اعتباریات انسانی (که شرح آن در یادداشت سپس خواهد آمد) یکی از نقاط تمایز دیدگاه هستی شناسی و معرفت شناسی حکمای مسلمان است که جا دارد تاثیر آن در علوم انسانی با دقت بیشتری کاویده شود. مقالات مرحوم علامه ی طباطبایی ره خصوصا مقالات پنجم و ششم و همچنین شروح استاد شهید، باضافه ی آنچه در تشریح کارکردهای ذهن (اعم از محسوسات و معقولات و...) در حواشی خود بر شرح منظومه ابراز کرده اند، دورنمای جامعی نگاه حکمای مسلمان به مسئله ی اعتبارات ذهن انسانی را پیش می کشد. برخی از این فرایندها با باز کردن جای خود در ساحت های علمی دیگر (مانند علم اصول) قدرت خود را در ساخت و شکل دهی واقعیات اجتماعی بیشتر به رخ کشیده اند که در اینجا مجال شرح آن نیست. اما همین قدر گفته آید که واقعیت اجتماعی در نگاه متفکران مسلمان، علاوه بر واقعیات عینی، دربرگیرنده حجم قابل توجهی از پردازش های ذهنی مشترک میان آدمیان است. (همین مطلب اخیر که آیا این اشتراک فرایندها از ساخت ذهنی مشترک ناشی می شود یا ناشی از تربیت و ساخت اجتماعی است، نیازمند دقت و تأمل است.) 🔹نکته ی قابل تامل دیگر، تاکید بر «حقایق هستی و فطرت اصیل انسانی» بعنوان بخشی از واقعیت اجتماعی است. ۲۶۴ تاکید بر این دو عنصر نشان دهنده سران است که واقعیات اجتماعی نیز بمانند سایر پدیده ها از گستره ی تاثیر قوانین قطعی عالم (مانند علیت، سنخیت و...) و همچنین حقیقت و ذات آدمی بیرون نیستند. تاکید بر مورد اخیر بدان معناست که دایره ی ارزش ها و اعتبارات انسانی هر چقدر هم که گسترده باشد، از دایره ی ذات و حقیقت انسان فراتر نخواهد رفت. (سنگین تر شدن وزن امور ثابت و لا یتغیر در امور اجتماعی) جمع بندی مطلب آنکه واقعیت اجتماعی در نگاه حکمای مسلمان امری چند لایه و ذوابعاد و دربرگیرنده ی امور ثابت و متغیر و همچنین عینی و ذهنی است. 🔹این گونه نگرش به واقعیت اجتماعی در اندیشه ی ایشان و سایرین، دارای نمونه های فراوانی است که تلاش می شود در آینده به برخی از آنها اشاره شود. #علم #موضوع_علوم_انسانی #واقعیت_اجتماعی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌📌درباره ی کتاب «درامدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه ی آیت الله خامنه ای» (بخش بیستم) 👈فصل چهارم👈 موضوع علوم انسانی👈 ویژگیهای علوم انسانی👈 سرفصل های بحث «حقیقت اعتباریات انسانی» (۲۶۸-۲۷۱) - آیا اعتباریات انسانی همان موضوع علوم انسانی یا بخشی از آن است؟ - تعریف و جایگاه و مناشئ اعتباریات در حیات انسانها -جایگاه اعتبارات عقلایی و متعلقات آنها در شکل دهی حیات اجتماعی انسان -بازگشت امور اعتباری به امور حقیقی و یا اعتبارات دیگر -برخورداری اعتبار و انشاء از ظرف تحقق و وقوع و در نتیجه امکان و قابلیت بررسی علمی. -مباحث آیت الله خامنه ای پیرامون اعتبارات عقلایی، در ضمن مباحث فقهی و.... - جایگاه واقعی اعتباریات در هستی -نتیجه ی پذیرش اعتباریات بعنوان موضوع علوم انسانی -نقش دین در اصلاح اعتبارات انسانی #اعتبارات_انسانی #موضوع_علوم_انسانی #واقعیت_اجتماعی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat

📌 بعدالتحریر 🔹نتایج بحث: ۱. «اگر ما موضوع علوم انسانی را هم از سنخ اعتباریات بدانیم، موضوعات علوم انسانی حقایقی هستند که از وجود و هویت مربوط به خود برخوردارند و دارای لوازم و پیامدهای ذاتی هستند.» ۲۶۹ ۲. «اولین گام در مسیر علوم انسانی، فهم صحیح و درست از اعتباریات انسانی و امور اجتماعی و بازگرداندن این اعتباریات به مبانی و بنیان‌های معرفتی و منشأ اعتبار آنها نزد اعتبار کننده است.» ۲۷۰ ۳. سنخ برخی از گزاره های علوم انسانی، از سنخ گزاره های حقیقی نیست، بلکه گزاره هایی اعتباری است و نباید خلط بین تکوین و تشریع کرد. [گزاره های اعتباری در علوم انسانی] بواسطه ی تغییر روابط و مناسبات و روابط اجتماعی ، نیازهای اساسی آدمی، اهداف و اغراض او در حرکت استکمالی امکان تغییر و تحول دارد.»۲۷۰ ۴.«...برای ساخت محصولات و اعتباریات، سنتهای ملی چون دچار خرافات هستند، ظرفیت زیادی برای تصحیح اعتباریات ندارند، بلکه [این] دین [است که] می تواند نقش هدایت‌گری فکرها را داشته باشد.»۲۷۰ ۵. «سنتهای ملی غالبا با تعصبات و خرافات الوده است همه جای دنیا این طور است سنتهای ملی ثبات دارند اما این توانایی را ندارند که بتوانند فکرها را هدایت کنند می ماند این دین هم دارای ثبات است هم اگر معرفت دینی معرفت روشنی بود می تواند حرکتهای روشن فکری را دستگیری کند خیزهای روشن فکری را هدایت و جمع وجور کند و از اسیبهایش بکاهد.» (در دیدار مسئولان دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم,۱۳۸۴/۶/۲۸) #اعتبارات_انسانی #موضوع_علوم_انسانی #واقعیت_اجتماعی #ایت_الله_خامنه_ای @taamollat